Videospeler inladen...

Hoeveel stiller is het tijdens de lockdown? "We horen andere dingen," zeggen experts

Alvast in het Brussels Gewest en rond Zaventem is de lawaaioverlast in onze oren over het algemeen gehalveerd tijdens de lockdown als gevolg van het coronavirus, blijkt uit metingen die VRT NWS kon inkijken. Maar getallen en gemiddelden zeggen niet alles. Door het wegvallen van het verkeersgeraas horen we scherper en spreken experts over een veranderd geluidslandschap. De stiltebeweging waarschuwt om niet zomaar terug te keren naar "business as usual" nu het maatschappelijke leven gaandeweg weer op gang zal komen.

Misschien is het maandag alweer voorbij, maar de wereld klinkt verrassend anders sinds we in ons kot blijven. Enerzijds minder auto’s en vliegtuigen, cafés en terrassen, anderzijds meer vogels, ook in de stad. En dromen we dat nu, of draagt het geluid verder? Het applaus op straat om acht uur ’s avonds, het  balkonconcertje of… de blaffende hond, de grasmaaier of de ruzie bij de buren. Over het algemeen ervaren we een gevoel van grotere rust. Maar is het ook objectief stiller? We zochten en vonden recente meetresultaten.

Brussels Airport: overdag stiller

Voor een echte vergelijking van de lockdownperiode met de "normale" toestand is het wellicht nog maanden wachten. Maar we kunnen wel al enkele verschillen aangeven. In Vlaanderen meet de overheid het geluid op vaste en mobiele punten, met name langs enkele grote autowegen en rond Zaventem. Die gegevens van het departement Omgeving zijn niet allemaal openbaar, maar voor het gebied rond Brussels Airport wel. Wat blijkt?

Ten eerste stijgen en landen er veel minder vliegtuigen dan normaal. Waren er vorig jaar in maart nog zo'n 18.000 vliegbewegingen, dan waren dat er dit jaar nog maar zo'n 10.000. In april daalde het zelfs nog harder: van 19.000 vliegbewegingen vorig jaar naar slechts zo'n 2.000 nu.

De meest spectaculaire afname is overdag te zien, tussen 7 uur 's ochtends en 23 uur 's avonds, wanneer normaal gesproken de meeste passagiersvliegtuigen in het luchtruim zijn. In de nachtperiode vliegen vooral vrachtvliegtuigen en die zijn nog wel actief. Daardoor daalt het aantal vliegtuigen 's nachts minder sterk. De twee grafieken hieronder geven de toestand overdag en 's nachts weer.

Als er zoveel minder vliegtuigen vliegen, is het dan ook meteen een stuk stiller? Om dat goed te begrijpen moeten we wat dieper in de wetenschap achter geluid duiken.

We meten geluidssterkte in decibel. Een fluisterend gesprek is ongeveer 20 decibel, een normaal gesprek al zo'n 50 decibel. Een voorbijrijdende trein levert zo'n 80 decibel op en in een nachtclub is de muziek zo'n 100 decibel sterk.

(lees verder onder de afbeelding)

Het valt misschien al op als je naar die cijfers kijkt: een normaal gesprek voelt intuïtief niet als "half zo sterk" als het geluid in een discotheek. En dat klopt ook. Decibel staat namelijk op een logaritmische schaal, wat we inmiddels ook kennen van alle coronagrafieken.

Voor ons klinkt een verhoging van het geluidsniveau met 10 decibel als een effectieve verdubbeling van de hoeveelheid lawaai en hetzelfde geldt ook omgekeerd: 10 decibel minder klinkt half zo luid.

Maar of we geluid ook als hinderlijk ervaren, hangt van vele factoren af. Sommige mensen zijn gevoeliger voor omgevingsgeluiden dan anderen. Geluid 's nachts vinden we vaak hinderlijker dan overdag. 

Met die kennis in het achterhoofd kunnen we het gemiddelde geluidsniveau dat de overvliegende vliegtuigen veroorzaken bestuderen. De twee grafieken hieronder geven de toestand overdag en 's nachts aan. 

Wat alvast opvalt, is dat hoewel het aantal vliegbewegingen terugvalt tot ongeveer 10 procent van het normale aantal, het geluid niet net zo sterk afneemt. Dat komt ook vanwege die logaritmische schaal: als je een hard geluid en een zacht geluid "bij elkaar optelt", overstemt het harde geluid het zachte geluid. Daardoor heeft een zacht geluid minder invloed op de gemiddelde geluidssterkte.

Op sommige dagen is het gemiddelde geluidsniveau nul: dit kan in werkelijkheid niet. De metingen gaan alleen over geluid door vliegtuigen, en op dagen dat er geen vliegtuigen overvliegen, veroorzaken zij ook geen geluid.

Bij de meeste meetstations vermindert de hoeveelheid geluid die de vliegtuigen veroorzaken overdag met ongeveer 10 decibel, dat is ruim de helft. In de nachtperiode is het effect over het algemeen kleiner, en in een enkel geval is er na 18 maart zelfs meer lawaai dan daarvoor. 

Hoeveel vliegtuigen er vliegen en hoeveel geluid de meetstations vastleggen is trouwens niet alleen afhankelijk van de coronamaatregelen, maar ook van bijvoorbeeld weersomstandigheden en het type vliegtuig dat overvliegt. Als door slecht weer of harde wind een bepaalde baan niet gebruikt kan worden, zal een meetstation dat op die baan gericht staat ook niets opvangen. Ook op de website van de luchthaven zelf zijn de meetgegevens te volgen. 

Overdag is het vliegtuiglawaai dus gekelderd, maar ’s nachts niet. Rudi Geens, beleidsmedewerker geluidshinder van het Vlaams Departement Omgeving, ziet een verklaring. Omdat er nauwelijks goederen kunnen worden vervoerd als “buikvracht” in passagiersvliegtuigen, die nu aan de grond staan, blijft het vrachtvervoer aanzienlijk ’s nachts. Het Brussels Gewest schrijft tijdelijk ook geen boetes meer uit voor het overschrijden van de geluidsnormen.

Vlaanderen heeft ook een meetpunt in Zuid-Limburg, om het lawaai van de Luikse luchthaven Bierset te meten. Daar is het verschil met de normale toestand kleiner, zegt Rudi Geens, omdat Bierset door de Wereldgezondheidsorganisatie is uitgekozen als hub voor medisch materieel.

Zo stil als op de autovrije zondag in Brussel

In het Brussels Gewest wordt het geluid al langer gestaag gemeten; daar zijn de dagelijkse cijfers van een trits meetpunten meteen beschikbaar en Leefmilieu Brussel heeft er trends in waargenomen. Het lawaai van auto-, trein- en luchtverkeer is verminderd met 1 tot 22 decibel, afhankelijk van het meetpunt. 

Marie Poupé van Leefmilieu Brussel verduidelijkt de cijfers. Het verkeerslawaai is vooral in het weekend sterk afgenomen. Dan is het zo rustig als op de jaarlijkse autovrije dag in het Brussels Gewest. Uiteraard zijn er verschillen per meetpunt, met name de meetstations in de buurt van grote verkeersaders geven een grotere daling te zien.

Ook het vliegtuiglawaai in Brussel is verminderd. Hier is belangrijk, net als bij de metingen van Brussels Airport en het Vlaams Gewest, dat door de weersomstandigheden vanaf 20 maart er minder vliegtuigen over Brussel vlogen dan normaal.

En het lawaai van de trein? Er rijden er minder, maar ze zijn vaak langer. Het effect op de geluidsmetingen is hier niet zo groot. Meer informatie over de Brusselse metingen vindt u hier.

Lidewij Nuitten van het tv-programma “Iedereen beroemd” illustreerde het verschil in akoestiek in Brussel met dit filmpje:  

Videospeler inladen...

Hoe stil is het in Antwerpen?

In Antwerpen staat de Antwerp Smart Zone, een levend lab gecreëerd door de stad Antwerpen en IMEC. In de Smart Zone staat ook een aantal meetstations voor geluid, allemaal rond de Sint-Andriesplaats. 

De afgelopen weken lijkt het daar wel iets stiller te zijn geworden, maar niet zo veel als op andere plekken in België. De afname 's nachts lijkt iets sterker dan overdag. 

Voor akoestici zijn dit hoogdagen

De Belgische Akoestische Vereniging deed een oproep om zelf te meten. "Voor ons zijn dit hoogdagen," zegt Filip Verbandt van het akoestisch adviesbureau EVA. "Toekomstige congressen zullen veel aandacht besteden aan deze uitzonderlijke tijd."

In de meeste gevallen is het nu 10 tot 12 decibel stiller dan voor de coronacrisis, stellen de akoestici vast. Dat is behoorlijk wat. Maar soms geven de metingen een verrassend resultaat. Nabij de ring om Antwerpen gaat het er net 7 tot 8 decibel luider aan toe. Ook in de buurt van de E40 rond Leuven wordt dit vastgesteld.  Het zijn plekken waar het verkeer nu rijdt in plaats van stilstaat in de file.

Toch zeggen cijfers niet alles. En gemiddelden al zeker niet bij geluid dat toch altijd plaatsgebonden is. De soundscape is veranderd. "Alsof we van een drukke straat binnenstappen in een stille kerk", vindt Filip Verbandt, die er een wijze raad aan toevoegt: "Geniet ervan zolang het duurt." 

Omdat de fond van het verkeerslawaai is verminderd is de dynamiek veel groter, volgens de geluidsexpert. Het menselijk gehoor vangt de verschillen beter op en dat is rustgevend. Toch komen er in de gewijzigde omstandigheden soms nieuwe klachten, bijvoorbeeld over laagfrequente zoemgeluiden van windmolens of industrie.

Geluidslandschap

Ook hoogleraar akoestiek aan de UGent Dick Botteldooren spreekt over het gewijzigde geluidslandschap. "Decibels meten is één ding, maar we merken vooral dat de balans verandert: we horen meer natuurlijke geluiden zoals vogels of spelende kinderen, omdat het gezoem van het verkeer op de achtergrond is weggevallen." Het ligt Botteldooren na aan het hart; als geluidswetenschapper is hij bezig met de soundscape van steden en het streven naar een geluidslandschap dat aangename stadsgeluiden omvat. 

Niet enkel mensen horen dezer dagen meer, ook vogels. In de relatieve stilte verstaan ze elkaar beter en vinden ze makkelijker een partner om voor nageslacht te zorgen, stelt Jan Rodts van Vogelbescherming Vlaanderen vast. Hij verwacht dan ook een revival van de stadsvogels.

Ook metingen in potentieel stiltegebied

Helemaal stil is het nergens, zelfs niet in de tien stiltegebieden die Vlaanderen intussen rijk is (zie kaartje).  Bij de Moervaart in Stekene, in het noorden van Oost-Vlaanderen, meet de provincie de geluidsniveaus tijdens en na de coronacrisis. Dit gebied wil ook een stiltegebied worden. 

"Veel mensen verwachten dat het in de Moervaartvallei nu stiller zal zijn dan anders door de coronacrisis. Dat is natuurlijk helemaal niet zo want geluiden komen ook uit de natuur zelf. Op dit moment, in de lente, maken dieren volop lawaai. ’t Is bijvoorbeeld broedseizoen, dus de vogels zingen vaak", zegt Liesbeth De Vetter van het Provinciaal Centrum voor Milieuonderzoek. "Menselijke geluiden verstoren de natuurlijke geluiden vaak. Door de coronacrisis kunnen we nu meten hoe de situatie zou zijn zonder menselijke aanwezigheid. De resultaten na de crisis gaan ons dan veel vertellen over bijvoorbeeld de invloed van het vlieg- en wegverkeer op de natuurlijke geluidenstroom." 

Nederland drie decibel stiller

In Nederland is een gemiddelde daling van het geluidsniveau met 3 decibel gemeten, meldt de Nederlandse Stichting Geluidshinder (NSG) die de informatie van meetpunten van Sensornet heeft gebundeld.  Directeur Erik Roelofsen van NSG maakt gewag van een opmerkelijk effect: "Hoewel het maar om een paar decibel gaat, is dit wel degelijk hoorbaar. Mensen horen opeens andere omgevingsgeluiden beter, zoals vogels. En voor veel mensen geldt dat die continue achtergrondruis van wegverkeer verdwenen is."

Bovendien is 3 decibel een gemiddelde daling. Erik Roelofsen: "Wij horen van mensen die in de buurt van de luchthaven van Schiphol wonen dat dit voor hen echt een verademing is. Voor dit soort huishoudens is het geluidsniveau echt fors omlaag gegaan, misschien wel met 10 tot 15 decibel. En ook mensen die bijvoorbeeld in de buurt wonen van grote bedrijven waar normaal gesproken elke dag vele duizenden auto's parkeren, merken het effect heel erg."

En in andere landen?

Het veranderde geluidslandschap is boeiend, ook over de grens. In Frankrijk en Italië lopen er enquêtes bij de brede bevolking om de subjectieve ervaring te peilen. Uit Parijs komt dan weer deze veelzeggende geluidskaart.

Copyright 2020 The Associated Press. All rights reserved

Is er nu meer binnenhuislawaai?

We zitten nu al wekenlang binnen en zeker in de stad is dat niet evident, waar zoveel mensen dicht bij elkaar wonen, vaak met meerdere huishoudens in één pand. Zou het kunnen dat de geluiden zich verplaatst hebben van buiten naar binnen? Zijn er meer meldingen van burenlawaai, bijvoorbeeld? 

De Antwerpse politie zag in elk geval een forse stijging van de meldingen met 30 procent in het begin van de lockdownperiode. Mogelijk bellen buren sneller de politie als ze iets verdachts horen. Niet enkel wegens de lawaaihinder, maar ook omdat men beducht is voor ongeoorloofde bijeenkomsten.

De Gentse politie meldt net een àfname van het aantal meldingen. Er zijn geen studenten in de stad, geen kotfuiven, geen overvolle cafés in de Overpoortstraat… En dat blijkt een algemeen beeld, zegt de Vlaamse Vereniging van Steden en Gemeenten. Sommige gemeenten merken wel op dat burgers nu gevoeliger zijn voor overlast zoals geur, stedenbouw en milieu.

Ook bij Leefmilieu Brussel is er geen toename van de meldingen van burenlawaai overdag. Sinds 2, 3 jaar is het aantal klachten daar wel toegenomen. Mogelijk komt dat door campagnes om te sensibiliseren. Het Brussel Gewest komt met 100 tips om het samenleven op een kleine oppervlakte draaglijk te houden. Heel praktisch: geen hakken dragen binnenshuis als je op een plankenvloer loopt, bijvoorbeeld. 

In het Verenigd Koninkrijk wordt dan weer een felle stijging in het aantal meldingen van burenlawaai gemeld. Zo’n 240 overheden, goed voor een kwart van de Britse bevolking, werken daar met "The Noise App", waarmee burgers het lawaai kunnen registreren en meteen een klacht kunnen doorgeven. De eerste weken van de lockdown ging het gemiddeld met bijna 50 procent omhoog.

In Londen was er een verdubbeling; in sommige sociale wooncomplexen meer dan een verviervoudiging. Vooral muziek, hondengeblaf, doe-het-zelflawaai, stemmen en ruzie worden gemeld, tussen tien uur ’s avonds en middernacht het vaakst. De app heeft ook al gevallen van huiselijk geweld opgespoord, via het lawaai. 

De hele aarde valt stil

Tot slot nog dit: ook de planeet als geheel ondergaat veranderingen als gevolg van de coronacrisis en de min of meer stilgevallen menselijke activiteit, verkeer en industrie vooral. Seismologen, onder meer Thomas Lecocq van de Koninklijke Sterrenwacht in Ukkel, meten minder trillingen op het aardoppervlak omdat er minder verkeer is. Zelfs de aarde zelf is stiller dezer dagen. 

Vlaming heeft last van lawaai ...

De relatieve rust tijdens de lockdown kan niet anders dan een weldadig effect hebben. Uit het meest recente leefomgevingsonderzoek van het Departement Omgeving van de Vlaamse overheid, over het jaar 2018, blijkt dat geluidsoverlast als grootste bron van hinder wordt ervaren. 29 procent van de Vlamingen ervaart last van te veel lawaai. De ergernis over straatverkeer, laden en lossen van vrachtwagens en bouw- en sloopwerken groeit; vliegtuig- en treinlawaai wordt minder vaak als hinderlijk omschreven.

... en snakt naar rust

Uit een eerste stilte-enquête vorige herfst bleek hoezeer de Vlaming snakt naar rust. Bijna zeven op de tien Vlamingen vinden stilte van groot belang; de gemiddelde score was 8 op 10; een kwart gaf zelfs 10 op 10. Akoestisch helemaal stil hoeft niet; vooral de natuurlijke geluiden worden geapprecieerd en ook de mentale rust. Toch merkwaardig: dat waar we naar op zoek blijken  - sociale stilte, ontkoppeling nu en dan  - hebben we nu ongevraagd gekregen met deze coronalockdown.

Unieke kans op verandering

De beweging Waerbeke, die ijvert voor meer stilte en rust in de samenleving, vindt dat deze periode "licht werpt op wat écht speelt en wat er op het spel staat, namelijk hoe belangrijk het is om onze relaties met elkaar en met de natuur te herstellen". Zegt coördinator Dirk Sturtewagen: "Grote groepen in de samenleving ervaren nu aan den lijve wat het is om minder actief te zijn, te communiceren, te consumeren. Dit besef kan onze interesses doen verschuiven naar meer verbinding, eenvoud, tevredenheid." Hij noemt de lockdown een "speldenprik" die politieke en andere leiders kan inspireren voor "de veel grotere uitdaging van de klimaatverandering".  

De stiltebeweging is wel beducht voor wat hierna komt en voelt "huiver, verbijstering en soms zelfs woede" als we "dwangmatig zouden terugkeren naar business as usual zodra de overheid haar maatregelen terugschroeft". De stilte en rust van de voorbije maanden zijn een "unieke kans tot bewustwording en drastische systeem- en gedragsverandering", volgens Waerbeke.

Meest gelezen