Explosie in Beiroet lang niet de eerste ramp door NH₄NO₃: wat is het en waarom is het zo gevaarlijk?
De oorzaak van de enorme explosie die een ravage heeft aangericht in Beiroet, is wellicht de chemische stof ammoniumnitraat. Volgens de Libanese autoriteiten lag er in de haven maar liefst 2.700 ton opgeslagen. Het is lang niet het eerste dodelijke ongeval door het explosieve ammoniumnitraat.
Wat is ammoniumnitraat?
Ammoniumnitraat (NH₄NO₃) is een veel geproduceerde chemische stof met verschillende toepassingen. Het wordt gevormd door salpeterzuur en ammoniak met elkaar te laten reageren. In eerste instantie werd ammoniumnitraat gebruikt als explosief, onder meer in de mijnbouw, en sinds 1900 ook als onderdeel van kunstmest voor de landbouw. In die laatste toepassing is het bijzonder populair, omdat het een goede bron is van stikstof (wat planten doet groeien) die goedkoop kan geproduceerd worden.
Ammoniumnitraat ziet eruit als witte korrels of bolletjes en wordt opgeslagen in grote silo's of in zakken. Doorgaans wordt het niet gebruikt in zijn pure vorm, maar worden er "vulstoffen" aan toegevoegd die de stabiliteit bevorderen en het stikstofgehalte verlagen.
Lees voort onder de foto.
Waarom is het zo gevaarlijk?
Ammoniumnitraat is vrij stabiel. Dat de stof uit zichzelf ontvlamt en explodeert, is uiterst zeldzaam. Wellicht is er dus een externe oorzaak geweest die tot de enorme ontploffing heeft geleid in Beiroet, zoals een eerdere brand of explosie in het gebouw. Ook vermenging met een andere chemische stof kan zo'n aanleiding zijn. Maar voorlopig blijft het onduidelijk wat er precies gebeurd is.
Heel hoge temperaturen veroorzaken een snelle ontbinding van het ammoniumnitraat in explosieve gassen. Het risico vergroot als er brandbare stoffen in de omgeving zijn, zoals magnesium of olie. In de mijnbouw wordt bijvoorbeeld een mengsel van ammoniumnitraat en benzine gebruikt als explosief. Maar experts wijzen er wel op dat er veel zaken moeten misgaan om tot een dergelijke ramp te komen.
Daarom is het dus heel belangrijk dat ammoniumnitraat op een veilige manier wordt opgeslagen. Daarvoor bestaan ook strenge richtlijnen. Maar daar lijkt het dus misgelopen in Beiroet. De grote hoeveelheden ammoniumnitraat lagen al ruim 6 jaar in een loods, wellicht in onveilige omstandigheden. De voorraad was in beslag genomen, maar werd nooit vernietigd, zoals oorspronkelijk voorzien was.
Als ammoniumnitraat ontploft, kunnen er giftige stoffen vrijkomen zoals ammoniak en stikstofoxiden. Maar volgens expert explosieveiligheid Filip Verplaetsen is het gevaar daarvan beperkt omdat die stoffen ook snel vervliegen.
Beluister het gesprek met Filip Verplaetsen in "De wereld vandaag" (en lees voort onder de audio):
Wat is ammoniumnitraat en hoe gevaarlijk is het?
Hoe zit dat bij ons?
Ook bij ons, in de Antwerpse petrochemie, wordt ammoniumnitraat verwerkt. Dat bevestigt Gert Verreth, de woordvoerder van chemiefederatie Essenscia. Hij benadrukt dat het gaat om ammoniumnitraat in lage concentraties voor de productie van kunstmest. De hoge concentraties die gebruikt worden om explosieven te maken, zijn bij ons niet te vinden. "En op basis van de nu beschikbare informatie zou het om dat soort product gaan dat de explosie heeft veroorzaakt in Beiroet", zegt Verreth.
"Het product dat in ons land verwerkt wordt, is eigenlijk zeer veilig als dat volgens de juiste voorschriften wordt verwerkt en behandeld", klinkt het. "De situatie is niet te vergelijken met die in Beiroet. Zo is het ondenkbaar dat het jarenlang zou opgeslagen blijven. De doorlooptijd bij ons is enkele weken en om de drie maanden is er een grondige veiligheidscontrole. Er is geen reden tot ongerustheid."
Bekijk hier Gert Verreth van de Federatie chemie-industrie Essenscia (lees voort onder de video):
Niet de eerste grote ramp
De explosie in Beiroet is lang niet de eerste ramp met ammoniumnitraat. In ons land was er in april 1942 een grote explosie in een chemisch bedrijf in Tessenderlo, bij de voorloper van wat nu Tessenderlo Chemie is. De oorzaak van de ramp was een poging van arbeiders om aaneengekoekte brokken ammoniumnitraat met dynamiet los te maken. 189 mensen kwamen om het leven en de ravage was enorm.
UIT HET ARCHIEF - Het magazine "Terloops" maakte in 1979 een reportage over de ramp in Tessenderlo. Bekijk hier de beelden (en lees voort onder de video):
Nog in de jaren 40 was er een enorme ramp in de haven van Texas City, in de VS. Bij het zogenoemde "Texas City disaster" in 1947 kwamen 581 mensen om het leven, toen zo'n 2.300 ton (minder dus dan in Beiroet) ammoniumnitraat explodeerde. Een brand op een schip leidde tot een kettingreactie van vuurhaarden en explosies.
Recenter, in 2001, kwamen in Toulouse, in Frankrijk, 31 mensen om het leven bij een bedrijfsongeval in een fabriek van kunstmest. Daar lag de oorzaak bij een menselijke fout: een chloorproduct werd per ongeluk opgeslagen in een depot met ammoniumnitraat, wat leidde tot een gevaarlijke chemische reactie.
De laatste grote ramp met ammoniumnitraat gebeurde in augustus 2015, in de haven van de Chinese stad Tianjin. Een eerdere explosie leidde tot een ontploffing van 800 ton ammoniumnitraat. 179 mensen kwamen om het leven.
Lees voort onder de foto.
Ook gebruikt bij terreuraanslagen
Omdat het gebruikt kan worden als (doe-het-zelf-)explosief, is de verkoop van ammoniumnitraat in de meeste landen aan strenge regels gebonden, zoals bijvoorbeeld een meldingsplicht bij grote aankopen van kunstmest.
De bekendste voorbeelden van het gebruik van ammoniumnitraat bij aanslagen zijn de terreurdaad van Anders Breivik in Oslo in 2011 en de aanslag van Timothy McVeigh in 1995 op een Amerikaans overheidsgebouw. Bij die explosie in Oklahoma City vielen 168 doden.
