1 jaar geleden viel de eerste officiële coronadode: hoe uitzonderlijk is deze pandemie en hoe oogt de toekomst?

Op 11 januari 2020 maakten Chinese staatsmedia voor het eerst melding van een dodelijk slachtoffer van het coronavirus. Het ging om een 61-jarige man die een regelmatige bezoeker was van de vismarkt in Wuhan, de plek waar het coronavirus vermoedelijk was overgesprongen van dier op mens (al wordt dat nog altijd onderzocht).

Drie weken later, op 2 februari, viel ook buiten China de eerste officiële coronadode te betreuren: op de Filipijnen, waar een 44-jarige man aan het virus bezweek. Op dat moment waren er in totaal al 360 coronadoden geregistreerd, waarvan er 359 in China.

De eerste officiële coronadode in Europa viel op 14 februari in Frankrijk (een 80-jarige Chinese toerist).  In België was het eerste dodelijke slachtoffer een 90-jarige vrouw. Haar dood werd gemeld op 11 maart.  

Vandaag, een jaar later, is het coronavirus over heel de wereld verspreid en heeft het in totaal bijna 2 miljoen mensen gedood. (1.935.951 om precies te zijn, cijfer van de Amerikaanse John Hopkins universiteit.). Veruit de meeste doden zijn tot nu toe gevallen in de Verenigde Staten (bijna 375.000), gevolgd door Brazilië (203.100) en India (151.160)  

Maar het coronavirus was al een paar weken bij de Chinese autoriteiten bekend toen op 11 januari 2020 de eerste officiële coronadode viel. 

27 december 2019, Wuhan Central Hospital. In het ziekenhuis in de Chinese provincie Hubei komt de analyse binnen van een longstaal dat enkele dagen eerder werd afgenomen van een patiënt met een tot dan nog onbekende longziekte. In het staal wordt de aanwezigheid van een nieuw soort coronavirus ontdekt, gelijkaardig aan het coronavirus dat in 2003 de SARS-epidemie veroorzaakte in Azië. 

Op dat moment kwamen in Wuhan al dagen meldingen binnen van patiënten met een mysterieuze longziekte. Ook de dagen nadien blijft het aantal nieuwe patiënten groeien. De lokale overheid alarmeert op 31 december voor het eerst publiekelijk voor een uitbraak van de ziekte.

Het nieuws wordt opgepikt door de Chinese openbare omroep en enkele buitenlandse persagentschappen. Ook de Wereldgezondheidsorganisatie ziet het nieuws binnenkomen. Op dat moment zijn er "slechts" 27 officiële besmettingen en wijst nog niets erop dat dit virus zich in een mum van tijd over de hele wereld zal verspreiden.

VRT NWS publiceert op 17 januari voor het eerst een artikel over het coronavirus (het artikel werd nadien nog geüpdatet). Een dag later verschijnt de eerste reportage op Het Journaal, met toelichting door viroloog Marc Van Ranst.

(lees verder onder de video)

Het nieuwe coronavirus krijgt de officiële naam SARS-Cov-2. Intussen, één jaar later, spreekt de hele wereld over hét coronavirus. Officieel zijn er in totaal nu al 90 miljoen coronabesmettingen geregistreerd. Bijna 2 miljoen slachtoffers lieten het leven. 45 miljoen coronapatiënten zijn intussen officieel genezen verklaard van COVID-19. 

Een ongeziene pandemie. Maar is dat ook echt zo?

"De grootste pandemie die veroorzaakt is door een virus blijft nog altijd de Spaanse griep", zegt Kevin Ariën, viroloog aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen. "Tussen 1918 en 1919 veroorzaakte de Spaanse griep zo’n 50 miljoen dodelijke slachtoffers."

Toch is vergelijken moeilijk, vindt professor Ariën. "Het waren totaal andere tijden. De Spaanse griep was erg dodelijk, omdat er in die tijd ook veel ondervoeding was en een groot gebrek aan goeie geneeskunde. Vaccins bestonden nog niet, antibiotica ook niet." 

"Veel slachtoffers van de Spaanse griep overleden niet zozeer aan het virus zelf, maar wel aan een bijkomende bacteriële infectie die ze opliepen en waar toen nog geen medicatie voor bestond. Je kan dat dus moeilijk vergelijken met deze coronapandemie."

Ook na de Spaanse griep werd de wereld nog verschillende keren overspoeld door zware grieppandemieën. Eind jaren ’50 en eind jaren ’60 bijvoorbeeld. Toen veroorzaakten zowel de Aziatische griep (1957-1958) als de Hongkonggriep (1968-1969) telkens zo’n één miljoen dodelijke slachtoffers.

Pandemieën zijn van alle tijden. In de 19e eeuw bijvoorbeeld werd de wereld geteisterd door zeven cholera-pandemieën. In 1866, tijdens de zwaarste uitbraak van de cholerabacterie in ons land, vielen er in België 43.000 doden. Aan de pest zouden tussen  1347 tot 1352 wereldwijd zo'n 75 miljoen mensen zijn overleden.

"En laten we zeker ook tuberculose en aids niet vergeten", zegt infectioloog Steven Callens van het UZ Gent. "Bij ons is tuberculose goed onder controle, maar in 2018 stierven er wereldwijd toch nog altijd 1,5 miljoen mensen aan de ziekte."

Aan aids zijn sinds de jaren '80 in totaal al meer dan 32 miljoen patiënten overleden.

Maar ook professor Callens maakt niet graag de vergelijking met andere pandemieën. "Het blijft ook altijd de vraag wat je omschrijft als erg. Zijn dat veel dodelijke slachtoffers? Of is dat een hele samenleving die al een jaar lang op slot zit? Misschien zijn de gevolgen daarvan wel erger dan de dodelijke slachtoffers. Het is maar hoe je het bekijkt."

"De maatregelen die nu wereldwijd worden genomen om de verspreiding van het coronavirus te stoppen, dat is wel nooit eerder gezien", zegt professor Kevin Ariën. 

"Dat heeft natuurlijk alles te maken met de aard van dit virus: het is heel besmettelijk en wordt overgedragen van mens tot mens via de lucht. Virussen of bacteriën die zich op een andere manier verspreiden, bijvoorbeeld via muggen, hou je natuurlijk niet tegen met een lockdown."

"Ook de snelheid waaraan informatie over het virus over de hele wereld wordt gedeeld is ongezien", zegt Steven Callens. "Daardoor kunnen er tegen een recordtempo vaccins op de markt komen. Dat is echt wel uitzonderlijk."

(lees verder onder de foto)

Wetenschappers hadden voorspeld dat er op een bepaald moment een nieuwe pandemie zou losbarsten met een grote impact op de hele wereld. "We wisten al lang dat er een big one zat aan te komen", zegt Kevin Ariën. "En ergens hadden we ook kunnen vermoeden dat het om een coronavirus zou gaan."

"De coronavirussen zijn een grote familie van virussen die wijdverspreid zijn bij dieren. We wisten dat sommige ook kunnen overspringen van dier op mens, dat hadden we al gezien tijdens de SARS-epidemie in 2002, 2003 en de MERS-epidemie in 2013. Op enkele dagen tijd verspreidde SARS zich toen naar zowat alle continenten. Onze manier van leven nodigt eigenlijk uit tot dit soort pandemieën."

En toch was de wereld duidelijk niet voldoende voorbereid op de komst van dit coronavirus. "De moeilijkheid is om exact te voorspellen wanneer zoiets gaat gebeuren en door welk virus. Daarop voorbereiden blijft een theoretische oefening die gigantische investeringen vraagt", zegt Ariën.

"Als de concrete dreiging van een pandemie wegebt, dan stoppen de investeringen automatisch ook snel. In de nasleep van de SARS-uitbraak werd in Rome een volledige vleugel van een ziekenhuis voorbehouden en klaargemaakt voor een volgende pandemie. Enkele jaren later bleek die vleugel gewoon terug leeg te staan. We mogen nu niet dezelfde fout maken."

"Er zal altijd iets zijn dat we over het hoofd zien", zegt professor Callens. "Het opsporen van de volgende pandemie is ook geen oplossing voor het echte probleem. Een epidemie treft altijd vooral de lagere sociale klasse.  Iedereen kan covid krijgen, maar voor een alleenstaande moeder bijvoorbeeld zijn de gevolgen van een quarantaine veel groter. Het kan het laatste duwtje betekenen om volledig in armoede te belanden." 

"Daarom is het volgens mij veel belangrijker om te investeren in armoede­bestrijding, opleidingen, gelijke kansen, klimaat … Op die manier moeten we ons voorbereiden op een volgende pandemie."

(lees verder onder de foto)

De vaccins tegen het coronavirus zijn in zicht en dat is goed nieuws. Maar wat daarna? Gaan we dit soort pandemieën nog vaker zien in de toekomst? "Daar lijkt het in elk geval op”, zegt Kevin Ariën. "Tegenwoordig duikt er elk jaar wel een nieuwe infectieziekte op, terwijl daar vroeger toch vaker lange periodes tussen zaten."

Dat heeft volgens beide virologen veel te maken met de manier waarop we omgaan met onze planeet. "Hoe meer ongerepte natuur we binnendringen, hoe meer we geconfronteerd worden met infectieziekten", zegt professor Callens. "We gaan steeds dichter bij elkaar wonen en palmen steeds meer natuur in. Daardoor komen we meer in contact met dieren, en wordt de kans groter dat virussen, bacteriën en parasieten overspringen van dier op mens."

"Maar we drijven ook die dieren dichter bij elkaar, waardoor virussen zich ook sneller tussen verschillende diersoorten onderling gaan verspreiden", vult professor Ariën aan.

En naast nieuwe infectieziekten waarschuwt professor Callens ook voor bestaande tropische ziekten. "Malaria, dengue, chikungunya... allemaal ziekten die worden overgedragen door tropische muggen en waar wij voorlopig nog geen last van hebben. Maar door de klimaatopwarming komen die muggensoorten beetje bij beetje ook steeds vaker in Europa voor."

Hoe de coronapandemie zal evolueren, daar durven Steven Callens en Kevin Ariën geen sluitend antwoord op te geven. "Er zijn verschillende vaccins op komst en dat is goed nieuws", zegt professor Ariën. "Maar we weten nog niet hoe lang het vaccin precies bescherming zal bieden."

"Virussen muteren, dat zit nu eenmaal ingebakken in hun voortplantingsstrategie. Het is daarom niet uitgesloten dat we in een scenario belanden zoals met het griepvirus, waarbij we regelmatig het vaccin moeten aanpassen."

"Het zou ook kunnen dat het virus milder wordt en evolueert naar een gewoon verkoudheidsvirus", zegt Steven Callens. "Verschillende scenario’s zijn mogelijk, maar ik denk niet dat het coronavirus snel volledig verdwenen zal zijn."