Madonna is 65: 6 redenen waarom ze (nog altijd) de Queen of Pop is

Madonna kent haar grote doorbraak in 1983. Sinds ze in 1978 van haar thuisstad Detroit naar New York is verhuisd, timmert ze aan de weg als zangeres en danseres. Nu brengt ze haar eerste echte album uit: “Madonna”. Daarop staat onder meer “Holiday”. Dat nummer blijkt een schot in de roos en levert haar een eerste grote hit op.

In de jaren nadien brengt ze in een rotvaart nieuwe albums uit die haar wereldberoemd maken. In 1984 gooit ze hoge ogen met het album “Like a virgin” met daarop hits als “Like a virgin”, “Material girl” en “Into the groove”. Twee jaar later volgt het album “True blue” waarop onder meer “True blue”, “Papa don’t preach” en “La isla bonita” staan. 1989 is het jaar van het album “Like a prayer” met de gelijknamige hit. Nauwelijks een jaar later pakt ze uit met het album “I’m breathless” waarop het nummer “Vogue” staat.

“Bijna alle muziek van Madonna die vandaag in het collectieve geheugen zit, dateert uit de eerste 10 jaar van haar carrière”, zegt Alexis Dewaele in een gesprek met VRT NWS. Hij is professor in de psychologie aan de UGent en een grote fan. “Al in 1990 brengt ze met “The immaculate collection” een eerste verzamelalbum uit en daarop staan eigenlijk meteen de grootste hits die ze ooit zal hebben.”

“Madonna heeft een bijzonder snelle start gekend, zeker voor een popster in dat tijdperk. Vandaag vinden we het normaal dat artiesten met de hulp van sociale media op korte tijd opklimmen, maar toen was dat vrij uitzonderlijk. In geen tijd scoorde ze een massa hits. Het waren popsongs die een breed publiek aanspraken.”

“Na die eerste 10 jaar taande de ster van Madonna enigszins. In 1992 sloeg ze de wereld met verstomming met het album “Erotica” en het boek “Sex” waarin ze voluit de kaart van seksualiteit en seksuele zelfbevrijding trok. Critici namen haar minder au sérieux, maar van het boek verkocht ze wel meteen 1 miljoen exemplaren.”

Toch blijft Madonna hits scoren zoals “Take a bow” van het album “Bedtime stories” uit 1994, “This used to be my playground” van het album “Something to remember” uit 1995 en uiteraard ook “Don’t cry for me Argentina” en “You must love me” van het album “Evita” uit 1996. Dat album hoort bij de gelijknamige musical waarin ze de hoofdrol speelt.

In 1998 brengt ze haar magnum opus uit met het album “Ray of light”. Daarop staan nummers als “Ray of light”, “Frozen”, “Drowned world/Substitute for love” en “The power of goodbye” die tot megahits uitgroeien. “Dat album was een echt keerpunt”, zegt Dewaele. “Voor het eerst kreeg ze lof van ernstige muziekcritici. Ze trok voluit de kaart van elektronische muziek die op dat moment in opmars was. Met “Frozen” gaf ze ook blijk van een spirituele zoektocht. Het gaf haar ogenschijnlijk meer diepgang.”

In België is “Frozen” lange tijd taboe. In november 2005 oordeelt een rechter in Bergen dat Madonna 4 maten heeft gestolen uit het nummer “Ma vie fout l'camp” van ene Salvatore Acquaviva uit Moeskroen. Hij beweert dat ze zijn compositie eind jaren 70 heeft gehoord toen ze korte tijd in België verbleef, hoewel ze zelf formeel ontkent dat ze ooit in ons land heeft gewoond.

Hoe dan ook mag “Frozen” officieel nergens meer weerklinken in België. Madonna veegt daar zelf haar laars aan wanneer ze in 2009 in Werchter optreedt in het kader van haar tournee “Sticky & sweet”. Onder luid applaus van het publiek brengt ze een remix van het nummer. In februari 2014 oordeelt het hof van beroep in Bergen dat van plagiaat dan toch geen sprake is. Sindsdien mogen radiozenders bij ons “Frozen” weer spelen.

In 2000 gaat Madonna op haar elan door met het album “Music”. Ook daarop staan verschillende hits als “Music”, “Don’t tell me” en “American pie”. Later volgen nog albums als “American life” (2003), “Confessions on a dance floor” (2007), “MDNA” (2012) en “Rebel heart” (2015) en scoort ze hits als “Hung up” en “Sorry”. Toch blijven monstersuccessen zoals in het begin van haar carrière sindsdien uit.

“Bij het brede publiek heeft ze het altijd goed gedaan, maar de laatste 10 tot 15 jaar heeft ze het moeilijk”, zegt Dewaele. “Zelf verwijst ze vaak naar ageism, of discriminatie op basis van leeftijd. Zeker als vrouw is het moeilijk om aan de top te blijven als popster. Het feit dat ze nog steeds aanwezig is, is daarom lovenswaardig. Wie doet het haar na?”

Seks en seksualiteit zijn 2 belangrijke thema’s die Madonna vrijwel sinds het begin van haar carrière bespeelt. “In de jaren 80 woonde ze in New York waar ze zich volledig in de gayscene onderdompelde. Het was een tijd waarin de LGBT-beweging een grote opmars maakte, maar ook een tijd waarin de aidsepidemie welig tierde in de VS. Ze zag hoe veel homo’s hun seksualiteit vrij beleefden, maar ook hoe ze massaal stierven aan de gevolgen van de ziekte. Ook wapengeweld was een groot probleem. New York was op dat moment lang niet de opgekuiste stad zoals we die nu kennen.”

“Daarnaast was Madonna in een streng rooms-katholiek nest opgegroeid. Haar vader was een Italiaanse migrant, haar moeder een Frans-Canadese. Later zou ze zeggen dat het rooms-katholieke geloof mensen permanent beschadigt door steevast de koppeling te maken tussen seks, masturbatie, schuld en schaamte.”

“New York was het tegenovergestelde daarvan. Alles kon en alles mocht en Madonna trok voluit de kaart van seksualiteit. Dat kende een hoogtepunt in 1992 met “Erotica” en “Sex” en ook een jaar eerder al met “In bed with Madonna”. Dat was een documentaire over haar “Blond Ambition Tour” in 1990 waarin ze zich op zowat elk vlak volledig bloot gaf en geen blad voor de mond nam.”

“Een beruchte episode uit die documentaire heeft te maken met haar herinterpretatie van haar hit “Like a virgin” die ze tijdens die tournee op het podium bracht. Het lied en de videoclip zelf waren al bij al braaf geweest. Nu koos ze voor een act waarbij ze het nummer op een groot bed op het podium zong terwijl ze een van haar beruchte puntbeha's van Jean Paul Gaultier droeg. Naast haar had ze 2 dansers die ook zulke beha's droegen. Eigenlijk was die act een sensuele versie van “Like a virgin” waarbij ze een masturbatiescène nabootste en ze op het einde zogezegd een orgasme kreeg.”

“In veel landen kreeg ze uit conservatieve hoek felle kritiek op de tournee en in het bijzonder op die scène. In “In bed with Madonna” is te zien hoe ze in Toronto de keuze krijgt: ofwel moet ze haar hele show afgelasten, ofwel moet ze de bewuste act schrappen. Uiteindelijk zegt ze fuck you en brengt ze de act alsnog en misschien zelfs nog harder.”

“De vraag is natuurlijk wat echt en wat geënsceneerd is in “In bed with Madonna”. Ze presenteerde de documentaire als ongecensureerd, maar het was uiteraard een montage. In elk geval toonde het aan dat ze niet inbindt wat seks betreft. Dat maakt haar uniek als vrouw. “I own my sexuality, I’m not afraid of it and I’m not afraid to show it”.”

“Voor een popster was dit bijzonder subversief. Tegelijk was ze een rolmodel voor veel vrouwen en meisjes wereldwijd. Feministen verweten haar dat ze seks gebruikte om zichzelf en haar platen te verkopen en dat ze zich objectiveerde. Zij draaide het om door zich luidop af te vragen waarom ze zulke dingen niet zou mogen doen als vrouw. Ben je een feminist door je seksualiteit te ontkennen?”

“Vandaag is Madonna nog steeds even unapologetic als vroeger. Alleen maakte ze haar statement over seks al begin jaren 90 met “Sex” en “In bed with Madonna”. Dat kon ze geen tweede keer doen, dus ging ze andere paden bewandelen. Toch blijft seks bij haar altijd aanwezig.”

Ook religie is een rode draad door de carrière van Madonna. Met “Like a prayer” in 1989 gooit ze voor het eerst alle registers open. In de bijhorende videoclip speelt ze voortdurend en onverbloemd met religieuze symbolen, dit in een sensuele sfeer. Madonna danst voor brandende kruisen, ze wekt een standbeeld van de gekleurde heilige Martinus van Porres tot leven (volgens sommigen gaat het zelfs om een zwarte Jezus) en ze krijgt de stigmata. De kritiek uit conservatieve hoek is ook nu niet min.

“Madonna heeft altijd een ambivalente houding aangenomen op vlak van religie”, zegt Dewaele. “Enerzijds zet ze zich radicaal af tegen de rooms-katholieke kerk, anderzijds geeft ze voortdurend blijk van een sterke hang naar spiritualiteit. Haar moeder stierf toen ze nog een kind was. In “In bed with Madonna” is te zien hoe ze haar graf bezoekt en voor haar bidt.”

“Halfweg de jaren 90 trok ze de kaart van de kabbala, een Joodse mystieke leer. Dat komt sterk naar voren in haar nummer “Frozen.” Toch gebruikt ze vandaag nog steeds rooms-katholieke symbolen. In een van haar laatste shows speelde ze samen met haar dansers het laatste avondmaal na. Ze liet zich kruisigen en liet danseressen verkleed als nonnen paaldansen op het podium.”

Madonna is niet alleen een zangeres, ze heeft ook heel wat films op haar palmares staan. Haar eerste noemenswaardige rol krijgt ze in 1985 in “Desperately seeking Susan” van Susan Seidelman. Nog in de jaren 80 is ze te zien in films als “Shanghai surprise” van Jim Goddard (1986) en “Who’s that girl” van James Foley (1987). In de jaren 90 volgen “Dick Tracy” van Warren Beatty (1990) en “A league of their own” van Penny Marshall (1992).

Echte topprestaties levert dit niet op. “Hoewel ze het in sommige films niet onaardig doet, is haar filmcarrière zeker geen succes geweest”, zegt Dewaele. “De vraag is hoe dat komt. Kan ze niet acteren? Of had ze slechte regisseurs? Hoe dan ook is acteren nooit haar core business geweest, dat was en is muziek. Daarin heeft ze de mythe van Madonna gecreëerd, daarin heeft ze zichzelf keer op keer heruitgevonden.”

Veruit de bekendste film waarin Madonna meespeelt is “Evita”, de musical van Alan Parker uit 1996 over het leven van de Argentijnse presidentsvrouw Evita Perón. “Voor die rol is ze door het vuur gegaan”, zegt Dewaele. “Ze wou absoluut Evita spelen, hoewel ook grote actrices als Meryl Streep op de rol aasden.”

Door haar imago krijgt Madonna veel kritiek te verwerken, niet het minst uit Argentinië zelf. Veel inwoners van dat land beschouwen Evita als een soort heilige en verdragen niet dat een vrouw als Madonna in haar huid kruipt. Toch zet ze koppig door. “Ze identificeerde zich enorm met Evita. Ze deelde ook een fysieke gelijkenis met haar. Bovendien was de film een musical, dus ze kon acteren en zingen.” 

Uiteindelijk kan Madonna op lof rekenen voor haar acteerwerk in de film. In 1997 wint ze een Golden Globe voor beste actrice in een komedie of een musical. Andrew Lloyd Webber en Tim Rice krijgen in datzelfde jaar een Oscar voor originele lied voor “You must love me”, een nummer uit de soundtrack dat zij inzong.

In 2000 speelt Madonna aan de zijde van Rupert Everett in “The next best thing” van John Schlesinger. Twee jaar later is ze te zien in “Swept away” van Guy Ritchie, maar die films zijn geen hoogvliegers. In 2011 gaat ze achter de camera staan en regisseert ze “W.E.”, een historisch drama over de liefde tussen de Britse kroonprins en latere koning Eduard VIII en de Amerikaanse gescheiden vrouw Wallis Simpson. De film is goed voor 1 Oscarnominatie in de categorie kostuums.

Hoeveel vriendjes, romances of avonturen Madonna in haar leven heeft gekend, is voer voor speculatie. Zo heeft ze volgens de gespecialiseerde pers het bed gedeeld met bekende mannen als John F. Kennedy junior, Warren Beatty, Vanilla Ice, Lenny Kravitz en Dennis Rodman.

Wat wel zeker is, is dat ze 2 keer is getrouwd (en telkens is gescheiden). In 1985 geeft ze haar jawoord aan Sean Penn die ze in “In bed with Madonna” omschrijft als de man van haar leven. Het huwelijk duurt 4 jaar en blijft kinderloos.

In 1996 bevalt ze van haar eerste kind. Het is een dochter die ze de naam Lourdes geeft. De vader is de Cubaanse acteur Carlos Leon met wie ze korte tijd een relatie heeft. In 2000 wordt ze opnieuw moeder. Deze keer zet ze een zoon, Rocco, op de wereld. De Britse regisseur Guy Ritchie is de vader van het kind. Enkele maanden later trouwen ze. In 2006 adopteren ze David, een jongen uit Malawi. Eind 2008 gaan Madonna en Ritchie uiteen.

Opmerkelijk detail: de hit “She’s Madonna” van Robbie Williams uit 2007 zou gebaseerd zijn op een gesprek met Ritchie. In het lied zingt hij onder meer: “I love you baby, but face it, she’s Madonna”. Naar verluidt waren dat de woorden die de regisseur tegen zijn toenmalige vriendin zei toen hij haar dumpte voor Madonna.

Na haar 2e scheiding blijkt de kinderwens van Madonna nog niet volledig vervuld want in 2009 adopteert ze Mercy James, een meisje uit Malawi. In 2017 trekt ze opnieuw naar dat land in Afrika om de tweeling Estere en Stelle te adopteren. De adopties zijn niet zonder controverse. Critici beweren dat Madonna haar status misbruikt om lange procedures te vermijden.

Hoewel Madonna af en toe politieke uitspraken doet, blijft ze in de eerste plaats een boegbeeld voor LGBT- en vrouwenrechten. “Lang voor de MeToo-beweging brak Madonna af en toe al een lans voor de rechten van zelfbewuste vrouwen”, zegt Dewaele. “Door die beweging uiten veel vrouwen vandaag hun woede en frustratie, maar eigenlijk doet zij dat altijd al.” 

“Nochtans heeft ze zich nooit echt als feministe geïdentificeerd. Ze raakt het thema wel aan, maar meestal doet ze dat in een reactie op kritiek uit feministische hoek. Toch is ze op veel vlakken een rolmodel voor veel vrouwen. Ze is onafhankelijk, ze is een succesvolle zakenvrouw en ze neemt haar seksualiteit in handen.”

“Ook op de LGBT-gemeenschap valt haar impact niet te onderschatten. Al in de jaren 80 pikte ze trends op in de gayscene van New York om ze vervolgens bij een breed publiek zichtbaar te maken. Tot dan toe kwamen homo’s vooral in de media als zieke mensen of halve pedofielen, maar zij schetste als 1 van de eerste popsterren een veeleer naturalistisch beeld van hen.”

“Madonna heeft altijd goed aangevoeld wat leeft in de maatschappij. Vaak pikt ze iets op straat op dat ze in haar werk integreert waardoor het de massa bereikt. Uiteraard levert ook dat haar kritiek op. Ze krijgt het verwijt dat ze lagere sociale klassen gebruikt om haar product te verkopen en dat ze minderheden gebruikt om hun cultuur wit te wassen. Je kan dat ook omdraaien: ze maakt de minority tot een deel van de majority. De minderheden dringen zo de cultuur van de meerderheid binnen en veranderen die.”

“Haar nummer “Vogue” en de bijhorende clip zijn daarvan het perfecte voorbeeld. Vogue is een soort dansstijl die in de jaren 50 en 60 is ontstaan binnen de gay street culture van New York. Thuisloze LGBT-jongeren namen het in wedstrijden tegen elkaar op waarbij ze op de catwalk in drag mannequins uit de jaren 20 tot 50 imiteerden. Op die manier creëerden ze voor zichzelf een identiteit. “Vogue” borduurde daarop voort, net zoals RuPaul vandaag doet met “RuPaul’s drag race”.”