De Betties, een koor waarvan een derde van de leden mensen met dementie zijn, trad op als voorprogramma van Muse

Na de getuigenis van Will Tura: waarom muziek vaak het laatste is dat blijft hangen bij mensen met alzheimer

Hoewel Will Tura (82) gestopt is met optreden omdat er beginnende alzheimer is vastgesteld, zal muziek toch altijd een impact blijven hebben in zijn leven. Dat zingt hij in zijn allerlaatste single “Als ik terugkijk”. En ook veel andere mensen met alzheimer merken dat muziek lang blijft hangen wanneer de rest vergeten lijkt. Hoe kan muziek zo'n impact hebben?  

“Ook nu blijf ik doorgaan met zingen, blijf ik passievol swingen”, zo zingt Will Tura hoopvol in zijn allerlaatste single “Als ik terugkijk”, die hij samen met Bart Peeters schreef. Hij zegt het podium misschien vaarwel, maar muziek wil hij altijd in zijn leven houden. Dat is een goede zaak, vertelt professor Sebastiaan Engelborghs, hoogleraar neurowetenschappen aan UAntwerpen, in de podcast "Het Kwartier".

BELUISTER - Sebastiaan Engelborghs legt in "Het kwartier" uit wat de kracht van muziek is in de hersenen van mensen met alzheimer:

“Voor mensen met alzheimer kan muziek - als ze er altijd al interesse in hadden - voor een emotionele connectie zorgen die vaak verloren lijkt te zijn”, zegt de neuroloog. De omgeving heeft na verloop van tijd soms het gevoel dat de persoon met alzheimer minder emoties toont en minder betrokken is, maar dat is omdat er veel gefocust wordt op kennisgeheugen, wat verloren gaat bij de patiënt. "Maar het emotionele is niet verloren."  

Muziek blijft in de vingers zitten

Alzheimer - de meest voorkomende vorm van dementie – zorgt ervoor dat het kennisgeheugen wordt aangetast. “Het tast het kennisgedeelte aan in het langetermijngeheugen”, legt Engelborghs uit. “Omdat we leven in een kennismaatschappij, zorgt dat ervoor dat mensen met alzheimer snel worden afgeschreven. Heel jammer, want andere delen van het langetermijngeheugen werken nog prima.”  

BEKIJK - In woonzorgcentrum Den Olm in Bonheiden is muziektherapie helemaal ingeburgerd:

Videospeler inladen...

Ze kunnen niet meer zeggen van welke componist of noten lezen lukt niet meer, maar de muziek blijft in hun vingers zitten

Sebastiaan Engelborghs, neuroloog UZ Brussel

Het procedurele geheugen, waar automatismen en vaardigheden zitten, blijft wel overeind. Daar zit het muzikale verleden van een persoon vaak verscholen. "Een muzikant zal zo toch – wanneer alles vergeten lijkt – een muziekstuk zonder moeite kunnen spelen op een piano bijvoorbeeld. Ze kunnen niet meer zeggen van welke componist het is of noten lezen lukt niet meer, maar de muziek blijft in hun vingers zitten."  

Ook Bart Peeters merkte dat Tura alles nog vlot onder de knie heeft. "Toen we aan het nummer werkten, heb ik niks gemerkt, ik wist het niet", reageerde hij in "Goeiemorgen Morgen!". "Het wordt wel gezegd dat als je bezig bent met je passie, alle kwaaltjes vervallen."

BELUISTER - het laatste nummer van Will Tura "Als ik terugkijk":

Videospeler inladen...

Niet alleen bij muzikanten brengt muziek soelaas, ook bij andere personen die altijd interesse hadden in muziek. "Als je de muziek die een persoon vroeger aansprak laat horen, zullen er toch emoties vrijkomen, waardoor je het gevoel hebt even weer dicht bij de persoon te staan."

"Muziek verricht wel geen wonderen", nuanceert Lise Polfliet, een van de trekkers van het project "De stem van ons geheugen" van Koor en Stem. "Van mensen in een vergevorderd stadium kunnen we niet verwachten dat ze plots alles meezingen. Kleine gebaren als lachen, meetikken of wiegen voelen al als een klein wonder. Het is niet omdat het uitwendig niks uitlokt, dat het inwendig niet voor rust zorgt."

"Niet alles is verloren gewoon omdat de kennis weg is"

Emoties en heldere momenten komen niet alleen via het kennisgeheugen, ook andere delen in het langetermijngeheugen kunnen het opnieuw opflakkeren, zij het tijdelijk. “Mensen mogen dus niet bij de pakken blijven zitten als ze geen toegang meer krijgen tot het emotionele brein van de patiënt. Niet alles is verloren gewoon omdat de kennis weg is gegaan.”  

Neuroloog Engelborghs hamert net op het belang van die kleine heldere momenten. “Je bezorgt de persoon er een goed moment door, dus waarom zou je niet proberen op een andere manier in te zetten op dat emotionele brein.”

Muziektherapie

In verschillende woonzorgcentra gebruiken ze muziektherapie als persoonlijke aanpak. "Het staat nog in zijn kinderschoenen – deels omdat er een personeelstekort is in de zorg – maar rusthuizen zien meer en meer dat muziek maken en opzetten de bewoners helpt." Er bestaan bijvoorbeeld al contactkoren die herkenbare liedjes gaan zingen in woonzorgcentra en zo even opnieuw emotioneel contact maken met de inwoners met dementie.  

Koor en Stem - een aanspreekpunt voor iedereen die bezig is met vocale muziek – ondersteunt organisaties die een koor willen opstarten met of voor mensen met dementie. "We geven vormingen, maar hebben ook partituren en playlists", legt Polfliet uit. "Studies tonen aan dat de muziek die je hoort tussen 12 en 25 jaar het meest blijft hangen. Dus de playlists worden daarop afgestemd."

Dat muziek een krachtig verbindingsmiddel is, merken ze bij Koor en Stem. "Tijdens een van de optredens van ons koor, stond er een man met jongdementie op, nam hij zijn vrouw bij de hand en begonnen ze samen te dansen. Dat liedje bleek hun openingsdans te zijn en de man herkende door de muziek zijn vrouw opnieuw. Zijn vrouw voelde zich sinds lang opnieuw gezien, dat is prachtig."

BEKIJK - Het koor de Betties, die in 2012 live optraden in het Sportpaleis voor Music For Life:

"Meet me at M HKA" is een initiatief waar Engelborghs mee zijn handen onder heeft gezet. "We organiseren verschillende rondleidingen voor mensen met beginnende dementie en hun mantelzorgers in het museum voor hedendaagse kunst in Antwerpen. Omdat kunst ook het emotionele aanspreekt, merken we dat er heel wat interacties ontstonden."

Een mantelzorger had dankzij muziek even het gevoel niet meer in de zorgrelatie te leven, maar dat ze voor heel even opnieuw een gewone relatie had met haar man

Na enkele succesvolle edities, heeft de organisatie ook muziek toegevoegd in de vorm van saxofonist Hanne Deneire. "De ene vond haar improvisatie geweldig, de andere afschuwelijk, maar het lokte wel een emotionele reactie uit, dat is het doel."  

De feedback van mantelzorgers sprak boekdelen. "Door het museumbezoek had iemand het gevoel dat ze voor even haar man van weleer terugkreeg. Ze had het gevoel niet meer in de zorgrelatie te leven, maar voor heel even opnieuw een gewone relatie had met haar man."

BEKIJK - Het volledige video-interview van Luk Alloo met Will Tura:

Videospeler inladen...

Meest gelezen