2015 Paul Zimmerman

De "meest gehate man" van Amerika is dood (en nee, het is niet Donald Trump)

David Koch, de miljardair-activist die deze week stierf, moet zowat de meest gehate man van de Verenigde Staten zijn geweest. Althans, ter linkerzijde. Dat had alles te maken met zijn politieke gelobby achter de schermen, Washington leek door zijn activiteiten soms te koop. Nog een struikelsteen: zijn afkeer van klimaatmaatregelen. Ook Donald Trump was niet dol op David Koch, of zijn broer Charles. Maar dàt heeft dan weer niets met het klimaat te maken.

Ter linkerzijde in de VS ontstak er net geen feestje toen vrijdag bekend raakte dat David Koch op 79-jarige overleden was. In Europa kent haast niemand hem, of zijn vijf jaar oudere broer Charles. Maar in de VS ging het paar stukje bij beetje symbool staan voor alles wat fout zit in de politiek.

Twee dark princes waren het, die vanuit de schaduw fortuinen doneerden aan zo conservatief mogelijke Republikeinen. Klimaatontkenning en het opblazen van alle regels voor het zakenleven stonden hoog op de politieke agenda die ze er met hun miljarden wilden doorduwen. Door hun lobbywerk ontstond het beeld dat Washington te koop staat, als je er maar genoeg geld voor kunt neertellen.

Geen wonder dat er ter linkerzijde in de VS ongegeneerde jubelkreten opstegen bij het overlijden van David Koch – uitgesproken als coke. Over de doden niets dan goed is een motto dat velen aan de kant schoven. A legacy of horror, tweette acteur John Cusack.

Nog een brave boodschap in vergelijking met al die tweets waarin ook broer Charles dood werd gewenst. De hashtag #DavidKochisdeadparty ging de voorbije dagen trenden en iemand als actrice/zangeres Bette Middler - zelfs naar Hollywoodtermen links - noemde de dood van Charles Koch wishful thinking

Van de communisten naar de nazi's

Wat hebben de broers Koch toch gedaan dat ze zoveel spontane haat en afgrijzen opwekken?

Wel, ze zijn op de eerste plaats puissant rijk, ook al is dat op zich geen probleem in de VS. Van hun vader Fred Koch erfden ze Koch Industries, met hoofdzetel in Wichita, Kansas, en dat bouwden ze uit tot de tweede private onderneming van de VS, met 120.000 werknemers en een jaaromzet van honderd miljard dollar. Charles is de ceo, David was het nummer twee.

Maar vader Fred gaf hen ook wat anders mee dan een bedrijf en enkele honderden miljoenen dollar erfenis. Hij was een ingenieur die een tijdlang in de Sovjet-Unie werkte, en daar een afkeer voor communisten aan overhield. Van de weersomstuit verviel hij in het andere uiterste. Hij hielp een door Hitler bestelde olieraffinaderij bouwen in nazi-Duitsland, zo schreef de bekende Amerikaanse onderzoeksjournaliste Jane Meyer enkele jaren geleden.

Niet dat de zonen Koch daarom nazi’s zijn, maar helemaal in lijn met de familietradities zijn ze heel erg rechts. Libertairen eigenlijk. Ze haten elke vorm van overheidsbemoeienis. In de jaren zeventig zetten ze stukje bij beetje een lobbymachine op poten, met denktanks, ngo’s en politieke zetbazen die er op alle beleidsniveaus in de VS, vaak in hoge functies, de Koch-agenda probeerden door te duwen. En ondertussen ook overheidscontracten binnen te halen – voor honderd miljoen dollar zelfs onder de regering van George Bush jr. The Kochtopus, zo wordt hun netwerk wel eens genoemd, omdat het zoveel armen en vertakkingen heeft. (Ze zijn trouwens ook erg gul voor cultuur én kankeronderzoek, nadat bleek dat Charles aan de ziekte leed.)

Weg met het klimaat

Die politieke agenda laat zich op de eerste plaats lezen als een soort van business plan voor Koch Industries zelf. Weg met alle overheidsregels voor het zakenleven, zo kan het samengevat worden. Laat de vrije markt ongeremd zijn gang gaan en de wereld vormgeven, en daarbij horen uiteraard lage belastingtarieven en navenante overheidsuitgaven, en dus ook een minimale ziekenzorg. Naar het leger mocht er dan weer wèl geld vloeien.

Voor hun opvattingen over het klimaat zijn de Kochs wellicht het meest gehaat

Voor twee olietycoons houdt dat onvermijdelijk ook heftig verzet tegen elke vorm van klimaatpolitiek in – de reden waarvoor ze in deze klimaatbewuste tijden nog het hardst gehaat worden ter linkerzijde. Toen George Bush junior in de jaren negentig emissienormen wilde steunen, gingen ze vol in het verzet. Ze slaagden er zelfs in de herverkiezingscampagne van een te groene Republikein te dwarsbomen.

Opvallend is dat na de hele episode ene Mike Pence, toen congreslid uit Indiana en nu natuurlijk vicepresident van de VS, een plan van een van de actiegroepen van de Kochs tegen elke vorm van CO2-begrenzing of CO2-belasting mee ondertekende. Zo’n belasting zou de Kochs miljarden dollars gekost hebben. (Over de Kochs en Trump, straks trouwens meer.)

Een pow wow van ultrarijken

De Kochs doneren niet enkel hun eigen geld, ze zijn ook belangrijke fundraisers. In 2016, in volle presidentiële campagne – die uiteindelijk Trump in het Witte Huis zou brengen – nodigden de broertjes Koch een handvol vrienden en zakenrelaties naar Indian Wells uit. Het is een goed gekozen plek voor een gedistingueerd publiek als dit: Indian Wells is een enclave voor de supperrijken, midden in de Californische woestijn. Hier, tussen de golf courts door, heeft Bill Gates een optrekje en ook de zopas overleden Lee Iacocca, de voormalige baas van Chrysler, woonde er.  

Dat is het publiek waar de Kochs op mikt voor zo’n pow wow: vijfhonderd steenrijke Amerikanen, gelijkgestemden, die het lidmaatschap van 100.000 dollar betaald hebben en hun zuurverdiende centen aan de goede zaak willen spenderen. De aanwezigen in dit sjieke resort nabij Palm Springs verstaan daaronder: minder overheidsinmenging in het zakenleven, lagere belasting en de ontkenning van de klimaatopwarming. Om dat te krijgen, pompen ze geld naar gewillige politici.

Onder de aanwezigen waren toen bij soortgelijke bijeenkomsten ook altijd een handvol conservatieve presidentskandidaten aanwezig. Ted Cruz bijvoorbeeld, of Marco Rubio, die hun zaak mogen verdedigen om hun rijke toehoorders tot gulle donaties te verleiden.

De Trumptrein gemist

Cruz en Rubio, dat waren in 2016 de favorieten van de Kochs, heel erg conservatieve en heel erg voorspelbare – misschien zelfs controleerbare – Republikeinen. De Kochs waren dan ook de drijvende kracht en de geldschieters achter de Tea Party, de ethisch-conservatieve en libertaire vleugel van de partij. We mogen zeggen: últra-conservatief. In pre-Trumptijden leek die met mensen als Paul Ryan zelfs de hele Republikeinse partij en bij uitbreiding Washington te gaan overnemen. Het was het hoogtepunt van het politieke Koch-imperium.

Maar toen kwam Donald Trump. En werd alles anders. Trump was niét de man waarop de Kochs hun geld hadden ingezet.

Dat was zeker ook een kwestie van stijl. De broertjes Koch mogen graag in de luwte opereren. Ze willen liever niet dat hun naam valt, of dat bekend raakt waar ze precies mee bezig zijn. Terwijl Trump, dat is bekend, graag alle aandacht naar zich toezuigt. Journaliste Jane Meyer verwees ooit naar de clash van ongebreidelde ego's van zowel de Kochs als Trump. "Het is een pissing match", zei ze. Een plaswedstrijd.

De enorme rivaliteit tussen Trump en de Koch is een plaswedstrijd    

Journaliste Jane Meyer

Natuurlijk zijn zowel de Kochs als Trump zakenmannen, die op de eerste plaats  een fortuin erfden en het dàn pas zelf deden. Die bovendien niet dol zijn op hoge belastingtarieven of strikte klimaatmaatregelen, en van wie de ideeën (voor een stuk) hetzelfde kiespubliek aanspreken. Maar er zijn ook onoverbrugbare ideologische meningsverschillen die de relatie met de huidige Amerikaanse president verzuurden. 

Trump, die staat voor een muur met Mexico, terwijl de Kochs voorstanders zijn/waren van arbeidsimmigratie en vooral een broertje dood hebben aan zijn protectionistische economische koers die Trump vaart. 

Trump wilde ook duidelijk maken dat hij niemands marionet is, dat hij geen geld ontving van de Kochs en zijn eigen koers vaart. Op geheel eigen wijze walste hij de voorbije jaren over zijn rivalen heen, en noemde hij hen "een grap". Ook al vonden ze elkaar de voorbije jaren zodra het over belastingsvermindering ging en is er ondertussen ook wel wat overeenstemming bij waarnemers dat de Kochs met hun netwerk een stemming creëerden waarin een Trump kon gedijen.

Amerikacorrespondent Björn Soenens gaf in "De wereld vandaag" ook duiding bij de dood van Koch. Herbeluister het gesprek hieronder:

Meest gelezen