Filip en Mathilde voor het eerst op staatsbezoek naar Zuid-Afrika: waarom is zo'n bezoek nog belangrijk?

Koning Filip en koningin Mathilde gaan vier dagen lang de banden aanhalen met Zuid-Afrika. Een staatsbezoek is, anders dan bijvoorbeeld een "werkbezoek" of een handelsmissie, het hoogste diplomatieke type van bezoek dat er bestaat tussen twee landen. Ons koningspaar zegt ermee: wij vinden onze relatie met uw land belangrijk. Zo creëert een staatsbezoek tegelijk een momentum om partnerschappen op tal van vlakken te boosten.

Ook vier toppolitici reizen mee, onder wie de federale minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR). En sinds Filip koning is, gaan ook de ministers-presidenten van de gemeenschappen en gewesten mee op staatsbezoek. Voor Zuid-Afrika tekenen Elio Di Rupo (Wallonië, PS) en Rudi Vervoort (Brussel, PS) present, en verrassend ook Vlaams minister van Financiën Matthias Diependaele (N-VA), als vervanger van Vlaams minister-president Jan Jambon.

Zij ontmoeten hun Zuid-Afrikaanse collega's op de eerste dag. Die start altijd met een officiële ontvangst, met toeters en bellen, door het staatshoofd van het gastland. Dan volgen politieke meetings, en netwerken kan ook 's avonds nog op het staatsbanket, aangeboden door het gastland. Als tegenprestatie nodigt ons koningspaar op de tweede dag zijn gastheer uit voor een cultureel event, met een gelegenheidsensemble rond Belgische én Zuid-Afrikaanse jazzmuzikanten.

Koning Filip neemt ook bedrijfsleiders en academici mee. Voor hen staat dan weer onder meer de klimaatuitdaging hoog op de agenda. Zuid-Afrika is een van de meest kwetsbare landen voor klimaatverandering: de komende decennia dreigt de temperatuur in de regio met 4 graden te stijgen. Samen met Zuid-Afrikaanse partners zoeken Belgische bedrijven mee naar oplossingen.

Met de steun van het Vlaamse onderzoekscentrum VITO zoekt Zuid-Afrika hoe het hernieuwbare energie kan opslaan. Het Belgische bedrijf Beka-Schreder heeft in het land een productielijn van straatverlichting op zonne-energie. Zuid-Afrika beseft de noodzaak: tijdens de laatste internationale klimaatconferentie COP27, in Egypte, liep het land in de kijker met een ambitieus plan voor de switch naar duurzame energie.

Koning Filip en koningin Mathilde naar Zuid-Afrika, het is het eerste staatsbezoek van een Belgische vorst naar subsaharaans Afrika sinds 44 jaar, toen koning Boudewijn naar Kameroen en Ivoorkust reisde, in 1979.

Koning Albert en koning Filip brachten eerder weliswaar al een bezoek aan landen in subsaharaans Afrika. Zo ging koning Albert bijvoorbeeld in 2010 naar Congo, koning Filip in 2022. Maar dat waren officiële bezoeken en geen staatsbezoeken.

Het bezoek van koning Filip en koningin Mathilde is het allereerste Belgische staatsbezoek ooit naar Zuid-Afrika. Dat is verrassend, want Zuid-Afrika groeit sinds het einde van het apartheidstijdperk als regionale grootmacht in Afrika.

Zo is het als enige Afrikaanse land lid van de G20-groep van economische grootmachten. Én het behoort tot de groep van zogenoemde BRICS-landen, de groep nieuwe economische machten, samen met Brazilië, Rusland, India en China. Zowel binnen Afrika als in de grote geopolitieke uitdagingen kan Zuid-Afrika een belangrijke rol spelen, bijvoorbeeld in het zoeken naar een oplossing voor huidige gewapende conflicten zoals in Congo. Dat land blijft belangrijk voor België, en ook voor koning Filip persoonlijk.

Bij de Russische oorlog in Oekraïne zit Zuid-Afrika dan weer op een andere lijn dan Europa. Zo weigert Pretoria nog altijd de Russische agressie te veroordelen. Dat is ten dele een erfenis van de tijd van de apartheid, toen het Westen werd gezien als te mild voor het apartheidsregime, terwijl de Sovjet-Unie de zwarte oppositie steunde. Zuid-Afrika hecht ook vandaag aan een eigen koers in de wereld, open en actieve diplomatieke kanalen zijn dan cruciaal voor een betere samenwerking.

Zuid-Afrika heeft de tweede economie van Afrika. De geleden schade tijdens de coronacrisis wil het onder meer herstellen met het boosten van zijn handel met Europa. Zaken doen is er volgens waarnemers ook relatief makkelijker dan in andere Afrikaanse landen. Zuid-Afrika is zelfs onze grootste handelspartner in Afrika, en wij zijn hun derde klant.

Ook academisch en cultureel klikt het tussen beide landen. De grootste Belgische gemeenschap in Afrika woont in Zuid-Afrika, niet in Congo. Het gaat om zowat 10.000 Belgen. Voeg daarbij de grote impact die Afrika als "buurcontinent" heeft in Europa, en ons belang bij een stabieler en welvarender Afrika is meteen duidelijk.

Persoonlijk heeft koning Filip ook een bijzondere affiniteit met Afrika. Hij ziet Afrika als een continent van de toekomst, met veel potentieel en veel jongeren, die het vaak moeilijk hebben, maar toch creatief zijn. De koning is vroeger al vaker in Zuid-Afrika geweest, onder meer bij de eedaflegging van Nelson Mandela als president, in 1994, ook bij diens uitvaart in 2013. Koning Filip toonde zich altijd diep onder de indruk van zijn ontmoetingen met Mandela en ook met aartsbisschop Desmond Tutu.

Zuid-Afrika ging, tot Nelson Mandela president werd in 1994, gebukt onder het apartheidsregime dat zwarte Zuid-Afrikanen uitsloot. Die pijnlijke geschiedenis ligt nog vers in het geheugen.

Apartheid, racisme, verzoening: het zijn thema's die de koning na aan het hart liggen. Al bij zijn studies in Stanford in de Verenigde Staten, als prins, werd hij geconfronteerd met protesten tegen racisme. Hij heeft zich toen ook verdiept in studies over apartheid. Hoe moeilijk het is om zulke bladzijden te kunnen omslaan, houdt hem bezig, zo bleek ook op zijn historische reis naar Congo vorig jaar.

Bijzonder is dat er op één jaar tijd zelfs vier koninklijke reizen naar Afrika zijn. Vorig jaar in juni was er de reis naar Congo. Kroonprinses Elisabeth en koningin Mathilde maakten vorige week een archeologische reis naar Egypte, in de voetsporen van koningin Elisabeth. En in mei leidt prinses Astrid een economische missie naar Senegal.

Dit staatsbezoek was oorspronkelijk gepland voor 2021. Als gevolg van de coronacrisis werd de reis uitgesteld. Ook vorig jaar bleven Filip en Mathilde nog met staatsbezoeken aan Griekenland en Litouwen twee keer binnen Europa. Hun plan is nochtans om elk jaar één staatsbezoek binnen Europa af te leggen en eentje buiten Europa.

De koning en de koningin bezoeken drie steden in vier dagen: Pretoria op donderdag, Johannesburg op vrijdag en Kaapstad op zaterdag en zondag. Maandagmorgen vliegen ze weer terug.

Filip en Mathilde staan onder meer stil bij de pijnlijke geschiedenis van de apartheid die Zuid-Afrika getekend heeft, door een krans te leggen in Freedom Park in Pretoria, en met een bezoek aan het Hector Pieterson Museum in Soweto, Johannesburg. Dat herdenkt hoe schoolkinderen in 1976 protesteerden tegen het verplicht gebruik van Afrikaans in hun klaslokaal, waarbij de twaalfjarige Hector Pieterson werd doodgeschoten door de politie.

Filip en Mathilde kijken ook naar de toekomst, en hoe beide landen de Zuid-Afrikaanse jeugd kunnen helpen. De koning bezoekt in Johannesburg een diamantslijperij, waar jongeren opgeleid worden in een business die cruciaal is voor Zuid-Afrika. Het is een van de grootste diamant-producerende landen ter wereld, en diamanten zijn goed voor meer dan 40 procent van de totale exportwaarde naar België.

Het koningspaar ontmoet ook kinderen op een skate-school daar, waar ze leren skaten en tegelijk gewoon onderwijs krijgen. De school krijgt steun van een Brussels bedrijf dat kunst op skateboards print en een deel van de opbrengst doorgeeft.

In Kaapstad spreken Filip en Mathilde met studenten en ze zetten de schijnwerpers op Belgische initiatieven in de verarmde township Philippi Village. Jongeren zitten als een rode draad door dit staatsbezoek.

In Kaapstad bezoeken Filip en Mathilde het biotechbedrijf Afrigen, dat eigen Afrikaanse vaccins ontwikkelt, in samenwerking met Belgische wetenschappers. Dat zorgt ervoor dat Afrika onafhankelijker kan worden van het Westen, anders dan het geval was tijdens de coronacrisis.

Biodiversiteit staat op de agenda op de laatste dag tijdens een bezoek aan de Nationale Botanische Tuin Kirstenbosch, Unesco-werelderfgoed met uitzicht op de beroemde Tafelberg. En de laatste koninklijke lunch in Zuid-Afrika is er eentje gemaakt door de bekende Belgische kok Piet Huysentruyt, die sinds 2021 in Zuid-Afrika woont.

En dan vliegen zij, en wij, maandagmorgen weer terug.