Rudi Vranckx: "Ik heb spijt dat journalistieke keuzes mijn persoonlijke leven hebben beïnvloed"

Wie in Vlaanderen oorlogsjournalistiek zegt, zegt Rudi Vranckx. Al 30 jaar is hij in dienst bij de nieuwsdienst van de openbare omroep en in die tijd heeft hij verslag uitgebracht van zowat elk conflict en elke brandhaard ter wereld, een job die hij "een roeping" noemt.

"De BRT was de ultieme plek om naartoe te gaan", zegt hij in "Dank dat u bij ons was". "Ik heb geschiedenis gestudeerd. Ofwel kon ik in het onderwijs gaan ofwel ging ik een stap hoger en dat was dan de BRT. Daar gaf je les voor het hele land zeker? Ik had vooral een hoge dunk van journalistiek. Voor mij waren journalisten iconen, en dan vooral die van de BRT."

(Video onder: een oude schermtest van Vranckx)

"Mijn beeld was bepaald door films die ik in de jaren 70 en 80 had gezien en waarin journalisten de helden waren. Het waren mensen die naar de waarheid op zoek gingen, denk aan "All the president's men" over Watergate of "The killing fields" over Cambodja. Journalisten waren mensen die op gevaar voor eigen leven de waarheid onderzochten en ontdekten."

"Later is dat beeld jammer genoeg bijgesteld door slechte films waarin journalisten vervelende persmuskieten waren die mensen een micro onder hun neus duwden en allerlei leugens verspreiden. Maar mijn beeld is bepaald door de mythe van de journalist die een soort van held was."

Een van die helden van Vranckx was Martine Tanghe. "Toen we nog studeerden kwam ze soms in café Het Moorinneken in Leuven. 's Avonds passeerden we dan om te kijken of ze er zat of niet. Niet dat we aan star bewondering deden, maar het gaf ons het gevoel dat die wereld eigenlijk dichtbij was en dat ook wij erin konden terechtkomen. Voor mij was dat de ultieme droom."

Vandaag is Vranckx zo goed als voltijds met oorlogsjournalistiek bezig, maar in zijn begindagen was hij een algemene verslaggever zoals alle andere journalisten op de nieuwsdienst. Dat was niet echt zijn ding. "Ik vrees dat ik in het begin een mengeling van balorigheid, tegendraadsheid, eigenzinnigheid en ook een beetje betweterigheid had."

"Op een bepaald moment moest ik een item maken over het toerisme aan de kust en hoe goed het daar wel was. Eigenlijk was dat een cadeau: ga een dag naar de kust, eet een viske en film een beetje hoe plezant het daar voor iedereen is. Maar ik kreeg de boodschap dat ik positief moest zijn, want ze kenden iemand van de raad van bestuur en van de politiek in die kuststad."

"Ik dacht: "Val ik nu dood of wat?". We hadden net Watergate achter de rug en iemand kwam me zeggen dat ik een positief item moest maken. Ik heb toen gezegd: "Als het zo moet, plaats alle mooie beelden dan achtereen en zet er een muziekje op, maar vraag me niet dat ik ook maar 1 zin inlees want ik heb er niks mee te maken". Ik ben nooit meer naar de kust mogen gaan."

Eind 1989 mocht Vranckx wel naar Roemenië waar de revolutie tegen het regime van Nicolae Ceaușescu was losgebarsten. Hij was amper een jaar in dienst en het was zijn eerste echte test. "Ik wou binnen de 2 jaar dingen doen die er echt toe deden en ik had het geluk dat de wereld enorm veranderde: de Berlijnse muur viel en kort daarna begon de oorlog in het Midden-Oosten."

"Ik had me tevoren op alles wat toen in de wereld aan het gebeuren was gegooid. In Iran was ayatollah Khomeini gestorven en op het Tiananmenplein in Peking had een studententrevolte plaatsgevonden. Dat begeesterde mij en ik denk dat de toenmalige baas Kris Borms ook wel wist dat ik mijn plan trok in de wereld. Bovendien was het Kerstmis en dan zijn het de jongsten die werken."

"Borms wist dat ik wou gaan dus heeft hij mij gestuurd, maar hij heeft er toen niet bij stilgestaan dat het een echt gewelddadige opstand zou zijn. Iedereen dacht dat het een fluwelen revolutie zoals in de rest van het Oostblok was, maar alles is daar voor mij samengekomen. Roemenië was mijn kans om dat te doen."

"Toen ik terugkwam van Roemenië had ik het gevoel dat ik het ultieme al had beleefd, alles wat ik in de films van vroeger had gezien. "Het is goed afgelopen, eigenlijk heb ik alles al gehad". Ik had het gevoel dat mijn carrière al voorbij was nog voor ze moest beginnen want ik had het meest intense al meegemaakt. Dat is natuurlijk de grootste misvatting die ik kon hebben gezien de oorlogen die nadien zijn gevolgd."

Anno 1989 was het voor Vranckx bijna onmogelijk om vanuit Roemenië met de buitenwereld te communiceren. Hierdoor kwam hij pas later te weten dat zijn collega Danny Huwé van VTM in Boekarest was omgekomen. "Alle emoties kwamen op me af. Het was de eerste en voorlopig enige keer in mijn leven dat het licht is uitgegaan, een complete black-out, urenlang. Daarna sprongen de zekeringen terug aan en kon ik weer functioneren."

Begin 2012 ontsnapte Vranckx zelf op het nippertje aan de dood toen hij in Homs verslag over de oorlog in Syrië uitbracht en een aanslag met granaten plaatsvond. Eén journalist uit Frankrijk kwam daarbij om het leven. "Ik heb altijd gedacht dat ik de knop kon omdraaien zodra ik op het vliegtuig stap. Ik zet mijn koptelefoon op en luister naar Bach, absurd misschien. Dan is het weg, maar dat is niet waar."

"De laatste 10 tot 15 jaar zit ik als ik hier ben met mijn hoofd ginder in de oorlog en als ik in de oorlog ben, ben ik met mijn hoofd eigenlijk ook hier. Het is voor mij één wereld geworden. De aanslag in Homs heeft de grootste barst in die wereld veroorzaakt, al heb ik dat eerst niet beseft."

"Op een paar seconden na zijn we toen bijna gedood. Voor de eerste keer in mijn leven heb ik gevoeld dat ik achteraf... Ik ben apart gaan staan en ik kreeg de daver, onbedwingbare schokken. Wat was dat? Wat gebeurde er met mij? Ik zal eerlijk zijn, nadien heb ik last van een hoge bloeddruk gekregen. Gewoon omdat het iets met je hoofd en met jezelf als mens doet. Dat is het. The price you pay."

Een andere prijs die Vranckx als geboren journalist betaalt, is een gehypothekeerd privéleven. "Het is een zegen en een vloek want je moet er veel voor opgeven. Clubs, verenigingen, een sociaal bestaan: al snel komt het neer op het feit dat je eigenlijk niks kan afspreken. Misschien ben ik er, misschien ook niet. Dus doe maar. Eigenlijk leg je je omgeving de verwachting op dat ze dat accepteren."

"Ik heb geen gewoon leven, toch niet door de manier waarop ik aan journalistiek doe met die oorlogen. Ik wil het soms loslaten, maar ik kan het niet. Ik ben al zo vaak teruggeroepen wanneer ik met vakantie ben, maar ik kan het ook zelf niet loslaten. Een chemische aanval of een grote oorlog die mogelijk ontstaat, ik kan toch niet zeggen dat ik net een cappuccino aan het drinken ben? "Laat maar zitten?". Ik heb spijt dat ik door de journalistiek keuzes heb gemaakt die mijn persoonlijk leven hebben beïnvloed. Aan de andere kant: als ze me zouden vragen of ik het anders zou doen, zou ik "nee" zeggen."

Met een eigen programma "Vranckx" op Canvas en zijn volgelingen in "De nomaden" is Vranckx de jongste jaren meer dan ooit een merk. "Mensen begonnen dat plots te zeggen, maar zelf had ik er niet bij stilgestaan. Ik deed mijn werk. Ik ging naar oorlogen en werd daarmee geïdentificeerd. Plots maken mensen dan een sprong en ben ik een merk."

"Het is handig want het geeft me mogelijkheden. Binnenshuis kan ik projecten opstarten en naar de buitenwereld bouw ik op die manier mijn geloofwaardigheid op. Dat is mijn basisgrondstof want een merk ben je niet vanzelf. Het product moet goed zijn. Coca-Cola is slechts een merk omdat veel mensen het willen drinken."

Toch gaat het Vranckx niet om het merk. "Het gaat niet om mij. Ik ben maar het medium, in de betekenis van een doorgeefluik om het juiste beeld van de wereld door te geven. Mensen die mij kennen weten dat een merk zijn of bekend zijn me eigenlijk niet interesseert. Het interesseert me geen lor, echt waar niet."

Volgend jaar wordt Vranckx 60. Nadenken over de staat van de journalistiek wanneer hij 70 zal zijn, valt hem lastig. "Ik hoop dat we over 10 jaar niet gaan zeggen dat we naïef waren om per se aan de waarheid vast te houden, aan het zoeken naar de waarheid. Ik hoop dat we niet gaan zeggen dat we beter de handdoek in de ring hadden gegooid, want dat mogen we niet doen. Si tous les dégoûtés s'en vont, il n'y a que les dégoûtants qui restent."