Belgische zoektocht naar "het nieuwe goud" op de zeebodem: wat zijn mangaanknollen precies en waarom is er protest?

Hoe zit het verhaal precies in elkaar, wat zijn die mangaanknollen precies, waarom zouden ze "het nieuwe goud" kunnen worden en wat is het probleem met het oogsten ervan? 

DEME is al een tijd bezig met de voorbereiding van die diepzeemijnbouw. Maar dochterbedrijf GSR (Global Sea Mineral Resources) is momenteel, met wat vertraging door corona, met het schip de Normand Energy actief in de Clarion Clipperton Zone, een diepzeeregio ergens tussen Hawaï en Mexico (zie kaartje). 

GSR voert daar verkenningsoefeningen uit met het oog op een mogelijke ontginning en onderzoekt tegelijk de mogelijke impact op ecosystemen. Er is een wetenschappelijk team mee voor verder onderzoek. De impact zou er niet enkel lokaal kunnen zijn, maar ook breder. Greenpeace is meegereisd en heeft al enkele protestacties uitgevoerd, vorige week en ook deze week. 

Zekerheid over een concessie is er nog niet, maar die kan er wel komen. De Internationale Zeebodemautoriteit (ISA), een organisatie onder de vleugels van de VN, moet er zich later over uitspreken, omdat het gaat over internationale wateren. Overigens, die zoektocht naar mangaanknollen is niet nieuw. In de jaren 60 en 70 gebeurde het ook al, maar het is toen stilgevallen. Er waren genoeg alternatieven: olie was het zwarte goud en er waren mijnen genoeg op het land. En er ontbrak een wetgevend kader. Maar nu lijkt de interesse groot. Heel wat landen, zoals China, Rusland, Duitsland, India en het VK, hebben al exploratielicenties aangevraagd.  

(lees door onder de foto)

Mangaanknollen komen op grote schaal voor op grote diepte in de oceaan. Het zijn mengsels van ijzer- en mangaanoxide die er gevormd zijn door een heel lang natuurlijk proces. Naast veel mangaan (tot een kwart) bevatten ze ook kostbare metalen zoals nikkel, koper en kobalt, maar dan in veel kleinere hoeveelheden van rond de 1 procent. Maar het potentieel is enorm, in sommige gebieden ligt de zeebodem er vol van. 

"Zij komen voor op dieptes van 4.000 meter en meer. Het gaat hier om gebieden van diepzeefauna, waar heel weinig voedsel aanwezig is. Het is daar een heel apart, eigen ecosysteem dat traag evolueert", schetst Filip Meysman. "Je vindt er o.a. ook zeekomkommers en zeelelies."  

Omdat de knollen kostbare metalen bevatten, worden ze ook wel "de truffels van de oceaan" of "het nieuwe goud" genoemd. Tegenstanders spreken van een "race naar de zeebodem". Voorstanders zeggen dat de mijnen op het land ook een ecologische impact hebben en niet oneindig zijn.  

De knollen kunnen zo belangrijk worden, omdat we voor een gigantische opdracht staan om onze economie te vergroenen. Zo wordt kobalt gebruikt in batterijen, die we massaal gaan maken voor elektrische auto's. (lees door onder de foto)

De diepzeeverkenning gebeurt met de Patania II, een machine die over de oceaanbodem rijdt en daar de mangaanknollen opzuigt. Deze knollenstofzuiger is zo groot als een walvis en is actief op zowat 4.500 meter diepte. 

Voor de 'potato harvest' of aardappeloogst staat de Patania II in verbinding met het moederschip op het wateroppervlak via een kilometerslange kabel. 

Het werken op grote diepte maakt het er niet makkelijker op: zo veroorzaakten problemen met de lange kabel een vertraging in de ontwikkeling. "Het gaat om ultradiep water dit keer, terwijl we gewoon zijn om tot op 500 meter diepte te werken. Het is een technologisch hoogstandje waarvan het me niet verbaast dat het misgaat", zei expert David Van Rooij daar twee jaar geleden nog over aan VRT NWS. 

De huidige 'aardappelrooier' weegt 25 ton, maar DEME zou in een volgende fase aan een nieuw type werken, de Patania III. 

(tekst loopt door onder de foto)

Dat het belang niet onderschat mag worden, blijkt ook uit hoeveel DEME er tot nu toe al in investeerde: 100 miljoen, bevestigt Kris van Nijen van dochterbedrijf GSR aan VRT NWS.  

"We zijn al van 2012 bezig en verwachten pas tegen 2028 te starten met commerciële ontginning," schetst hij de tijdslijn. DEME wil zorgvuldig te werk gaan, en het wetenschappelijk onderzoek afwachten. Het bedrijf zegt er pas voor te willen gaan "als de wetenschappelijke resultaten aantonen dat de diepzeeknollen een beter alternatief zijn dan het openen van nieuwe mijnen op het land." 

Daarvoor is nog wel wat verder onderzoek nodig. Van Nijen zei het in een perscommuniqué onlangs zo: "Er liggen nog jaren van gedetailleerd wetenschappelijk onderzoek voor ons vooraleer er uitzicht kan zijn op een of andere vorm van commerciële ontginning." 

Voorstanders zeggen dat het een goed alternatief is voor mijnbouw op het land, omdat diepzeemijnbouw geen afval achterlaat en geen giftige stoffen en omdat het minder uitstoot teweegbrengt vergeleken met activiteiten op het land. Kortom, de impact zou kleiner zijn in zee dan op het land. 

Greenpeace laat zich niet paaien en trok met de Rainbow Warrior naar de Stille Oceaan om er te protesteren tegen de activiteiten van GSR en een ander internationaal consortium dat er met de Maersk Launcher van DeepGreen actief op zoek is naar metalen voor batterijen.

An Lambrechts is meegevaren naar de Clarion Clipperton Zone, ruim 1.600 kilometer voor de Mexicaanse westkust. We konden haar vorige week spreken: "Dit mariene ecosysteem is heel onbekend, het is een beetje zoals de oppervlakte van de maan." Grootschalige ontginning vormt volgens haar dan ook een heel groot risico: "Dit kan ingrijpende ecologische gevolgen hebben, en zal onomkeerbaar zijn." Mogelijk zit er in de zeebodem ook koolstof opgeslagen die kan vrijkomen. 

Volgens Greenpeace kan je batterijen ook zonder kobalt maken: "Het is iets waar Tesla al mee bezig is. Dit probleem kan opgelost worden door innovatie in de circulaire economie, en bepaalde keuzes in onze mobiliteitssystemen. Dit gaat over fundamentele politieke keuzes. Onze groene toekomst moeten we niet bouwen op basis van verdere roofbouw op de natuur. De innovatie gaat heel snel." Greenpeace vindt dat het niet kan om "oceanen te vernietigen om bossen te redden." Het is een valse claim, zeggen ze, want het zijn geen communicerende vaten.  

Bekijk hier beelden van de protestactie van Greenpeace in de Stille Oceaan:

Filip Meysman zegt dat we voor een deel al zicht hebben op de impact, na de eerste ontginningen in de jaren 60 en 70. "Je ziet dat ontginning tracks (sporen) van verstoring achterlaat. Het zijn heel traag groeiende ecosystemen, en zo'n track heeft een impact van duizenden jaren. In die zin kan je het zeer ingrijpend noemen." Volgens hem zou de impact toch vooral lokaal blijven, al wordt dat nog verder onderzocht. 

Meysman vindt het vooral ook een ethische kwestie: "De mens heeft het land naar zijn hand gezet, en ook de kustgebieden met windmolens en baggerwerken. De diepzee is het enige ongerepte ecosysteem dat nog over is." De vraag is of we dit ook moeten opofferen. Meysman noemt het een maatschappelijke kwestie, want het kan anderzijds onze omschakeling naar een groene economie vooruit helpen. 

De bedrijfswereld is zelf overigens verdeeld: onlangs lieten Volvo, BMW, batterijproducent Samsung SDI en Google weten dat ze een moratorium van het wereldnatuurfonds WWF steunen tot er meer duidelijkheid is. Claudia Becker van BMW vertelde de BBC dat de vrees bestaat dat "alles wat we op die grote diepte doen onomkeerbare gevolgen kan hebben. We weten bijvoorbeeld niet hoeveel soorten ervan afhangen, en wat het betekent voor het begin van de voedselketen." 

Marien bioloog Ann Vanreusel (UGent) reisde in 2015 al eens mee met een internationale missie om de ecologische impact te onderzoeken. "Als diepzee-ecoloog ben ik vooral bezorgd over de biodiversiteit, eerder dan over het vraagstuk van de koolstofopslag", vertelt ze aan VRT NWS. 

In de diepzee leven immers heel veel verschillende organismen, zegt ze. "Als de mangaanknollen verdwijnen, dan gaan ze niet terugkomen. Er hechten zich organismen aan die knollen, zoals sponzen en anemonen. Bovendien rusten de knollen op zachte, klei-achtige sedimenten. Er kunnen 'sediment-rookpluimen' ontstaan die zich over grotere gebieden gaan verspreiden. Het komt er nu op aan te modelleren hoe groot die zijdelingse impact kan zijn. Dat onderzoek loopt volop." 

Kan er ook een impact zijn voor het klimaat? "De koolstofopslag is, relatief gezien per oppervlakte, niet zo groot. Al kan het wel een ander verhaal worden als er heel grote gebieden ontgonnen zouden worden."

Vergelijken met mijnbouw op het land, is moeilijk, zegt professor Vanreusel. "Da's een beetje appelen met peren vergelijken. Maar op de zeebodem gebeurt het tenminste onder internationaal toezicht en onder strikte voorwaarden. Het is ook een maatschappelijke kwestie: wil je dat de metalen in je smartphone uit de diepzee komen, of uit een mijn op het land? Als ontginning in de diepzee zou betekenen dat er ergens een stukje regenwoud wordt gered, dan moet je misschien die overweging maken. De vraag is natuurlijk ook of diepzeemijnbouw zou betekenen dat er minder mijnbouw op het land is."