Complottheorieën over corona, 5G en aliens: is hackerscollectief Anonymous nu zelf gehackt?

De muziek klinkt als de soundtrack van de SF-reeks "X-Files". We krijgen opzettelijk groezelig gemonteerde archiefbeelden van Bill Gates voorgeschoteld, gevolgd door desolate stadsbeelden die zo uit een horrorfilm zouden kunnen komen. Close-ups van telefonerende mannen in maatpak en stapels dollarbiljetten. We zien alles door een donkere filter van groen- en bruintinten. En dan waarschuwt een vervormde stem: “Op 31 maart 2025 komt de hele procedure ten einde.” Er volgt een uiteenzetting over hoe “ze” (we komen niet te weten wie) de hele wereldeconomie zullen hertekenen. En de tweede golf van de coronapandemie is “nog maar het begin”.

U kan niet volgen? Geen nood, wij ook niet. Zelfs niet nadat we verschillende keren het tien minuten durende filmpje hebben bekeken dat onlangs verschenen is op het officiële Youtubekanaal van Anonymous, tussen een hele resem gelijkaardige video’s. Het lijkt wel alsof het hackerscollectief het maatschappelijk engagement heeft afgezworen en zich nu voluit richt op het verspreiden van complottheorieën.

Wat is er aan de hand? Hoe komt het dat Anonymous deze video’s verspreidt naar meer dan 3 miljoen Youtube-abonnees? Heeft het zichzelf geherdefinieerd? Of zijn de hackers zelf gehackt?

We spoelen even terug naar een vijftal jaar geleden. De Guy Fawkes-maskers lijken wel overal. Het collectief Anonymous zet zichzelf op de kaart met een aantal ophefmakende acties op het kruispunt van hacking, maatschappelijk engagement en zelfs journalistiek. 

Zo vergroot het de impact van Wikileaks door gevoelige gelekte documenten verder te verspreiden. Het zorgt ervoor dat een kritische reportage die de controversiële Scientology-kerk offline wil laten halen, toch te bekijken blijft. En na de aanslag op de redactie van het satirische magazine Charlie Hebdo kondigt Anonymous een wereldwijde internetoperatie aan tegen Twitterprofielen van IS. 

Computerwetenschapper Jeroen Baert volgde de beweging toen al. Hij zag hoe Anonymous evolueerde van een groepering naar een merk. Een meme zelfs, een soort van internetformat.

“Vandaag is Anonymous cultureel gemeengoed geworden”, legt Baert uit. “Ze zijn op alle media te zien geweest. Het symbool, het masker: het is van iedereen.” En dat maakt het mooi, vindt Baert, maar draagt ook risico’s met zich mee. “Iedereen die inlogt in een chatbox en zich Anonymous noemt, is daarmee ook Anonymous. Dan kan je zeggen, schrijven en claimen wat je maar wil”, zegt Baert. 

Zolang Anonymous in de schaduw werkte, was dat nog niet zo’n groot probleem. Maar toen maakte de rest van de wereld, buiten de schimmige krochten van het internet, kennis met de beweging. De grootschalige actie tegen IS-Twitterprofielen (die er uiteindelijk vooral voor zorgde dat individuele profielen gerapporteerd werden, eerder dan dat de communicatiestructuren van IS gericht gehackt werden) zou een keerpunt blijken. “Die grote populariteit luidde het einde van Anonymous in als een collectief van hackers”, aldus Baert. 

Nog zo’n keerpunt: de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016. Die verdeelde de zo al weinig samenhangende groep van hackers in een links en een rechts kamp. Het losse zand dat de beweging al was, verstoof nu helemaal.

Bij het researchwerk voor dit stuk ondervonden we al snel dat het bijzonder moeilijk is om mensen uit Anonymous-kringen te vinden die on the record wil getuigen. Anonymous is geen organisatie, dus kan je ook niet spreken in naam van Anonymous, luidt het vaak. Ook lijken sommigen liever niet naar buiten te komen met hun activiteiten als hacker.

Toch krijgen we iemand te spreken, zij het anoniem. We vinden hem op een Discord-server, het platform van een populair online game dat tegelijk dienst doet als forum. Een van de Belgische organisatoren van de Million Mask March, een jaarlijkse betoging van Anonymous die op 5 november plaatsvindt, vertelt ons daar hoe bepalend de presidentsverkiezingen in 2016 waren.

“Er is veel verdeeldheid ontstaan toen Anonymousprofielen (op de sociale media, nvdr) zowel Clinton als Trump in een slecht daglicht stelden. Toen ben ik mijn geloof in de beweging wat kwijt geraakt”, zegt hij ons. “Ik denk dat alt-right en Russische hackersnetwerken de beweging gekaapt hebben. Rusland heeft teams van hackers die de verkiezingen probeerden te beïnvloeden. Dat is zeker.”

Voor de complottheorieën die Anonymous tegenwoordig verspreidt, heeft hij geen goed woord over. “Een echte hacker houdt zich daar niet mee bezig. Het is onze kritische kijk op de werkelijkheid, en de feiten, die ons bekend heeft gemaakt.”

(Lees verder onder de video.)

Wie zit er dan achter die Youtubevideo’s over corona, Bill Gates en 5G? Verveelde pubers, misschien? We stellen de vraag aan Jeroen Baert, de computerwetenschapper. “Ja en nee”, twijfelt hij. “Vroeger werd hacking inderdaad toegeschreven aan jongeren die zich vervelen en online wat spanning zoeken. Volgens mij zijn de drijfveren intussen echter verschoven naar het verspreiden van ideeën of ideologieën.”

Hoe wordt er dan bepaald welke ideeën uitgewerkt worden onder de vlag van Anonymous, en welke niet? De luidste roeper wint, zegt Baert. “Je maakt een filmpje, je zoekt een plek op het internet waar gelijkgezinden je kunnen vinden. En dan wordt het een opbod. Stel dat er twee operaties bezig zijn: een waanzinnige over buitenaardse wezens, Covid-19 en 5G, en een andere met wat we een nobeler doel zouden noemen, anti-IS bijvoorbeeld. Wie het luidst roept, zal ook de meeste aandacht krijgen.”

Dat er geen lijn meer valt te trekken in de ideeën die Anonymous promoot, merkt ook Gabriella Coleman op in de podcast MusicTechFest. Ze is gespecialiseerd in online activisme. Er is geen agenda, zegt ze. En de grote dagen van Anonymous liggen nu echt wel in het verleden. “Vroeger waren ze zo productief. Nu lijkt het allemaal zo miniem.”

Blijft de vraag: is de naam van Anonymous gekaapt, door bijvoorbeeld een overheid of een ideologisch gestuurde groepering die gebruik maakt van het los-vaste karakter van de beweging? Of zijn de recente complotvideo’s het werk van enkele overtuigde individuen? Ook daarover zijn onze bronnen het niet eens. Het toont nog maar eens aan hoe moeilijk het is om vat te krijgen op het fenomeen.

Eén ding is wel zeker. Als er al sprake zou zijn van een georganiseerde “overname”, dan is daar weinig tegen te beginnen, denkt Baert. Hij wijst op het totale gebrek aan hiërarchie binnen de beweging. “Wie kiest voor een stuurloos schip, moet nadien niet klagen dat het alle kanten uit gaat.”