Waar komt het gebruik van de Minuut Stilte vandaan?

Over de oorsprong van het gebruik bestaat geen eensgezindheid, maar op 11 november 1919, dit jaar dus exact een eeuw geleden, zou voor het eerst officieel een minuut (of meer) stilte bewaard zijn om de oorlogsslachtoffers te gedenken. Mogelijk gebeurde dat al een paar jaar daarvoor ook. Hoe dan ook, de Eerste Wereldoorlog ligt aan de basis van dit soort uitingen van respect en rouw.  

Nog tijdens de Eerste Wereldoorlog werd er in de Zoo van Den Haag in het neutrale Nederland een congres voor de vrouw georganiseerd. In het vuur van haar betoog vroeg een van de sprekers een minuut stilte tegen de oorlog, omdat die ook de vrouwen zwaar treft. Veel documentatie over die eerste stille minuut hebben we niet, misschien is het een halve waarheid. 

In 1919 schreef een Australische soldaat die na de oorlog in Londen was blijven hangen een brief naar een Britse krant, waarin hij zich ergerde aan de geplande feesten bij de eerste verjaardag van de wapenstilstand. De soldaat van de legers van het Gemenebest eiste integendeel 5 minuten volledige stilte voor zijn dode en verminkte makkers. En dan bedoelde hij echt dat het openbare leven helemaal moest stilvallen, geen verkeer, geen amusement, niets. 

Inspiratie haalde de oud-strijder bij een gebeurtenis in 1910. Hij zat in een volle trein in Australië toen iemand riep dat koning Edward VII was overleden. Een loodzware stilte daalde spontaan over de trein neer, en die duurde minutenlang. In zijn brief verwees de militair naar dat voorval. Hij kreeg zijn zin, op 11 november 1919 werd voor het eerst een plechtige openbare minuut stilte bewaard.      

Het gebruik verspreidde zich snel. De lengte kon wel variëren tussen 1 en 5 minuten. De slachtoffers van de aanslag in Christchurch kregen 2 minuten. En daarna een forse hakka. Voor het contrast. Sommigen vinden 120 seconden te lang voor de concentratie. Het is altijd gênant als de stilte vroegtijdig gebroken wordt. 

En dat gebeurde tijdens de 2 minuten stilte op de Dodenherdenking op 4 mei 2010 in Nederland. Dan vertoeven onze noorderburen in gedachten bij alle doden van de Tweede Wereldoorlog en latere conflicten, in aanwezigheid van de koningin. Opeens begon een man te schreeuwen. Dat veroorzaakte ophef, angst en paniek. De kerel werd opgepakt en veroordeeld tot 16 maanden cel.  

Dat vond Stijn Tormans wel wat veel, en hij zocht de man op. Het betrof een dakloze gewezen drugsverslaafde uit Amsterdam. De man vond dat de slachtoffers van de oorlogen nu niets meer hebben aan dat soort eerbetoon. "Ik wil dat de daklozen en de armen een minuut stilte of aandacht krijgen", vertrouwde hij Tormans toe. 

Stilte is een ritueel, denkt Tormans. Veronderstel dat we niets doen, dat zou pas vreemd zijn. Al is er wel een inflatie aan minuten stilte. Bij de sluiting van Ford Genk was er ook een minuut. Een sociale tragedie, maar er is toch niemand aan gestorven, voor zover we weten. Het gebruik zal zeker overleven, zoveel staat vast.