Pompen of verzuipen: wat is er aan de hand in ons onderwijs?

In de aanloop naar de verkiezingen van 26 mei gaat "Iedereen kiest" twee weken lang op zoek naar de mensen en de verhalen achter cijfers en statistieken. Vandaag houden we halt in een lagere school  in Torhout. Hoe gaat het met het onderwijs? Wat weten we niet? En waar schoot het beleid tekort? We debatteren er vanavond over in "Iedereen kiest", om 22.05 uur op Eén met Hilde Crevits (CD&V), Koen Daniëls (N-VA), Caroline Gennez (SP.A) en Elisabeth Meuleman (Groen).

“Het water staat tot aan de lippen”, “het gaat van kwaad naar erger” en “we worden gewoon aan ons lot overgelaten”. Het zijn maar drie van de honderden reacties die we op de redactie van “Iedereen kiest” binnenkregen, nadat we eind februari een oproep hadden gelanceerd met de eenvoudige vraag: “Hoe staat ons onderwijs er vandaag voor?”.

In de uren en dagen die volgden op onze oproep, werden we overspoeld door reacties. Leerkrachten, directeurs, zorgcoördinatoren, ouders,… allemaal wilden ze hun verhaal kwijt. De ene wat kwader dan de andere, maar allemaal met dezelfde bezorgdheid: het kan zo niet verder. We luisterden naar tientallen verhalen. Van directeurs die op zondagavond tot laat rondbellen om vervanging te vinden voor uitgevallen leerkrachten tot ouders van kinderen met zware zorgnoden die inzien dat hun kind niet de zorg krijgt die het nodig heeft. Jonge, pas afgestudeerde, ambitieuze leerkrachten die ons al huilend vertellen dat ze tijdens hun opleiding niet voorbereid werden op de grote zorgnoden waar ze in hun klas mee geconfronteerd worden, tot ervaren leerkrachten die zeggen dat het niveau al jaren aan het zakken is. Het valt ons op dat we vooral berichten krijgen van mensen die werken in een lagere school.

Wat is er toch aan de hand in het onderwijs? Om dat beter te begrijpen, beslisten we om even mee te draaien in een school. Tot onze verbazing was het helemaal niet moeilijk om een school te vinden. Tientallen scholen boden zich aan en reageerden ontgoocheld toen we hen lieten weten dat we voor een andere school hadden gekozen. Veel directeurs, zorgcoördinatoren en leerkrachten lieten ons weten dat dit eindelijk een kans was om hun verhaal te kunnen doen, na een lange periode van naar eigen zeggen tegen de bierkaai te vechten.

Wanneer we om kwart voor acht ’s morgens aankloppen in de Oefenschool van Torhout, een van de 3.745 scholen in Vlaanderen, vallen we binnen in een vergadering tussen directie, zorgcoördinator en CLB. Op de agenda? De school heeft extra ondersteuning gevraagd voor enkele leerlingen met een zware vorm van autisme, maar er is geen ruimte en iedereen zit met de handen in het haar. “Hoe moeten we dit nu weer oplossen?”

Meteen wordt ons duidelijk wat een van de grote problemen is: iedereen werkt keihard om alle leerlingen de aangepaste zorg te bieden die nodig is, maar er is gewoon veel te weinig budget en ondersteuning. Zorgcoördinator Marjolein verwoordt het duidelijk: “Er is een maximum en dat maximum zijn we nu aan het overschrijden.”

Het is iets wat we horen bij veel leerkrachten die ons contacteerden. De klasgroepen worden steeds groter en in iedere klas zitten er steeds meer leerlingen met bijzondere zorgnoden, die een aangepast traject moeten krijgen.

Kinderen met een taalachterstand die aangepaste cursussen moeten krijgen, speciale proeven, extra schema’s en pictogrammen voor kinderen met autisme, spiekkaarten voor leerlingen met een leerachterstand, opdrachtbladen in groter formaat voor kinderen met oogproblemen, speciale opvolging en begeleiding voor kinderen met ernstige gedragsproblemen, een verstandelijke achterstand of een moeilijke thuissituatie, verschillende dictees, vier verschillende versies van één wiskundeproef,...

“Vroeger zouden die kinderen doorschuiven naar een bijzonder onderwijs dat fantastisch werkt, maar nu blijft het kind met extra zorgnoden gewoon in de klas, waar het een pakket op maat moet krijgen. Het systeem is dus veranderd, wat op zich goed is, maar we hebben geen extra middelen gekregen om dat goed te kunnen uitvoeren.” Andere leerkrachten benadrukken ook dat ze vaak onvoldoende opgeleid en voorbereid zijn op die extra zorgnoden.

Heeft dat invloed op het niveau van het onderwijs? Sommige leerkrachten vrezen van wel. “Vroeger moest je de maaltafels vanbuiten kennen. Punt. Nu voel ik dat ze ze minder goed kennen. Het moet allemaal op een speelse wijze gebeuren en het wordt ook niet meer op tijd gezet, want bepaalde kinderen kunnen dat niet aan. Door de zorgkinderen wordt het algemene niveau naar het midden getrokken. Ik mis de punch in het onderwijs. Mijn vraag naar de overheid is duidelijk: investeer in extra hulp en kleinere groepen.”

Wanneer we denken dat de werkdag erop zit en ons klaarmaken om naar huis te gaan, vertellen veel leerkrachten ons dat ze 's avonds de draad opnieuw moeten oppikken. We passeren na 20 uur langs juf Elke en zorgcoördinator Marjolein. Ze zijn druk bezig met Questi, een online programma waarin alles geregistreerd moet worden. "Alles wat we overdag hebben gedaan, komt hier in. Anders telt het niet." 

Een telefoontje met de ouders? Een incident op de speelplaats? Een leerling even apart nemen op de gang? Een speciale uitleg voor een bepaalde oefening? In Questi! "Het dossier moet dik genoeg zijn, anders maken kinderen geen kans op extra hulp." 

Alle leerkrachten moeten via een logboek ook per vak aanvinken aan welke leerdoelen ze die dag hebben gewerkt. "Er moet van alles een spoor zijn." En dan hebben we het nog niet over de vergaderingen, de verbeteringen van de toetsen, de lesvoorbereidingen, de cursussen en de voorbereiding van de speciale activiteiten, de individuele zorgplannen,...

Lijdt het onderwijs onder die administratieve druk? "Ik vind van wel. Ik zou zo graag meer tijd hebben om te focussen op mijn lessen. Nadenken hoe ik ze beter kan maken, werken met co-teaching, groepswerken ontwikkelen,... Maar je moet dat natuurlijk allemaal kunnen voorbereiden. En er gaat zo veel tijd naar administratie." Zorgcoördinator Marjolein vat het als volgt samen: "Vroeger had men veel meer vertrouwen in het onderwijs. Nu is iedereen mondiger en kritischer, maar is er ook meer wantrouwen."