Kunstencentrum Vooruit: van "paleis van werkman" tot gerenommeerde cultuurtempel zonder naam (na geschil met SP.A)

Kunstencentrum Vooruit in Gent kiest in februari een nieuwe naam. Niet van harte, maar omdat de socialistische partij SP.A de naam "Vooruit" aanneemt. Uit protest stond een poosje "KOLruit" op de beroemde gevel in Gent. Nu lees je op de website een vraagteken in het woord "Voo?uit", in afwachting van de nieuwe naam. "Vooruit": een naam die progressieven ("progrès", vooruitgang) als  een handschoen past. Een naam ook met een lange voorgeschiedenis als coöperatie, krant en gebouw.

"Vooruit" begint als een coöperatie. In het 19e-eeuwse Gent van de textielindustrie beginnen arbeiders zich te organiseren. Op die manier, als een socialistische afsplitsing van de "Vrije Bakkers", ontstaat in 1881 de Samenwerkende Maatschappij Vooruit Nr. 1. 

De coöperatieve bakkerij groeit snel en er ontstaat een netwerk van winkels en apotheken, waar leden goedkoop terecht kunnen. Een Gents model dat internationaal navolging krijgt.

Edward - Eedje of vadertje - Anseele is de voortrekker van de coöperatie. Hij is in 1885 ook mede-oprichter van de BWP, de voorloper van de SP.A. In 1884 begint de coöperatie met een eigen krant Vooruit, die bijna een eeuw later, na een fusie met de Volksgazet, De Morgen wordt. Aan de overkant van het cultuurhuis Vooruit zie je nog de oude drukkerij van de krant, in een prachtig art-decopand.

Lees verder onder de foto: 

Rond de eeuwwisseling bouwt de coöperatie Vooruit een eigen warenhuis op de Vrijdagmarkt in Gent, naar Parijs' voorbeeld (foto hierboven) en een tweede monumentaal gebouw ernaast. Met als opschriften "Ons Huis- Socialistische werkersvereenigingen" en "Bond Moyson". Dezelfde architect Ferdinand Dierkens ontwerpt daarna het volkshuis dat we kennen als "de Vooruit". 

Het "Feestlokaal van Vooruit" wordt opgetrokken op een smal en hellend perceel tussen de Sint-Pietersnieuwstraat en de Schelde. Kosten noch moeite worden gespaard voor dit "paleis van de werkman" in een eclectische stijl met elementen uit de art-nouveau. In 1913 is het klaar.

Het is een volkshuis, een ontmoetingsplek en een cultuurtempel voor de arbeiders met aan de straatkant een café, een volksrestaurant, een bibliotheek en aan de waterkant een concertzaal voor 1.000 toeschouwers en een theaterzaal met 1.600 zitjes. 

"Kunst veredelt" staat er op de muur te lezen en in het glasdakraam zitten de eerste noten van het strijdlied van de socialisten verwerkt, de Internationale.

Lees verder onder de foto's:

In de jaren 50 wordt er een supermarkt in het gebouw ondergebracht, de Coop. Allerlei verenigingen hebben hun stekje in de Vooruit, van harmonie tot turn- of leesclub. In 1981 is de coöperatie een eeuw oud. Op de 1-meiviering treedt onder meer de Griekse zangeres en linkse activiste Maria Farandouri op. Bekijk hier een fragment:

Vanaf de jaren zestig en zeventig verloedert het gebouw en verdwijnt allerlei moois achter valse wanden en plafonds. Gelukkig gaat het niet tegen de vlakte, zoals het Horta-Volkshuis in Brussel. In 1982 kan een groep Gentenaars het niet meer aanzien en start met een vzw het tweede leven van de Vooruit. Bekijk hier een interview met initiatiefnemer Erik Temmerman:

Er volgt een langdurige en grondige restauratie van het bijzondere gebouw. Bekijk hier een reportage die alle hoeken en kanten van de Vooruit verkent ("Tekens", 1994): 

Sinds 1983 is de Vooruit beschermd als monument. In 2000 wint de restauratie de Monumentenprijs. En anno 2020 wordt de Vooruit weer opgeknapt, een traject van 15 jaar dat dit voorjaar is gestart. 

In 2013 is het feest voor eeuweling Vooruit. Actrice Pascale Platel, naar eigen zeggen vergroeid met het huis, speelt gids op een tentoonstelling over de Vooruit in het STAM in Gent (uit "Hoera cultuur" op Canvas):

In 2007 krijgt het kunstencentrum de Prijs voor Algemene Culturele Verdienste van de Vlaamse Gemeenschap. Onbegonnen werk om zelfs maar hoogtepunten op te sommen. Het kunstencentrum Vooruit is al vele jaren toonaangevend. In 1997 bijvoorbeeld met de voorstelling "Ten oorlog" van de Blauwe Maandag Compagnie. Shakespeare op tekst van Tom Lanoye, gespeeld door het kruim van de vaderlandse acteurs. 

Theater, poëzie, dans, literaire avonden met grote auteurs, congressen, tentoonstellingen en veel, veel concerten. De legendarische Amerikaanse grungeband Nirvana speelt in november 1991 in de Vooruit en Studio Brussel kan frontman Kurt Cobain ook interviewen.  

Over de eigen geschiedenis is - buiten coronatijden - in de inkomhal van Vooruit "Timewalker" te zien, met tijdlijnen vol beeldmateriaal over het gebouw, de sociale geschiedenis en de kunsten.