Hoe verloopt contactopsporing precies? En komt onze privacy in gevaar?
Vanaf vandaag is het systeem van manuele contactopsporing van kracht. Iedereen die positief heeft getest op COVID-19 of contact heeft gehad met een besmette persoon, wordt daarbij thuis opgebeld. Hoe gaat dat in zijn werk? En hoe zeker zijn we ervan dat onze privacy gerespecteerd wordt?
Stel: u hebt symptomen van COVID-19 en gaat naar de dokter of het ziekenhuis. Een test wijst uit dat u inderdaad besmet bent met het coronavirus. Dan signaleert de dokter dat aan het Vlaamse (of Brusselse, Waalse of Duitstalige) callcenter. Die telefooncentrale vraagt u vervolgens om een lijst te maken van alle mensen met wie u de voorbije 14 dagen fysiek contact hebt gehad. "Waarom twee weken? Omdat u twee weken met het virus kunt rondlopen zonder het te merken, en zo anderen kunt besmetten", legde Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) eind april uit op een persconferentie van de Nationale Veiligheidsraad.
Alle mensen op die lijst worden vervolgens ook gebeld, om te zeggen dat ze mogelijk besmet zijn. "Maar als je gecontacteerd wordt, zul je alleen horen dat je contact hebt gehad met iemand die het virus heeft. De naam van die persoon zal niet genoemd worden, om privacyredenen", zegt Jambon. Het is de bedoeling dat de mensen op die lijst zich op hun beurt laten testen. "We gaan niet alle besmette mensen op die manier vinden, maar we zullen wel al veel fijnmaziger kunnen testen", vertelt Erika Vlieghe, de voorzitter van de expertengroep die de Veiligheidsraad adviseert. "In het begin van de epidemie hadden we een groot gebrek aan tests, en konden we alleen de ziekste mensen testen. Maar nu is er een enorme inhaalbeweging gebeurd, en nu is het moment om die extra tests in te zetten om te kijken waar er nog besmettingshaarden zitten. Zo kunnen we ook kijken wat er gebeurt als we bepaalde maatregelen versoepelen: wat zijn de gevolgen, en moeten we bijsturen?"
Bekijk hier een bijhorende reportage uit "Het Journaal" (en lees voort onder de video):
In de Vlaamse callcenters zijn vandaag al 735 contactonderzoekers aan het werk. Uiteindelijk worden dat in het hele land 2.000 voltijdse werknemers. De centrales zijn afhankelijk van het Vlaamse, Waalse of Brusselse gewest, of van de Duitstalige gemeenschap, maar ze zullen wel een gemeenschappelijke gegevensbank hebben, waarin alle lijsten voor heel het land worden bijgehouden: "Als je in Antwerpen woont, kan het toch zijn dat je de afgelopen 14 dagen contact hebt gehad met mensen uit Brussel of Wallonië. Als je dat allemaal in verschillende databanken moet gaan steken, maak je de zaak natuurlijk complexer", legt minister-president Jambon uit.
"Strikt vertrouwelijk"
"Een contactonderzoek verloopt in het volste vertrouwen", geeft Joris Moonens van het Agentschap Zorg en Gezondheid in "De wereld vandaag" op Radio 1 mee. "Het is niet de bedoeling dat contactonderzoekers nagaan of je de regels van de lockdown wel hebt nageleefd. Ze zullen je dus niet beboeten of berispen als blijkt dat je stiekem een feestje hebt georganiseerd. Ze zijn er alleen maar om uit te zoeken welke mensen je mogelijk besmet hebt. Al wat je hen vertelt blijft strikt vertrouwelijk. De informatie wordt niet gedeeld met politie, justitie of werkgevers. Zelfs niet met familieleden."
Het contactonderzoek verloopt in de regel via de telefoon. Al kan het ook aan huis gebeuren. Dat is bijvoorbeeld het geval bij mensen die niet over een telefoon beschikken, aldus Moonens.
En de app?
De voorbije dagen en weken werd er gesproken over een app op de smartphone, die automatisch zou bijhouden met wie we contact hebben. Over zo een app werd op de persconferentie alleen gezegd dat de federale regering voor een juridisch kader zou zorgen. Want het zijn de regio's die bevoegd zijn om een app in te zetten.
Maar voorlopig ziet het er niet naar uit dat onze smartphone binnenkort al onze contacten zal registreren. Een federale werkgroep heeft de mogelijkheden onderzocht, en de resultaten zijn niet overweldigend: in andere landen blijkt dat te weinig mensen de app installeren om effectief te zijn. En ook op het vlak van privacy blijven er vraagtekens. Het systeem met een app wordt verder onderzocht, zo klinkt het, maar het eerste halfjaar hoeven we die allicht niet te verwachten.
En wat met onze privacy?
Terwijl een mogelijke contact tracing-app er voorlopig niet komt omwille van privacyproblemen, is het maar zeer de vraag of de telefonische contactopsporing op dat vlak veel oplost. Verschillende privacy- en mensenrechtenadvocaten luiden daarover vandaag de alarmbel. Ze zijn het erover eens dat er omwille van de coronacrisis snel geschakeld moet worden, maar dringen er toch op aan dat er snel een wetgevend kader komt voor de telefonische contactopsporing.
Bekijk hier wat privacyexperts over de contactopsporing te zeggen hebben (en lees voort onder de video):
"Het verbaast me dat we zeer terechte kritiek en een enorm publiek debat hebben gekregen omwille van de contacttracing-app (...) en dat we , nu we deze telefonische contactopsporing in de plaats hebben gekregen, de privacy-activisten amper horen", merkt privacy-advocate Magali Feys van advocatenkantoor AContrario op. Ze wijst er verder ook op dat het op dit moment nog erg onduidelijk is wat er uiteindelijk zal gebeuren met de databank aan gegevens die op deze manier wordt aangelegd.
"We verwachten toch van de burgers dat ze zeer gevoelige informatie doorgeven", vult Yasmina El Kaddouri aan, mensenrechtenadvocate bij het advocatenbureau Van Steenbrugge. "Het gaat over: met wie heeft u lichamelijk contact gehad? Wie heeft u de voorbije 48 uur gezien? Wat is de link tussen u en die persoon? Als we willen dat de burgers ook eerlijk die informatie delen, moet er ook een garantie komen dat er niets fout kan lopen met die gegevens."
Hoe werkt contactopsporing in de strijd tegen coronavirus? "Terzake" maakte er vorige week een reportage over.
Klik hieronder op het driehoekje om het gesprek met Joris Moonens uit "De wereld vandaag" te beluisteren.
