De vijf boeken die het leven van kankeronderzoeker Hetty Helsmoortel hebben veranderd

Het eerste wetenschapsfestival "Sound of science" in Mortsel raakte vorig jaar helemaal uitverkocht, dus maakt Hetty Helsmoortel er volgend weekend een dubbel zo groot festival van, verspreid over twee dagen. Verwacht je aan gasten als Lieven Scheire en z'n team, maar ook de Amerikaanse wereldkampioen "papieren vliegtuigjes vouwen". Tussendoor kan je zien hoe een (echte!) dino uit een steen wordt geboord en leer je bij over quantummechanica. 

Het zijn kortom drukke dagen als organisator. Je zou bijna vergeten dat Hetty Helsmoortel ook onderzoeker is aan de Gentse universiteit. Daar probeert ze kanker vast te stellen via het bloed, waardoor scanners of pijnlijke biopsieën (wegnemen van een stukje weefsel voor onderzoek, red.) binnenkort misschien niet meer nodig zijn. Daarnaast maakt ze graag tijd voor een goed boek.

"De boekenrubriek van VRT NWS is een klassieker op zondag. Ik hoopte alleen dat die vraag nooit tot bij mij zou komen", lacht Hetty Helsmoortel. "Maar tijdens een rit van Gent naar Oostende, waar ik woon, kwamen er toch al meteen vier belangrijke boeken in me op."

"Dit boek las ik in een moeilijke periode in mijn leven", getuigt Hetty Helsmoortel. "Na mijn master biotechnologie begon ik aan een doctoraat, maar daar voelde ik me niet goed bij." Helsmoortel sukkelde in een zware depressie en brak met de wetenschap. Ze startte, bijna als een vorm van therapie, een opleiding Drama aan het RITCS in Brussel. Na 2 jaar voelde ze toch weer een "wetenschapshonger", en koos ze uiteindelijk voor een carrière als kankeronderzoeker.

"Ik herkende veel van mezelf in dit boek van Milan Kundera. De vier personages in "De ondraaglijke lichtheid" zijn volgens de schrijver vier niet-gerealiseerde mogelijkheden van zichzelf: een chirurg, een professor, een fotograaf en een kunstenares. Net de hokjes waar ik ook mee worstelde. Ik was dan toch niet de enige met die tweestrijd, dat gaf mij veel rust."

"Voor mij loopt alles door elkaar, en ik voel me daar goed bij. Maar ik kan mij voorstellen dat sommige collega's mij minder geloofwaardig vinden omdat ik bijvoorbeeld zo'n populariserend festival organiseer, of podcasts maak. Ik denk net dat we nood hebben aan dat soort bruggenbouwers, en dat vind ik terug in dit boek."

In het exemplaar dat voor ons op tafel ligt zijn heel wat fragmenten aangeduid, en Hetty Helsmoortel heeft zelfs zinnen in de kantlijn neergeschreven. "Wel in potlood, hé", lacht ze. "Maar ja, ik schrijf graag gedachten neer tijdens het lezen." Op een willekeurige bladzijde staat bijvoorbeeld wetenschap: in een blinde tunnel storten om een hypothese te bewijzen. "Ik schrijf heel veel neer, voor mij is een idee dan tastbaar. Alsof ik bang ben om het anders te vergeten. En ik herlees die gedachten ook."

"Ik zou zoveel méér willen lezen", vertelt Hetty Helsmoortel. "Ik lees voor mijn job veel non-fictie, ik heb romans nodig om daaraan te ontsnappen. Ik vind er rust in, om via romans een minder rationele wereld binnen te treden."

"Jean Surmont, mijn leraar Nederlands in het zesde middelbaar in Oostende, heeft mij écht leren lezen. Een heel jaar lang analyseerden we met onze klas minstens 1 uur per week "De aanslag" van Harry Mulisch. Eén boek, een heel jaar lang. Ik heb het mee, je ziet dat mijn exemplaar is platgeanalyseerd." 

"Als je een jaar lang een boek analyseert, dan merk je wat de achtergrond is van zo'n schrijver, de achtergrond van bijna elke zin of verwijzing die in de roman staat. Dingen waar je vaak over leest als je die bagage niet hebt. Dat vond ik echt een eyeopener."

"Er is nu heel veel discussie over de lessen Nederlands op school, maar ik vind het toch een meerwaarde om op zo'n manier jonge mensen in contact te brengen met literatuur. Dan plant je zaadjes", verklaart Helsmoortel haar keuze. Daarna kocht ze in elk geval het hele oeuvre van Mulisch. "Misschien is het omdat Harry Mulisch mij als auteur wel ligt, want ik kan me ook heel goed voorstellen dat veel van mijn klasgenoten nooit meer een boek van Mulisch hebben vastgepakt na dat jaar."

Bekijk hieronder de trailer van de verfilming van "De aanslag", die ook werd bekeken in de klas van Hetty Helsmoortel:

"Dit boek van Ruben Mersch is nog zo'n eyeopener", vertelt Helsmoortel. "Als wetenschapscommunicator heb ik heel lang geworsteld met aanhangers van de pseudowetenschap, of ontkenners van de klimaatverandering. Via dit boek, en dat is echt de eerste keer in mijn leven, heb ik daar wat rust in gevonden."

"Er is een reden waarom mensen overtuigd zijn van hun eigen, grote gelijk, en heel vaak beseffen ze dat zelf niet. Het heeft veel te maken met de context waarin je opgroeit. Ruben Mersch noemt het de "morele stam" waartoe je behoort. Hij haalt ook het feit aan dat er bijna voor elke mening wel ergens een wetenschappelijk bewijs te vinden is, al is het dan zeer slecht uitgevoerd onderzoek."  

"Ik heb mijn exemplaar niet bij, omdat ik zo vaak boeken uitleen aan mensen. "Waarom iedereen altijd gelijk heeft" is een beetje onder de radar gebleven en dat vind ik erg jammer. Het is een belangrijk boek, zeker in deze tijden. Je moet dit lezen."

"Dit is een iets andere keuze dan de andere boeken in deze lijst: een prachtig geïllustreerd kinderverhaal over Armstrong, de eerste muis op de maan. Ik lees het voor aan onze dochter van vier. Dat wie je bent, tijdens het voorlezen lijkt samen te vallen met dat kleine wezentje: dat is een moment waarop het allemaal klopt. Dat maakt mij intens gelukkig."

"Ik ben niet de biologische moeder van Iebe, mijn rol zoeken is niet altijd evident geweest. Voor mijn kinderen ben ik natuurlijk gewoon mama - we zijn mama Hetty en mama Lien - het zit enkel in mijn hoofd. Het is toch altijd zoeken naar je plaats in het leven van je eigen kind, en omgekeerd."

"Ik heb dit boek vorig jaar gekocht, het vat mijn eigen interesses goed samen. En het is fijn om je levensvisie en passie door te geven aan je kinderen, en dan zien we wel wat ze ermee doen. Voorlezen maakt deel uit van het avondritueel, twee boekjes per avond. Daar kijk ik heel hard naar uit, en onze dochter ook. Als je dan merkt dat ze gigantisch geïnteresseerd is, dan heb je een rol te vervullen."

"Door dit boek ben ik zelf anders beginnen schrijven en vertellen", besluit Hetty Helsmoortel. "De Amerikaanse arts Siddhartha Mukherjee schreef een biografie van kanker, alsof het een persoon is. Elke wetenschapper zou dit moeten lezen."

"Wetenschap is voor veel mensen een vreemde wereld, dit soort boek is de manier om wetenschap tot bij het grote publiek te brengen. Giet een verhalende saus over een wetenschappelijk onderwerp en het blijft veel beter hangen, zonder afbreuk te doen aan het onderzoek. Dat proberen we ook met het festival komend weekend, daar mikken we op de ervaring en de beleving."

Een opvallende titel ook: "De keizer aller ziektes". Het zet kanker en het kankeronderzoek bovenaan de wetenschappelijke pikorde. Hetty Helsmoortel begrijpt de kritiek wel van collega's, die veel minder geld krijgen voor hun - even noodzakelijk - onderzoek, maar voor haar is het een constante in haar leven.

"Mijn grootmoeder stierf aan kanker toen ik zes was, dat heeft sporen nagelaten. Toen ik een doctoraatsonderwerp zocht, merkte ik dat mijn aandacht telkens weer naar dit onderwerp werd getrokken. We zijn op de goede weg met het onderzoek, binnen pakweg 30 jaar hopen we toch dat 90 procent van de kankergevallen te genezen zal zijn."