5 vragen na "Pano": hoe zit het nu met die Libische intresten?

“Wij hebben die beslissing niet zelf genomen", verklaart Marc Monbaliu, voormalig directeur van de Schatkist, en bevoegd voor de opvolging van de financiële sancties tegen Libië in ons land. Monbaliu verwijst door naar Europa: van daaruit zou de richtlijn gekomen zijn dat de intresten mochten worden vrijgegeven. Hij zou die richtlijn gewoon hebben doorgegeven aan Euroclear, een "verduidelijking". En daarbij is er geen enkele politieke inmenging geweest, zegt hij, hij heeft dit dossier volledig zelfstandig opgevolgd. 

Klopt dit? Het is inderdaad zo dat de Schatkist ruime bevoegdheid heeft en redelijk zelfstandig werkt. Maar je kunt je wel afvragen of – als het over bedragen van deze grootteorde gaat – het toch niet verstandiger is om even te overleggen met de politieke verantwoordelijken, c.q. de minister van Financiën. Tot hoe ver reikt de beslissingsbevoegdheid van een ambtenaar? Bovendien verklaarde Monbaliu eerder dat hij dit soort beslissingen net niét nam zonder politieke dekking. Wat is het nu? 

Europa kaatste de bal overigens terug naar België: voor beslissingen over bevriezing en ontvriezing zijn de lidstaten zelf verantwoordelijk. Ook lijkt het erop dat Luxemburg bijvoorbeeld zich niet heeft gehouden aan de Europese "richtlijn" en de Libische fondsen wel volledig heeft bevroren, inclusief de intresten.

Wie draagt er dus de eindverantwoordelijkheid in België?

België verwijst door naar de Europese Unie, naar een advies dat gegeven is in de Relexgroep, een soort adviesgroep voor buitenlandse betrekkingen bij de Europese Unie. De Belgische vertegenwoordiger in die Relexgroep zegt dan weer dat hij alleen een advies heeft doorgegeven van de juridische dienst van de Raad. Maar dat juridisch advies bestaat niet op papier, zegt Europa, er is alleen een mondelinge toelichting geweest van een van hun juristen in de Relex-groep. 

De VN-resolutie waarin de financiële sancties tegen de LIA werden afgekondigd, is op twee manieren te interpreteren, luidt ook het verweer, dus je kunt zowel argumenten bedenken om de intresten niet vrij te geven als om ze wel vrij te geven. Dat klopt. Maar heeft er dan niemand het idee gehad om eens te bellen naar het VN-sanctiecomité in New York om te checken of de Europese interpretatie dan wel de juiste is? Te meer omdat afwijkingen van de financiële sancties sowieso moeten worden gemeld aan de Verenigde Naties.

Wordt een beslissing om miljarden euro’s vrij te geven werkelijk genomen op basis van een babbeltje in een vergadering, tijdens de variapuntjes? Het klinkt eerlijk gezegd heel onwaarschijnlijk. En als het wel klopt, ruikt het toch ook wel erg naar amateurisme en incompetentie. 

Het is trouwens een feit dat erg veel belangrijke Europese beslissingen worden genomen en/of uitgewerkt in vergadergroepen die worden bevolkt door ambtenaren en diplomaten. Die beslissingsprocessen zijn – in tegenstelling tot de debatten in het Europees Parlement bijvoorbeeld – niet altijd een toonbeeld van transparantie, zacht uitgedrukt. Als die transparantie zelfs uitblijft als er duidelijk een probleem is vastgesteld, dan kun je je daar ernstige vragen bij stellen.

Er zijn zes jaar lang intresten weggevloeid uit ons land: van 2011 tot 2017. Er kunnen in 2011 goede redenen geweest zijn om de fondsen van LIA gedeeltelijk te ontvriezen. We kennen de argumenten niet, maar het kan. De VN-resolutie uit 2011 over de LIA is ook in een positieve geest opgesteld: Khaddafi was van het toneel verdwenen, er zouden verkiezingen worden georganiseerd. En een land in transitie naar een democratie heeft nu eenmaal geld nodig.

Alleen, vanaf de periode 2014-2015 laaide het geweld in Libië weer op. Waarom heeft niemand toen bedacht dat het misschien toch een goed idee is om die ontvriezing van de intresten te herbekijken, om te vermijden dat dat geld de burgeroorlog daar nog aanwakkert? Zie ook punt 4:

Hier is het al helemaal moeilijk om antwoorden te vinden. De LIA is jarenlang verscheurd geweest door een intern gevecht: er zijn bijvoorbeeld twee directeurs die elk claimen de rechtmatige te zijn. Waar zijn de intresten nu eigenlijk terechtgekomen? 

In november vorig jaar, toen er ook in Libië veel beroering was over de verdwenen intresten, heeft de Libische president Serraj aangekondigd dat de LIA zou worden doorgelicht door een extern auditbureau. Nog eind november kwam een delegatie van Libische parlementsleden naar Brussel en Luxemburg om opheldering te vragen over de verdwenen intresten. Opheldering die ze van onze regering overigens niet gekregen hebben. De Libiërs weten dus zelf niet wat er met hun geld gebeurd is.

Wat we wél weten: vorige week is Ali Mahmoud Hassan Mohamed, de voorzitter van de LIA aangehouden wegens verduistering en corruptie. En ook Abdulmagid Breish, een voormalig directeur van de LIA, zou zijn gearresteerd. In Libië komt er dus ongetwijfeld ook nog een vervolg in deze zaak.

Euroclear is de financiële instelling waar de fondsen van de LIA zich bevinden hier in Brussel. Het is een soort superbank, die internationale transacties verricht voor andere banken. Euroclear heeft destijds bij de Schatkist geïnformeerd of het de intresten op de bevroren LIA-fondsen mocht vrijgeven. 

Maar Euroclear heeft een ander juridisch statuut dan de overige Belgische banken. Financiële experts zeggen zelfs dat een deel van de wetgeving speciaal op maat van Euroclear is geschreven. Dat blijkt ook: in oktober 2017 heeft de onderzoeksrechter gerechtelijk beslag laten leggen op de bevroren fondsen van LIA, na een klacht van de vzw van prins Laurent wegens witwassen. Daardoor is de geldstroom naar Libië gestopt. Alleen: Euroclear betwist dit gerechtelijk beslag, net omdat het niet valt onder de reguliere bankwetgeving. Er loopt nog een rechtszaak daarover, die wordt in mei verdergezet. 

Ook is de Anti-Witwascel naar eigen zeggen nooit op de hoogte gebracht dat er Libisch geld zelfs maar aanwezig was in ons land. Zelfs op zijn expliciete vraag kreeg oud-directeur Delepière te horen dat er géén probleem was. Geld met mogelijk heel dubieuze oorsprong, 16 miljard alles samen, en de Schatkist vindt het niet nodig dat dat onderzocht wordt?

Zorgt dit apart statuut er niet voor dat er wel een erg grote grijze zone is voor instellingen als Euroclear? Instellingen waar het per definitie om heel grote bedragen gaat? Staat de deur voor witwascircuits op deze manier niet al te ver open? Pittig detail: sinds kort is ook de Belgische overheid aandeelhouder bij Euroclear, voor 2,5%.

Kortom: de vragen blijven. We zijn heel benieuwd naar de antwoorden. Als die ooit komen.