Zeeslag - Carl Devos

Nadat eerst onevenwichtige berichtgeving over het genaderecht passeerde, waarin gesuggereerd of gesteld werd dat de koning hoogst persoonlijk de straf van verkeersduivels verlicht, trokken al even ongenuanceerde politieke reacties voorbij. Zelfs van mensen van wie men het niet verwacht, zoals Hilde Crevits. Politici – en ook journalisten – zouden beter moeten weten. De koning volgt in deze het advies van de minister die het advies van haar gespecialiseerde administratie volgt. Als de koning dat voorstel niet zou aanvaarden, zou het kot te klein zijn. Maar ook als hij braafjes zijn handtekening zet, valt dat blijkbaar slecht.

Bij hen die niet op de hoogte zijn (maar het zouden moeten zijn) over de werking van de procedure. Bij hen die tegen genade zijn, of te laf zijn om genade te verdedigen. In de hele heisa kwam naar boven dat niemand het genaderecht op zichzelf in twijfel trekt, wel dat het elders en beter (o.a. transparanter) georganiseerd moet worden. Dan heeft deze discussie nog een goede kant.

Na de troonwissel viel nogal vaak te horen dat deze regering nog een lijst van grondwetsartikelen over de monarchie voor herziening vatbaar zou verklaren. Zodat het volgend parlement als constituante de protocollaire monarchie kan introduceren. Dat zal niet gebeuren. Zo liet Johan Vande Lanotte verstaan tijdens een gesprek op het Festival van de Gelijkheid in de Gentse Vooruit, afgelopen donderdag. Men zal de truc van artikel 195 ook in de volgende legislatuur gebruiken om – indien nodig, als de koning het zelf veroorzaakt – het formele koninklijk statuut te veranderen.

Ondertussen blijft een wrange nasmaak hangen: er wordt zes maanden, tot aan de verkiezingen, geen genade meer toegekend. Maar als men na de verkiezingen niets aan deze procedure wil veranderen, wat is de zin van dit uitstel? Een heel vervelend uitstel voor de betrokkenen, die de genade zouden krijgen en nu zes maanden mislopen. De voorbeelden die in de krant verschenen illustreerden hoe terecht dat was. En meer nog: de minister kent geen genade toe omdat de koning haar advies en dat van haar administratie volgt? Wie kan dat uitleggen? Behalve met het argument dat zes maanden voor de verkiezing de minister van justitie niet met genade geassocieerd wil worden?

Verkiezingskoorts verstoort ook het rekenwerk in de Vlaamse regering. N-VA enerzijds en CD&V, sp.a anderzijds vochten er een lelijke en zelfs beschamende ruzie uit over de kostprijs van de staatshervorming voor Vlaanderen. In de oppositie kregen die laatste luide steun van Open VLD. Kind van de rekening was begrotingsminister Muyters, die eens te meer op zijn rekenkunde wordt afgerekend.

Die prijs van de staatshervorming is, volgens alle specialisten, simpelweg vooraf niet exact te berekenen. Wegens te afhankelijk van een reeks parameters, zoals economische groei. Er zijn bovendien ondertussen al zoveel simulaties beschikbaar dat elke believer wel ergens een wetenschappelijk bewijs kan aandragen. Maar het is vanuit electoraal oogpunt begrijpelijk dat N-VA die prijs zo groot mogelijk wil maken, om het thema van de staatshervorming in de campagne te brengen. Want dat dreigt er afwezig te blijven. Bovendien moet herhaald worden hoe slecht dat Vlinderakkoord voor Vlaanderen is.

Deze discussie heeft, zoals iedere, een voordeel: het wijst er iedereen nog eens op dat de volgende Vlaamse regering onvermijdelijk een hele reeks strategische keuzes zal moeten maken: niet enkel wat ze zal doen met nieuwe bevoegdheden, maar ook omdat ze daarvoor minder middelen zal krijgen. Dat laatste staat vast, maar wat de totale prijs over pakweg tien jaar betekent valt gewoon nog niet te becijferen. In plaats van zich op die verre horizont te concentreren zouden partijen beter zeggen waar ze vanaf midden volgend jaar heel concreet wat en hoe zullen besparen.

Verkiezingen verklaren ook de on-jogan-eske strategie van Johan Vande Lanotte. Die kiest voor een juridisering van een politieke discussie. Zijn passage langs Terzake was opmerkelijk. Want even leek het er op – dat moet hij dringend verfijnen – dat al wie hem nog moedwillig onterecht beschuldigt, d.w.z. nadat door hem al is aangetoond dat een bepaalde beschuldiging niet klopt, door Vande Lanotte wegens laster en eerroof naar de rechter moet. Zo heeft hij het niet bedoeld, bleek achteraf.

Want het opende een heel gevaarlijke situatie, die zelfs als intimiderend omschreven kan worden. Vande Lanotte had het over diegenen die hem willen beschadigen. Het gaat dus om de intentie van de tegenpartij. Bovendien is het niet omdat voor Vande Lanotte een beschuldiging weerlegd is, dat dat ook voor zijn tegenpartij zo is. Dus dreigde er een lawine van procedures, waarbij de rechters na maanden of langer moeten uitmaken wie in deze politieke discussie gelijk heeft. Een gevaarlijke evolutie, waarvan nu al bekend is dat ze ten gronde niets oplost. Journalisten bleven buiten schot. Maar wie wel in het vizier komt, blijft nog onduidelijk. Dit weekend spreekt hij verder met zijn raadslieden, liet hij donderdag op het Festival van de Gelijkheid verstaan.

Over de politieke opportuniteit van zijn strategie kunnen vragen gesteld worden. Vande Lanotte beseft zelf dat hij zijn kwelduivel – J.M. Dedecker – daarmee een plezier en misschien een cadeau doet. Dat velen zullen denken dat hij tegenstrevers via de rechtbank wil doen zwijgen omdat wat ze zeggen misschien waar is. Dat rechters nooit voor 25 mei 2014 een uitspraak zullen doen. Maar hij doet het omdat de aanvallen blijven komen en ze hem electoraal pijn doen. Naar eigen zeggen kosten ze hem stemmen. Al is niet duidelijk hoe de juridische procedure dat moet stoppen. Zijn militanten en sympathisanten begrijpen niet waarom hij zich niet feller verzet. Hij heeft eerder met argumenten voor de media geprobeerd, nu worden het dus argumenten voor de rechter. En, zo zei Vande Lanotte ook: het was een kwestie van principes. Het klopt gewoon niet dat iemand zijn onschuld keer op keer moet bewijzen en dat, nadat dat is gebeurd, iemand de beschuldigingen zonder bewijs kan blijven aanhouden. Vande Lanotte, die emotioneler is dan velen denken, heeft er genoeg van. En daar heeft hij een punt. Het klopt niet dat de ene politicus met modder mag blijven gooien in de hoop dat er bij de ander van blijft hangen. Alleen is niet de rechtbank maar het kieshokje geschikter om deze vorm van gerechtigheid te doen geschieden.

Daarmee verlegt de machtspoliticus – die naar eigen zeggen liever zijn macht wel dan niet gebruikt en weet dat hij daarvoor heel wat kritiek zal krijgen – de focus naar het juridisch slagveld. Maar achter deze zeeslag van Oostende zit nog een andere kant. Het gaat hem in deze niet zozeer om wat verboden is, maar om wat niet verboden is. Dat Vande Lanotte rechtsregels heeft overschreden is nog nooit aangetoond. Maar er zijn niet enkel rechtsregels in een rechtstaat. En hun legitimiteit is even groot.

In dat verband doet Freya Van den Bossche vandaag in De Morgen een interessant voorstel: er moet een nieuwe deontologische code komen. Het getuigt van veranderende tijden. Overal, niet enkel te lande, worden kiezers en kijkers strenger voor oude gedragsvormen van politici, zeker van machtspolitici. Van den Bossche pleit daar voor een verbod op mandaten voor wie professioneel politiek actief is.

Na de verkiezingen kan van de formatie gebruik gemaakt worden om aan het hoofdstuk ‘politieke vernieuwing’ een nieuw deontologisch hoofdstuk toe te voegen. Dat mag er nooit toe leiden dat we enkel nog beroepspolitici hebben, maar moet bepaalde situaties wel uitsluiten of beter regelen. Dat ministers voor- en nadien en parlementsleden ook tijdens hun mandaat een professioneel leven buiten de politiek hebben, is een goede en geen slechte zaak. Maar er kunnen zeker nieuwe regels komen om een ander beter te stroomlijnen en af te bakenen.

Het is niet goed dat een minister na zijn politiek mandaat zakelijke belangen opneemt in de sector die hij nadien vanuit de regering beheerde. Vande Lanotte is daar onvoorzichtig geweest en te weinig terughoudend. Maar het is ook problematisch dat een ex-zakenman in de regering expliciet bevoegd wordt voor een sector waarin hij zakelijke belangen heeft of had. Dat zou niet mogen. Het mag wel. Men kan dat Vande Lanotte verwijten. Maar dan ook zijn hele regering, die daarmee instemde. En alle meerderheidspartijen. Die vonden dat blijkbaar allemaal geen punt.

In de EU mag een ex-Eurocommissaris twee jaar lang geen mandaat opnemen in een bedrijf uit de sector waarvoor die bevoegd was. Dat kan België ook regelen. En een minister zou geen minister mogen worden van een sector waarin hij de voorbije jaren een belangrijke speler was. Dat klinkt veel eenvoudiger dan het is. Want hoe regelen we dat precies? En geldt dat enkel voor ministers? Wat met parlementsleden die in gespecialiseerde commissies gespecialiseerde regels maken waar zij meteen daarna, als ondernemer, advocaat of wat dat ook, belang bij kunnen hebben? Het is een heel moeilijk debat, maar een die we simpelweg moeten voeren. Dat heeft de zeeslag van Oostende aangetoond.

In het parlement moeten ministers na mei 2014 trouwens een soort ministerexamen afleggen. Dat stond in het Vlinderakkoord, maar Di Rupo I heeft dat (officieel omdat er geen tijd was) nooit echt laten toepassen. Vanaf 25 mei 2014 zijn er geen excuses meer. Dan kan het nieuw parlement elke federale (en ook in het Vlaams Parlement mag dat) minister eerlijk maar stevig op het rooster leggen, ev. ook over de mogelijke invloed van eerder niet-politieke professionele leven. Aan de hand van een over alle beleidsniveaus heen goedgekeurde deontologische code.

Het zijn zij, onze volksvertegenwoordigers, die daar toezicht op moeten houden. Wij kunnen hen dat nog eens expliciet vragen. Bij deze.

Dat deze democratie niet optimaal functioneert is bekend, maar we mogen geen enkele kans laten liggen om dat te verbeteren, zelfs met kleine stapje. En zo komt uit alle lelijke verhalen soms ook iets moois voor. Alleen wie niet uit fouten leert is dom.
 

(Carl Devos is politoloog aan de RUGent.)