"Dit systeem werkt niet": kan fraude bij interlandelijke adoptie ooit worden uitgesloten?

Hernando viert op 12 december zijn "Belgium Day". "Dat is het begrip waarmee ik en vele andere geadopteerden verwijzen naar de dag waarop we zijn aangekomen in België", zegt hij. 34 jaar geleden vloog Hernando over uit Colombia en kwam hij terecht in een Limburgs gezin.

"Ik ben opgegroeid in een warm gezin. Mijn gezinsleden hebben altijd heel veel voor mij betekend". Maar toch voelde Hernando zich soms uitgesloten. "De enigen die mij echt kunnen begrijpen, zijn mede-geadopteerden. Het feit dat ik een kleur heb en "een rugzakje" meedraag, zorgt ervoor dat ik me geïsoleerd voel, hoe goed mensen rond je ook voor je zijn."

"Mijn adoptiedossier, voor mij een levensbelangrijk document, is ingevuld alsof niemand er interesse in had", zegt Hernando. "Doorheen het dossier word ik met verschillende namen omschreven. En ook de leeftijd van mijn biologische moeder varieert." Die onzorgvuldigheden bemoeilijken de zoektocht naar Hernando's afkomst. "Ik ben al acht jaar actief op zoek naar mijn biologische moeder maar heb haar nog steeds niet gevonden."

De onregelmatigheden in het adoptiedossier van Hernando zijn geen alleenstaand geval. "Fraude is nooit uit te sluiten", zegt hij vanuit zijn ervaring als voorzitter van Plan Angel België. "Interlandelijke adoptie is gestoeld op een systeem waar erg veel geld mee gemoeid is in de aankomstlanden en er bestaat veel corruptie in de herkomstlanden."

"De enige reden waarom het systeem in Vlaanderen blijft voortbestaan, is dat er veel geld en jobs mee gemoeid zijn. En er is ook sterk lobbywerk van wensouders", zegt Hernando. "De groep van wensouders wordt bovendien almaar groter, nu bijvoorbeeld ook holebikoppels een kinderwens hebben."

"We weten dat adoptieprocedures op zich al fraudegevoelig kunnen zijn", liet ook adoptieambtenaar Ariane Van den Berghe optekenen, naar aanleiding van onregelmatigheden in verschillende Ethiopische adoptiedossiers. 

"Dat het adoptiesysteem niet werkt, werd onlangs opnieuw aangetoond door de zaak van Alex", zegt Hernando. De adoptie van Alex (10) is de eerste uit Colombia sinds 2016 en moest als 'testcase' dienen, wat betekent dat het dossier nauwer werd opgevolgd. Informatie uit het adoptiedossier bleek echter onjuist. Of er ontbraken belangrijke elementen in het dossier.  Dat berichtte Het Laatste Nieuws onlangs. Zo heeft Alex een halfzus, maar dat werd niet vermeld.

"Als Alex een halfzus heeft, heeft iemand zijn werk niet gedaan", reageert Hernando. "Bovendien kan je ethische vragen stellen bij het feit dat Alex als proefkonijn werd gebruikt", vult hij aan.

Ook als voorzitter van Plan Angel België kwam Hernando in aanraking met adoptiefraude in Colombia. "Twee jaar geleden reisde ik met onze organisatie rond in Colombia. We namen DNA-stalen af bij 81 moeders op zoek naar hun geadopteerd kind. Slechts één van hen vertelde dat ze haar kind had afgestaan, omdat ze geld nodig had. In de andere 80 gevallen was er sprake van fraude. De meeste zaken dateren uit de jaren 60, 70 en 80, maar er zitten ook enkele recente dossiers bij". Lang niet alle moeders kiezen dus met vol bewustzijn voor adoptie. 

Nochtans besloot het Vlaams Centrum voor Adoptie (VCA) enkele maanden geleden om de samenwerking met Colombia verder te zetten, na een screening van verschillende herkomstlanden. De zaak van Alex lijkt echter aan te tonen dat de screening niet waterdicht is. 

"Dat de samenwerking met een herkomstland wordt voortgezet, betekent enkel dat er geen structurele problemen zijn in de samenwerkingen met de lokale autoriteiten", reageert Niels Heselmans, woordvoerder van het agentschap Opgroeien. "Het betekent niet dat er niets kan mislopen in individuele dossiers. Die individuele dossiers worden nu wel extra goed opgevolgd."

Hernando begrijpt die houding niet: "Eigenlijk zeg je dan dat je weet dat het verkeerd gaat en dat je het probleem niet kan controleren. Wel dat noem ik schuldig verzuim."

Verschillende experten pleiten al jaren voor een adoptiepauze. In een expertenrapport uit 2021 staat:  "Het huidig adoptiesysteem is niet langer houdbaar en dient grondig hervormd te worden. Het expertenpanel stelt dan ook voor om een adoptiepauze in te voeren, totdat het hervormde adoptiesysteem van kracht is." 

De vraag naar een adoptiepauze krijgt ook bijval vanuit de oppositie. "Zolang niet alle screenings goed gebeurd zijn en zolang er geen dienst is die goed functioneert, kunnen we uit voorzorg beter even niets doen. We moeten nieuwe ongelukken vermijden", zei Vlaams parlementslid Freya Van den Bossche (Vooruit) vorige week in de commissie Welzijn.

De Vlaamse regering gaat niet in op de vraag naar een adoptiepauze. Na de publicatie van het expertenrapport in 2021 kwam er geen tijdelijke stop. En ook nu staat minister Crevits weigerachtig tegenover zo'n pauze.

Voor Hernando is een pauze niet voldoende. "Er moet een volledige afschaffing van het systeem komen, want fraude kan nooit worden vermeden. Kijk naar Nederland. Daar werd twee jaar geleden een adoptiepauze ingevoerd om orde op zaken te stellen, maar uiteindelijk is er niets veranderd. Een adoptiepauze mag geen afleidingsmanoeuvre zijn." 

Tot voor kort opereerden er drie officiële adoptie-instanties in Vlaanderen. Crevits wil die, op aanbeveling van het expertenrapport, terugbrengen naar één centrale dienst. Hernando is niet onder de indruk van die beslissing. "Een nieuwe naam en een nieuw logo voor een eengemaakte dienst, maar de praktijk blijft hetzelfde."

Hernando vindt het bovendien "absurd dat de adoptiediensten jaarlijks een subsidie van 1,17 miljoen euro ontvangen". "Het is niet de eerste keer dat ze negatief in het nieuws komen". Volgens hem zou dat geld beter rechtstreeks geïnvesteerd worden in de nazorg van adoptiekinderen in België en kinderzorg in herkomstlanden. 

Momenteel is er een onderlinge concurrentiestrijd aan de gang over wie uiteindelijk de erkenning als enige adoptiedienst zal krijgen. "De maat is echt zo goed als vol", reageert Crevits op de moeilijke fusie van de adoptiediensten. "Als ik nu vaststel welke destructieve houding de organisaties op het terrein aannemen tegenover elkaar. Dat is niet goed voor de manier waarop we met adoptie omgaan in Vlaanderen. Dat is zeer bedroevend."

Waar Hernando zich aan stoort in het huidige publieke debat, is dat de stem van zowel adoptiekinderen als biologische moeders te weinig gehoord worden. "De vraag moet gesteld worden wat nu het beste is voor het kind, want daar gaat men snel aan voorbij". Ook het expertenrapport wijst in die richting. Daarin lezen we: "De nadruk ligt op het voldoen aan de kinderwens van de betrokken kandidaat-adoptieouders in plaats van het zoeken naar de meest geschikte oplossing voor een adopteerbaar kind".

"Wie heel vaak vergeten wordt en waar het natuurlijk allemaal begint, is de biologische moeder", vervolgt Hernando. "In de Westerse wereld wordt vaak het idee gecreëerd dat de biologische moeder in armoede leefde of misschien wel prostituee was, terwijl de waarheid veel complexer is."

Of er ook positieve voorbeelden van interlandelijke adoptie bestaan, vindt Hernando "een valse vraag". "Ik ben gelukkig. Ik heb warmte, liefde, onderwijs, een job meegekregen en noem maar op. Maar je betaalt altijd een prijs." "Een levenslange zoektocht naar een onvolledige identiteit" vindt Hernando daarom een passende manier om interlandelijke adoptie te omschrijven.