Videospeler inladen...

Japan loopt voor op vlak van aanpak vergrijzing en klimaatverandering: wat kunnen ze ons leren (en wat niet)?

Japan loopt op een aantal vlakken voor op de rest van de wereld, zeker als het gaat om de aanpak van de vergrijzing of de voorbereiding op de klimaatverandering. Zijn er dingen die we van de Japanners kunnen leren? VRT NWS-journaliste Veerle de Vos volgde deze week de Belgische handelsmissie in Japan en sprak met vier Belgen die er wonen en werken. "Mensen willen hier zo lang mogelijk actief blijven. Ze willen zich nuttig maken."

16.51 uur toont de conducteur mij op zijn treinschema en vervolgens wijst hij naar buiten. Ik zit op de hogesnelheidstrein tussen Tokio en Osaka en die route loopt langs de iconische Mount Fuji. En jawel, precies om 16.51 uur duikt de trein op uit een tunnel en rijst aan de rechterkant de majestueuze berg met besneeuwde top op uit het landschap. Het typeert het Japanse spoornet ten voeten uit: snel, betrouwbaar en altijd op tijd. Misschien een van de dingen die we van Japan kunnen leren. (Lees verder onder de video.)

BEKIJK - Wat kunnen wij van de Japanners leren?

Videospeler inladen...

1. "Kaizen": de liefde voor het ambacht

In Osaka heb ik afgesproken met Bernard Catrysse, voormalig directeur van Flanders Arts Osaka. Hij neemt me mee naar zijn favoriete sushibar om te illustreren wat hem hier zo inspireert: de manier waarop Japanners kennis verwerven, perfectioneren en op hun beurt doorgeven aan de volgende generatie. "Wij zijn ongeduldiger, wij willen meteen aan de top staan", zegt Catrysse, "maar hier primeert altijd het resultaat van het grotere geheel".

"Zo duurt het jaren voor een leerjongen in een sushirestaurant de basisvaardigheden onder de knie heeft", zegt Catrysse. "Eerst leert hij rijst koken, daarna vis versnijden en dan sushi assembleren. Elke handeling wordt duizenden keren herhaald en geperfectioneerd. Pas dan mag de leerjongen zich sushichef noemen en vis versnijden voor de ogen van de klanten. Tegelijkertijd is iedereen in gelijke mate verantwoordelijk voor het welzijn van de klanten en het succes van het restaurant."

"In grote bedrijven noemen ze dat kaizen: de manier om productieprocessen voortdurend te optimaliseren, de aandacht voor het detail binnen de context van het geheel. Dat is wat bedrijven als Toyota en Daikin heeft groot gemaakt. Wij denken altijd 'hoe kunnen we onszelf verbeteren', maar in Japan denken mensen 'hoe kunnen we onszelf verbeteren ten voordele van de groep of het bedrijf.' Daar kunnen wij in het Westen iets van leren, denk ik."

Minpuntje: verandering gaat traag

Toch heeft Bernard ook bedenkingen bij dat systeem. "In Japan is leeftijd nog altijd allesbepalend. Hiërarchie in bedrijven wordt bepaald door senioriteit, niet door verdienste of meritocratie. Daardoor weegt de stem van jongeren te weinig door en gaat verandering soms traag. En doordat Japan zo'n oude bevolking heeft, wordt dat nog versterkt."

2. De "silver workers": actieve senioren

Vanuit Osaka reis ik door naar de theeplantage van Linda Vanderschaeven-Nishinaka in de heuvels ten oosten van Kyoto. Meer dan 30 jaar geleden verhuisde Linda naar Japan om er samen met haar man de theeplantage van haar schoonouders over te nemen. Dat Japan aan een recordtempo aan het vergrijzen is, wordt ook hier pijnlijk duidelijk. "Het Japanse platteland sterft uit", zegt Linda. "In dit dorp zijn we nu nog met 1.500, maar 70 procent van de bevolking is boven de 65 jaar." 

Maar wat opvalt in Japan is dat de 65-plussers, maar ook de 70- en zelfs de 80-plussers niet stil zitten. "Mensen willen hier zolang mogelijk actief blijven", zegt Linda, "ze willen zich nuttig maken". Ook dat heeft te maken met het collectiviteitsdenken: mensen willen de maatschappij niet tot last zijn. "Tegelijkertijd hebben mensen veel respect voor ouderen", zegt Linda Nishinaka. "Er wordt naar hen geluisterd als ze iets zeggen. In het Westen ben je al gauw afgeschreven."

"Silver workers" is de benaming voor actieve senioren in Japan. "In de lente zetten we ook altijd een 15-tal "silver workers" aan het werk op de plantage", zegt Linda. "Ze trekken zwarte netten over de theestruiken om ze te beschermen tegen ziektes, of ze trekken onkruid uit. Ze mogen dat op hun eigen tempo doen en worden daar natuurlijk voor betaald. Dat geld is welkom want de pensioenen in Japan zijn erg laag."

Minpuntje: het verschuiven van personeel

Of er ook een aspect is aan de Japanse samenleving waar ze minder over te spreken is? "De gewoonte dat directeurs van scholen, maar ook mensen in een bedrijf om de 4 of 5 jaar doorschuiven naar een andere school of een andere functie. Het is een manier om misbruik en corruptie tegen te gaan. Het maakt ook dat er veel vertrouwen of ervaring verloren gaat."

3. Het treinverkeer: leven zonder auto kan

Vanuit Kyoto gaat het met de trein naar Kamakura, het "Knokke van Japan", zo'n 60 kilometer ten zuiden van Tokio. Ook Nele Duprix, die hier werkt als afgevaardigde van de KU Leuven, had me vooraf gemaild hoe ik met de trein tot in haar woonplaats kon komen. "Het openbaar vervoer is gewoon zalig in Japan", zegt ze me, wanneer ze mij komt ophalen aan de uitgang van het station. 

"Vanuit Kamakura heb ik elke 5 minuten een trein naar Tokio, op een uurtje sta ik in het centrum van de stad", zegt Nele. Maar ook tussen de grote steden is er om de 6 (!) minuten een hogesnelheidstrein die spoort aan een gemiddelde snelheid van 270 km per uur. Japan heeft geen systeem van salariswagens en parkeren in het centrum van de steden is erg duur. "Wie niet op het diepe platteland woont, kan in Japan perfect zonder auto."

De treinen zijn niet alleen stipt, ze zijn ook bijzonder proper. "Japanners zien het als hun taak om de trein en ook de rest van hun omgeving proper achter te laten", zegt Nele. "Dat heeft er opnieuw mee te maken dat ze anderen niet tot last willen zijn. Dat begint al op erg jonge leeftijd: kinderen in de lagere school moeten zelf hun klas proper houden, ze leren vegen en dweilen. En dat zie je ook elders, tot bij de nationale voetbalploeg van Japan: de spelers lieten hun kleedkamer in Qatar altijd kraaknet achter."

Minpuntje: de hoge werkdruk

Wat Nele dan weer minder apprecieert in Japan is het rigide arbeidsethos. "Japanners werken zich te pletter", zegt ze. "Vakantie nemen is hier taboe, twee weken is het absolute maximum. Of zoals ze hier zeggen: als je langer wegblijft dan 5 dagen, dan is je bureau verdwenen. Ik zou niet meteen voor een Japans bedrijf willen werken, neen."

4. De voorbereiding op de klimaatverandering

Vanuit Kamakura sta ik met de trein en de metro op iets meer dan een uur inderdaad in het centrum van Tokio. Daar heb ik afgesproken met Dirk De Ruyver, de plaatselijke verantwoordelijke van Flanders Investment and Trade. Wat we volgens hem van de Japanners kunnen leren, is de manier waarop ze zich voorbereiden op de gevolgen van de klimaatverandering. 

"Japanners leven al duizenden jaren met gevaar: taifoens, aardbevingen, tsunami's en vulkaanuitbarstingen. Ze hebben hier zelfs een minister van rampen", zegt Dirk. "Voor elke mogelijk catastrofe is er een scenario, en dat wordt ingeoefend vanaf de kleuterklas. Maar de laatste jaren worden de orkanen heviger en de overstromingen onvoorspelbaarder, door de klimaatopwarming. Ook dat nemen ze mee in hun voorbereiding."

"De watersnood vorige zomer bij ons in de Vesdervallei was een ramp op vele niveaus, ook in de aanpak ervan. Hier in Japan zou zo'n watersnood wellicht minder slachtoffers gemaakt hebben. Japanners zijn zich beter bewust van hun omgeving, ze weten van waar het gevaar kan komen. Daarvoor hebben ze speciale kaarten waarop alle mogelijke risicogebieden staan aangeduid. Als er een overstroming dreigt, dan worden bijvoorbeeld eerst de ouderen geëvacueerd." 

Minpuntje: de pampermaatschappij

Wat Dirk De Ruyver dan weer minder op prijs stelt, is wat hij "de Japanse pampermaatschappij" noemt. "Overal staat wel iemand klaar om je met de kleinste taken te helpen. Aan de ingang van een werf staan altijd minstens 2 mannen het verkeer te regelen. Naast de uitgang van een parking staat iemand klaar die voor jou het ticketje in de automaat steekt. Hoewel dat natuurlijk af en toe erg goed van pas komt." 

Deze reportage kwam tot stand met de steun van het Marilo Fonds van de Koning Boudewijnstichting. Foto en video Jan Goetvinck.

Meest gelezen