Oceanen nog nooit zo warm, meer kans op zuurstofloosheid: "Slecht nieuws voor oesters, vissen en kreeften in Noordzee"

Berichten over de opwarming van de aarde gaan vaak over de temperaturen in de lucht, maar de opwarming laat zich ook voelen in het water van de oceanen, die een groot deel van de extra warmte opnemen en op die manier een bufferende werking hebben voor de temperatuur op het land. 

Zo zagen we eerder dat de gemiddelde temperatuur in Ukkel vorig jaar 3,4 graden Celsius hoger lag dan het gemiddelde tussen 1850 en 1900, terwijl de wereldwijde opwarming aan 'nog maar' 1,1 à 1,2 graden zit. Maar de opwarming geldt evengoed voor de massa's zeewater op de planeet, met steeds meer mariene hittegolven bijvoorbeeld.

De laatste stand van zaken is gepubliceerd in een nieuw wetenschappelijk rapport,  waaraan wetenschappers meewerkten uit 13 verschillende instellingen wereldwijd. Hun conclusie is dat de oceanen de hoogste temperatuur hebben bereikt sinds 1955 in de zone tussen het wateroppervlak en 2.000 meter diepte. Omdat oceanen trager opwarmen dan het land, zal het warmere water ook nog heel lang een invloed hebben, ook als we erin zouden slagen om tegen 2050 naar een klimaatneutrale samenleving te evolueren. 

"Meer dan 90 procent van de opwarming van de aarde wordt opgenomen door de oceanen, en zij zijn dus een mooie indicator van de wereldwijde opwarming", duidt hoofdauteur Lijing Cheng, een professor verbonden aan het Institute of Atmospheric Physics (IAP) van de Chinese Academy of Sciences (CAS). "Maar ze reageren eigenlijk met vertraging, waardoor trends van de opwarming van het water nog decennialang zullen doorwerken." Het goede nieuws: er is nog tijd om actie te ondernemen en zo snel mogelijk onze uitstoot van CO₂ te beperken. 

De onderzoekers berekenden dat de waterlagen in de bovenste 2.000 meter van 's werelds oceanen vorig jaar 20 zettajoule (1 zettajoule is 10 tot de 21e macht joule) méér aan energie absorbeerden dan in 2019. Die hoeveelheid aan warmte is voldoende om 1,3 miljard ketels met elk anderhalve liter water in, te doen koken, maken ze de vergelijking.

"Waarom is de oceaan nog niet aan het koken? Omdat ze zo immens groot is. We kunnen ons een beeld vormen van hoeveel energie de oceanen kunnen opnemen en vasthouden, en dus ook hoe groot de impact is als die energie weer vrijkomt", zegt Cheng.   

Onderstaande grafiek van onderzoekers Cheng en collega's toont de opwarming van de oceanen aan de hand van de zogenoemde ocean heat content of opgeslagen warmte per jaar, de afwijkingen naar beneden of naar boven zijn afgezet tegen het gemiddelde van 1981 tot 2010. 

De opwarming veroorzaakt 'mariene hittegolven' die bepaalde vissoorten naar andere gebieden kunnen duwen. Maar de opwarming heeft nog andere gevolgen, zegt marien bioloog Filip Meysman van UAntwerpen: "Ten eerste: warm water zet uit, en dat zorgt voor een extra zeespiegelstijging. Een tweede aspect is de hittestress voor mariene ecosystemen en organismen: het bekendste voorbeeld daar is het verbleken van de koraalriffen." 

Een derde, minder bekend gevolg, is dat er minder zuurstof in het water zit. Warm water lost minder zuurstof op, en het water in de oceaan wordt ook minder gemengd als het opwarmt wegens een grotere gelaagdheid, en daardoor is er minder zuurstof beschikbaar in bijvoorbeeld de diepere delen van de Noordzee, zegt Meysman: "De organismen die daar leven, gaan kampen met toenemende zuurstofloosheid in de zomer. Dat is bijvoorbeeld het geval met de oesters die tijdens de feestdagen bij ons op tafel komen: die komen uit Zeeland, en daar zijn er gebieden zoals de Grevelingen die meer en meer met dat zuurstofprobleem te kampen krijgen." 

Ook in onze Noordzee zal dat op termijn meer en meer een probleem worden, zegt Meysman: "Ook de ecosystemen op de bodem van de Noordzee, en dus de platvissen, de tong, de oesters, de kreeften die daar leven, gaan te kampen krijgen met een toenemende kans op zuurstofloosheid in de zomer. Als je zo'n periode hebt, krijg je een massale sterfte van organismen. Je kan maar één keer sterven natuurlijk. Het duurt dan heel veel jaren eer zo'n ecosysteem hersteld is. Kleinere dieren die niet kunnen vluchten, sterven, andere dieren zoals vissen, kiezen het hazenpad en zijn weg." 

Heel veel gebieden zijn getroffen, maar de opwarming zet zich op sommige plekken nog sneller door. Eén van die plekken is de Middellandse Zee, waar het ecosysteem verder de effecten zal ondervinden in de komende jaren en de komende decennia.

Ons klimaat wordt voor een groot deel bepaald door de oceanen, en hoe warmer die worden, hoe extremer de weerfenomenen kunnen zijn. Lange droogtes kunnen bosbranden in de hand werken: "Extreme bosbranden zoals we die vorig jaar zagen in bijvoorbeeld Australië of aan de Amerikaanse westkust zullen vaker voorkomen." 

Regenval kan ook veel intenser worden: "Warmere oceanen en een warmere atmosfeer triggeren intensere regenval bij alle types van stormen, en zeker bij orkanen", zegt Cheng. Tyfoons en orkanen vinden in warmere oceanen een nog betere voedingsbodem en kunnen daardoor krachtiger en destructiever worden. 

Intussen heeft de WMO, de Wereld Meteorologische Organisatie, de gegevens vrijgegeven voor de gemiddelde globale temperatuur in 2020. Vorig jaar was even warm als de recordjaren 2016 en 2019, zo blijkt, en dat ondanks het fenomeen van La Niña, wat voor een afkoeling zorgt in grote delen van de Stille Oceaan door koudere oppervlaktewaters. 

De warmste zes jaren op onze planeet vielen allemaal in de voorbije zes jaar. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de voorbije tien jaar de warmste ooit waren, omdat de klimaatverandering zich doorzet. Intussen zitten we aan ongeveer 1,2 graden opwarming wereldwijd, onderstreept de WMO nog.