Vlucht MH17 onder de Russische loep – Niels Smeets

1. Het Oekraïense leger heeft reeds in 2001 een passagiersvliegtuig neergehaald

Op 4 oktober 2001 haalde het Oekraïense leger reeds een Russisch passagiersvliegtuig neer boven de Zwarte Zee. De toenmalige Oekraïense president Leonid Koetsjma ontkende aanvankelijk alle betrokkenheid. Uit onderzoek bleek echter dat het Oekraïense leger verantwoordelijk was. Tijdens militaire oefeningen werd het vliegtuig ‘per ongeluk’ neergehaald. De onbekwaamheid van het Oekraïense leger met raketsystemen om te gaan zou ook nu een verklaring kunnen zijn. Oekraïne zegt nu wel dat het leger niets te maken heeft met het neerhalen van de Malaysia Airlines vlucht, “maar 13 jaar geleden zeiden ze dat ook, en achteraf is duidelijk aangetoond dat het Oekraïense leger verantwoordelijk was.” Tijdens het oefenen op voorbijkomende vluchten in anticipatie op een Russische luchtaanval zou wel eens iemand ‘per ongeluk’ op de lanceerknop hebben gedrukt, speculeren de staatsmedia.

2. Het vliegtuig vloog boven het Oekraïense grondgebied

Aangezien het vliegtuig boven het Oekraïense grondgebied vloog, is Oekraïne per definitie verantwoordelijk. Op het moment van de aanval waren de regionale luchtverkeersleiders uit Dnepropetrovsk verantwoordelijk voor de veiligheid in de lucht. Zij hebben de burgervlucht naar de conflictzone geleid. De staatsmedia vervolgden dat Rusland niets te maken heeft met de aanslag aangezien het vliegtuig niet over Russisch grondgebied vloog en er zich op dat moment überhaupt geen Russische vliegtuigen in het aangrenzende Russische luchtruim bevonden. Ook Vladimir Poetin verklaarde dat de Oekraïense regering aansprakelijk is aangezien regeringstroepen een hernieuwd offensief hebben opgezet in de regio. Zelfs als zou blijken dat de separatisten de raket hebben afgeschoten, dan nog blijft de Oekraïense regering verantwoordelijk.

3. Oekraïne had het luchtruim moeten sluiten

Op 8 juli werd de beslissing genomen om het luchtruim boven de afscheuringsgebieden te sluiten. De Oekraïense luchtvaartadministratie maakte echter een uitzondering voor burgervluchten boven 7900 meter. Om die reden stellen de Russische staatsmedia de Oekraïense regering verantwoordelijk voor het gebeurde. Hadden zij het luchtruim volledig gesloten, dan was dit alles niet mogelijk geweest. Bovendien treft de EU en de VS schuld, aangezien ze de ‘naïeve’ positie van Oekraïne steunden dat de situatie in het zuidoosten geen oorlog is waardoor het luchtruim niet volledig gesloten werd. Volgens de Russische staatsmedia waren het a fortiori de VS en de EU die de chaos in Oekraïne mede hebben veroorzaakt door de machtsgreep tegen Janoekovitsj te steunen.

4. 10km is te hoog gegrepen

Een militaire expert, Oleg Smirnov, kwam aan het woord op verschillende staatsmedia. Ten eerste haalde hij aan dat de separatisten niet beschikken over BUK-raketsystemen. Ten tweede ontbreekt het de ‘vrijheidsstrijders’ aan know-how om zulke raketinstallaties te besturen. Ten derde is er een radar nodig om het doel vast te leggen. Volgens de expert beschikt alleen het Oekraïense leger over deze drie componenten die het mogelijk maken een vliegtuig op 10km hoogte neer te halen. De premier van de ‘volksrepubliek Donetsk’ verklaarde tevens dat ze niet over die mogelijkheid beschikken.

Ongeacht de validiteit van de argumenten kunnen we dus vaststellen dat de staatsmedia en politici van meet af aan de verantwoordelijkheid in de schoenen van de tegenpartij schuiven. De Oekraïense zijde gaat hier overigens niet vrijuit. De Oekraïense procureur-generaal, Vitali Jarema, verklaarde namelijk dat de pro-Russische separatisten geen controle hebben gekregen over het Oekraïense BUK-raketsysteem. Alleen het Russische leger kan er dus voor zorgen dat zulke luchtdoelraketten werden gebruikt. De Oekraïense president Petro Porosjenko sluit zich hierbij aan door Rusland onverwijld als agressor aan te duiden.

Aan die wederzijdse verwijten ligt een tegenstelde interpretatie van de band tussen de Russische regering en de separatisten ten gronde. Dit kwam tot uiting in de VN-veiligheidsraad. De Verenigde Staten en Litouwen verwijten Rusland te weinig te doen om de grens met Oekraïne te bewaken. Zonder Russische militaire en financiële steun hadden de separatisten deze aanslag niet kunnen uitvoeren. De Oekraïense vertegenwoordiger laat er geen twijfel over bestaan dat het afweergeschut vanuit Rusland werd aangevoerd. Die directe link tussen Rusland en de separatisten ontbreekt echter geheel in de positie van de Russische vertegenwoordiger. De Russische staatsmedia versterken dit verhaal. De ‘volksmilities’ in het Donetsbekken worden als een aparte groep beschouwd die volledig los staat van Rusland. Daarom ook vinden vele Russen het onbegrijpelijk dat de EU en de VS sancties opleggen aan Rusland. Hoe kan Rusland verantwoordelijk worden gehouden voor alles wat misgaat in een andere staat? 

Het antwoord op de schuldvraag lijkt dus reeds te zijn vastgeroest langsheen politieke grenzen. In de Russische media wordt de term ‘volksmilities’ gebruikt om te benadrukken dat het om mensen gaat uit de regio ter bescherming van die regio. Ze zullen nooit als ‘pro-Russisch’ worden bestempeld zoals dat in onze media gebeurt, omdat dit impliciet die band erkent.

Bovendien brengt het een enorme geopolitieke kost met zich mee die interpretaties bij te schaven. De band tussen de milities en Rusland erkennen zou de schuld ten minste gedeeltelijk bij Rusland leggen. Het doorschuiven van de schuld naar de Oekraïense regering maakt precies mogelijk wat het officieel ontkent: de separatisten de facto steunen tegen de ‘fascistische’ Oekraïense overheid die nu ook nog eens vlucht MH17 op haar geweten heeft.

Poetin roept nu (opnieuw!) op om de beide oorlogvoerende partijen naar de onderhandelingstafel te verwijzen. Dit is een verwijt naar het Westen toe, aangezien de Russische zijde al enkele malen daartoe heeft opgeroepen, maar de voorstellen steeds door het Westen werden geblokkeerd in de VN-veiligheidsraad. Weet ook dat dat hij in diezelfde videoboodschap de Oekraïense regering verantwoordelijk houdt, ongeacht wie het projectiel heeft afgeschoten.

(Niels Smeets is onderzoeker aan het Leuven InterNational and European Studies (LINES) Instituut.)