Criminoloog Abdessamad Bouabid over rellen in Brussel: "Niets te maken met Marokkaanse cultuur"

Zondag kwam het na de overwinning van Marokko tegen België op het WK in Qatar tot rellen in Antwerpen en Brussel. Aanvankelijk was er nog een feeststemming in het centrum van de hoofdstad, maar de sfeer sloeg om en het werd grimmig. Steps werden in brand gestoken, etalages gingen aan diggelen, metrostations gingen dicht.  

Winst of verlies, het leek de geweldplegers weinig uit te maken. De rellen vonden plaats na de winst van Marokko, het land van herkomst van velen onder hen. Over wie de relschoppers zijn, voornamelijk jongeren, is de laatste dagen al veel inkt gevloeid. Criminoloog Abdessamad Bouabid, verbonden aan de Erasmus School of Law in Rotterdam, doet onderzoek naar delinquentie bij jongeren van Marokkaanse afkomst. Zonder alle Marokkaanse jongeren over dezelfde kam te scheren, biedt hij een inzicht in wie de relschoppers zijn.

"Je hebt twee belangrijke ingrediënten die aanwezig moeten zijn bij dit soort gebeurtenissen. Enerzijds moet er een grote mensenmassa op de been zijn. En dat was er, vanwege het voetbalfeest. Dat biedt gewoon gelegenheid voor rellen. Anderzijds moeten er daar ook mensen bij zijn die bereid zijn om geweld te plegen", zegt hij in "De ochtend" op Radio 1. "Die voorwaarden zie je ook bij andere rellen, denk aan het voetbalgeweld in de Pro League, de coronarellen vorig jaar, incidenten tijdens de jaarwisseling. Er zijn veel mensen op de been, er hoeven er maar een aantal aanwezig te zijn die bereid om geweld te gebruiken, en dan kan het snel misgaan."

Als je inzoomt op deze specifieke situatie, ziet Bouabid nog twee andere elementen. "Je hebt een aanwezigheid van veel jonge mannen, van wie een deel probleemjongeren die kampen met een multiproblematiek, die in die wijken altijd al voor problemen zorgen. Ze zitten vol met testosteron, zitten midden in hun jongvolwassenheid, hebben een soort natuurlijke behoefte aan spanning, een drang om grenzen op te zoeken. Als dan een mensenmassa op de been komt, zijn rellen voor hen een gelegenheid om die spanning te bevredigen."

Daarnaast heerst in die wijken onder die jonge mannen een echte straatcultuur, zegt Bouabid. "Een subcultuur waarin geweld statusverhogend werkt, waar rellen een gelegenheid zijn om status te verwerven, om je mannelijkheid te tonen aan je buurtgenoten, te laten zien dat je bikkelhard bent en geweld niet schuwt. Je kan tijdens dit soort gebeurtenissen echt een genderstatus krijgen in de wijk. Daarenboven heeft een deel van die jongeren een appeltje te schillen met de politie, en dan is dit ook een ideale gelegenheid."  

De vraag is of dat om een grote groep gaat. "Wat je vaak ziet, is dat je maar een aantal aanstichters nodig hebt die het vonkje aansteken. Dan zie je iets ontstaan bij mensen die aanwezig zijn en zich anders normaal netjes aan de regels houden, die gewoon komen kijken. Chaos, een gelegenheid om "morele vakantie" te nemen, zoals dat in de criminologie heet. Ze schakelen hun morele kompas uit, gaan op in de anonimiteit van de massa. In die chaos heeft niemand door wat je aan het doen bent. Dat biedt gelegenheid om hun kompas uit te schakelen en de volgende dag weer gewoon naar werk of school te gaan."

Er waren 10 bestuurlijke en 1 gerechtelijke aanhoudingen. De minderjarige die gerechtelijk werd aangehouden, werd na verhoor weer vrijgelaten. Er kwam kritiek op het lage aantal arrestaties. Politie en gerecht weten bovendien wie ze zijn, waarom wordt er niet ingegrepen? "Dat is heel ingewikkeld", zegt Bouabid stellig. "Rellen, dat gaat heel snel en chaotisch. De politie pakt weinig mensen op, niet omdat ze niet wil, maar omdat het gewoon niet mogelijk is zo'n grote mensenmassa in te sluiten en te arresteren. Dat is gewoon niet te doen. Voor journalisten is het ook moeilijk om zich tussen de relschoppers te begeven om te weten wat daar gebeurt, omdat het zo onveilig is. Daarom weten we ook zo weinig over rellen: het gaat heel snel, het is chaotisch en het is onveilig."

Achteraf zeggen jongeren vaak dat discriminatie mee aan de basis ligt van het geweld, maar dat vindt Bouabid geen verklaring. "Rellen zijn een universeel fenomeen, ook mensen die niet gediscrimineerd worden, doen mee. Het wordt wel eens geroepen, maar dan gaat het volgens mij meer om het neutraliseren of goedpraten van je eigen gedrag. Denial of the victim zoals dat in de criminologie heet, dat je voor je eigen gemoedsrust jezelf gaat wijsmaken dat het slachtoffer het verdiend heeft."

Bouabid vindt discriminatie geen verzachtende omstandigheid en geen oorzaak. "Het zou maar gek zijn als je dit doet uit reactie op discriminatie, dat je gaat slopen in je eigen wijk waar mensen met eenzelfde migratie-achtergrond wonen. Dat is voor mij geen logische oorzaak."

Meerdere stemmen uit de Marokkaanse gemeenschap gaven duidelijk aan dat ze het kotsbeu zijn dat dit gebeurt. Kan dat iets bijdragen tot de oplossing? "Volgens mij maakt het niet veel uit", zegt Bouabid. "Dit zijn jongeren die kampen met een multiproblematiek. Rellen is een sociaal fenomeen dat elk moment kan ontstaan bij een mensenmassa waar een paar mensen bij zijn die geweld willen plegen. Een oproep vanuit de Marokkaanse gemeenschap zal daar geen stokje voor steken. Ik vind ook niet dat dat hun rol of hun verantwoordelijkheid is."

Dit is niet iets wat te maken heeft met de Marokkaanse cultuur, beklemtoont hij. "Dit heeft te maken met gender -mannen-, met leeftijd -adolescentie- en met die straatcultuur. Als een aantal individuen iets doen, dan hebben andere individuen die toevallig een migratie-achtergrond delen daar toch niets mee te maken?"

"De Marokkaanse gemeenschap is een ingebeelde gemeenschap. Ik denk dat de verantwoordelijkheid meer ligt bij de gehele Belgische en Nederlandse gemeenschap. We moeten als gemeenschap kijken waar het probleem ligt in samenwerking met de personen rondom die jongens, het formele en het informele netwerk. Om te kijken: hoe kunnen we dit voorkomen of aanpakken? Dit is een probleem van Belgische mannen in Belgische probleemwijken, dit is geen specifiek Marokkaans probleem. Vorig jaar bij de uitschakeling van de Rode Duivels van het EK waren er ook rellen in Brussel. De link met de Marokkaanse cultuur is snel gelegd, maar die is er totaal niet."