De zwarte Vlaamse Leeuw: een "collaboratievlag" of niet?

De beslissing van de Pukkelpop-organisatie om zwart-gele Vlaamse vlaggen weg te halen van de festivalterreinen, leidt tot consternatie bij Vlaamsgezinde partijen. "De zogenoemde collaboratievlag hoort hier niet thuis", luidde de verklaring van Pukkelpop. "Geen enkele Vlaamse vlag wordt verwijderd." De zwart-gele Vlaamse Leeuw is inderdaad niet het officiële symbool van Vlaanderen, maar van de Vlaamse Beweging. Waar zit het verschil? En kan die vlag zomaar als "de collaboratievlag" worden bestempeld? We vroegen het aan Vlaams-nationalist Hendrik Vuye en historicus Bruno De Wever.

Het was Kaoutar Oulichki, voorzitter van de Jong Socialisten, die afgelopen donderdag Pukkelpop-organisator Chokri Mahassine via Twitter aansprak op het feit dat ze op het festival "al vier collaboratievlaggen" had gezien. "Is dit waar Pukkelpop voor staat?", vroeg ze zich af.

Oulichki doelde op de volledig zwarte Vlaamse leeuw, terwijl de leeuw op de officiële Vlaamse vlag een rode tong en rode klauwen heeft. Pukkelpop antwoordde even later: "Nee, we nemen dit ter harte en zijn ermee bezig".

De organisatie liet uiteindelijk een 20-tal leeuwenvlaggen in beslag nemen. "Er wordt hier geen enkele Vlaamse vlag verwijderd. Maar de zwarte, zogenaamde collaboratievlag hoort hier inderdaad niet thuis", verduidelijkte Pukkelpop op Twitter nadat Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken zijn ongenoegen had geuit.

"Ook de Belgische vlag is dan een collaboratievlag"

Het woord is gevallen: de "collaboratievlag", een verwijzing naar het collaboratieverleden van delen van de Vlaamse Beweging ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Maar in hoeverre kan de volledig zwarte Vlaamse Leeuw één op één geassocieerd worden met die collaboratie? "Hoe zwart is de zwarte Vlaamse Leeuw", penden oud-Kamerleden en Vlaams-nationalisten Hendrik Vuye en Veerle Wouters een tijd geleden al neer in een opiniestuk voor Knack.

"Het is juist dat die zwarte Vlaamse Leeuw gebruikt geweest is door collaboratiebewegingen, net zoals de Belgische vlag gebruikt geweest is door collaboratiebewegingen", vertelt Vuye aan onze redactie. "De Belgische vlag tooide de uniformen van het Waals Legioen van Léon Degrelle. Dus ook dat is dan een collaboratievlag als je het uitsluitend herleidt tot de periode 1940-1944. Maar die vlaggen zijn natuurlijk veel ouder."

Vuye, Vlaams-nationalist en professor Staatsrecht, verwijst naar rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. "Men noemt dat polysemische symbolen, symbolen die meerdere betekenissen hebben. De vlag met de zwarte Vlaamse Leeuw heeft een andere betekenis wanneer ze zou opgehangen worden bij een herdenking van een of andere collaborateur dan wanneer ze gebruikt wordt binnen de Vlaamse Beweging. Zo'n polysemisch symbool gaan verbieden door het te herleiden tot een héél beperkte periode van de geschiedenis is een vrij flagrante inbreuk op de vrijheid van meningsuiting." 

Een vrij flagrante inbreuk op de vrijheid van meningsuiting

Hendrik Vuye, Vlaams-nationalist en professor Staatsrecht

Wat is nu het verschil tussen beide vlaggen?

De officiële Vlaamse vlag werd in 1973 in een decreet goedgekeurd. Het waren de beginjaren van de staatshervormingen waarbij de cultuur­gemeenschappen werden opgericht. In die besluitvorming staat duidelijk: "De Nederlandse cultuurgemeenschap heeft als vlag: in goud een leeuw van sabel, geklauwd en getongd van keel". Met "keel" wordt rood bedoeld, met "sabel" zwart.

Er werd dus geopteerd om de leeuw met rode tong en klauwen te gebruiken. "De oorsprong van die vlag gaat terug op de graven van Vlaanderen die de leeuw in hun wapenschild hadden. Daarmee zitten we in de twaalfde eeuw", schetst historicus Bruno De Wever. "Later kwam die leeuw in het wapenschild van de provincies West- en Oost-Vlaanderen. In de loop van de 19e eeuw werd die leeuw ook opgepikt als symbool van de Vlaamse Beweging." Maar toen ging het nog altijd om de Vlaamse Leeuw met de drie kleuren: zwart, geel en (een beetje) rood. Met andere woorden: ook de Belgische kleuren. 

(Lees verder onder de foto)

Je kan niet zeggen dat de zwart-gele leeuw een symbool van collaboratie is

Bruno De Wever, historicus

"In de 19e eeuwse Vlaamse Beweging was er helemaal geen tegenstelling tussen Belgisch patriottisme en Vlaamsgezindheid", aldus historicus Bruno De Wever. "Maar dan krijg je in de Eerste Wereldoorlog het ontstaan van het anti-Belgisch Vlaams-nationalisme. En zij verkozen de zwart-gele Vlaamse Leeuw. Dat werd de zogenaamde Vlaamse strijdvlag van de radicalere Vlaamse Beweging." De Wever is evenwel formeel: "De meest radicale Vlaams-nationalisten zijn inderdaad in de collaboratie verzeild geraakt. Maar je kan niet zeggen dat de zwart-gele leeuw een symbool van collaboratie is, dat is overdreven."

Dat in de jaren 70 van de vorige eeuw gekozen werd voor de leeuw met rode klauwen en tong heeft volgens Hendrik Vuye te maken met een "politiek spelletje van de socialistische partij" destijds. De socialisten wilden kennelijk niet dat de zwart-gele Vlaamse Leeuw, als partijsymbool van de toenmalige Volksunie, zou dienen als symbool van de Vlaamse Cultuurraad, de voorloper van het Vlaams Parlement. "Maar in die parlementaire discussie werd geen enkele associatie gemaakt met het collaboratiegebeuren."

Ook professor Frans-Jos Verdoodt vindt het "de geschiedenis op zijn kop zetten" om de zwart-gele Vlaamse vlag zomaar de "collaboratievlag" te noemen. "Die vlag werd indertijd inderdaad gebruikt door collaborateurs binnen de Vlaamse Beweging. Maar heden ten dage zie je bijvoorbeeld op de Vlaamse Feestdag van 11 juli vooral die vlag uithangen in plaats van de officiële vlag. Je kan niet zeggen dat daarmee dan erkenning wordt gegeven aan de collaboratie."

Beluister het gesprek met historicus Bruno De Wever in "De ochtend" op Radio 1:

Meest gelezen