Hoe Gwendolyn Rutten alle hoeken van de kamer dreigt te zien bij de regerings­onderhandelingen

De Brusselse regeringsvorming geraakte deze week in een stroomversnelling, maar dat verliep niet zonder slag of stoot. De finale fase in de onderhandelingen bracht bij de Vlaamse liberalen weer interne spanningen naar boven. Te midden van die politieke manoeuvres liep partijvoorzitster Rutten in blessuretijd een blauwtje. Zij werd de afgelopen weken al geconfronteerd met onmin binnenskamers, nu komt dit ongenoegen ook meer naar buiten. Deze spanningen vormen echter maar de aperitief van wat de liberale partij te wachten staat wanneer de federale en Vlaamse formatiegesprekken in beweging komen: zonder duidelijke partijlijn kun je niet doorwegen.

In het voetbal neemt de ploeg die dreigt te verliezen wel eens serieuze risico’s naar het einde van de wedstrijd toe. Soms zelfs tegen beter weten in. De gewaagde maar mislukte interventie van partijvoorzitter Rutten in de Brusselse besprekingen valt onder die noemer te catalogeren. Daarbij dribbelde ze en cours de route haar eigen Brusselse afdeling voorbij; uitgerekend een partijfiliaal dat doorgaans zo op de eigen beslissingsautonomie staat. Het krediet van Gwendolyn Rutten binnen de eigen partijgelederen geraakt daarmee snel opgebruikt. Veel nieuwe misstappen kan zij zich niet meer permitteren.

In mei verloor Open VLD twee van haar vijf Brusselse parlementszetels. Meebesturen bleef niettemin de ambitie van de plaatselijke partijtop. Aan Franstalige kant lag de progressieve formule PS-Ecolo-Défi eigenlijk al voor de verkiezingen vast. Maar ook aan Nederlandstalige kant vonden de paars-groene partijen elkaar verrassend snel. 

De Brusselse liberalen deden eerder deze maand enkele behoedzame pogingen om de MR mee aan de regionale onderhandelingstafel te krijgen. Echter zonder succes: de politieke wetmatigheid wil nu eenmaal dat elke taalgroep in Brussel haar coalitie eigenhandig samenstelt. Daarna worden beide ploegopstellingen bij elkaar opgeteld tot één gewestregering. Het is een gevestigde confederale logica waar je niet zomaar op inbreekt. Dat mocht ook partijvoorzitter Rutten ervaren: haar onvoorzichtige poging daartoe liep faliekant af. 

Sterker zelfs, parallel versnelde haar Brusselse afdeling door het onderhandelingstempo verder op te krikken richting eindmeet. De groeiende vrees bij o.m. de liberale basis is nu dat bij al die partijpolitieke manoeuvres hun onderhandelaars vergeten zijn om voldoende op de inhoud van het regeerakkoord te wegen.

Er zit al langer ruis op de persoonlijke lijnen binnen de liberalen. Sinds vorig jaar vormt de Brusselse Open VLD- afdeling een strijdtoneel voor de regionale aanvoerdersband. De ervaren ketjes Vanhengel en Gatz hebben door de jaren heen een trouwe persoonlijke achterban opgebouwd, die zij bij gelegenheid mobiliseren om de Brusselse partijafdeling stevig in eigen handen te houden. Hun leiderschap wordt uitgedaagd door de jongere vrouwelijke politica Els Ampe, die kan rekenen op de nationale steun van partijvoorzitster Rutten.

Tot op vandaag trekken de twee anciens evenwel aan het langste eind. Dat werd nogmaals duidelijk tijdens het “congres” dat woensdagavond in allerijl werd samengeroepen, en waaraan opvallend veel kabinetsmedewerkers van beide heren deelnamen. Ondanks weerstand vanuit het kamp Ampe verkreeg onderhandelaar Gatz het mandaat om als minister tot de nieuwe Brusselse regering toe te treden. Die personeelskeuze frustreert Rutten nu evenzeer als het feit dat de MR in Brussel niet mee aan boord is. Dat Ampe het onderspit delft, vormt dus ook een belangrijke verklaring voor de huidige interne frictie tussen de partijvoorzitter en de leiding van de Brusselse afdeling.

Het interne liberale gerommel wordt intussen smalend opgemerkt door de overige Vlaamse partijen. De stuurloze Brusselse coalitiepartner vormt voor de verzamelde centrumrechtse oppositie een ideale schietschijf. Tegelijk biedt het de progressieve coalitiegenoten de gelegenheid om inhoudelijk de boventoon te blijven voeren binnen de schoot van de nieuwbakken gewestregering. 

De vraag rijst hoelang zo’n onduidelijke partijhiërarchie bij Open VLD nog houdbaar is? In een eerdere bijdrage deze week had ik het al over de verzwakte machtspositie waarin menig Vlaams partijvoorzitter momenteel verkeert. Dat geldt zeker voor de delicate situatie waarin mevrouw Rutten zich momenteel bevindt. De eerder gesignaleerde denkpiste van vervroegde liberale voorzittersverkiezingen wordt nu uitdrukkelijk herhaald in Knack bij monde van kandidaat Vanderjeugd. Niet alleen hij, maar ook de partijtop hint daarop. Vervroegde voorzittersverkiezingen zouden namelijk ook de timing van de geplande consultatieronde door Vanderjeugd in talrijke Vlaamse gemeenten kunnen doorkruisen. 

Niet alleen personeelsmatig maar ook inhoudelijk moet de partij alles weer op één lijn trekken. Dat Open VLD nu meegaat in deze Brusselse constellatie is eigenlijk opmerkelijk, aangezien ze tegelijk communiceert dat paars-groen voor haar federaal geen reële optie is. De liberale vrees om opnieuw belastingverhogingen mee te moeten goedkeuren, zit er nationaal goed in. Maar in Brussel baart dit blijkbaar geen zorgen. Sterker zelfs, haar Waalse zusterpartij doet in Brussel zelfs niet eens mee, waardoor het liberale tegengewicht er werkelijk minimaal is. 

Jazeker, de Brusselse liberale afdeling is altijd al wat progressiever geweest dan het nationale partijkader. Maar de inhoudelijke spagaat zit binnen Open VLD eigenlijk nog wat dieper: terwijl de top vaak het beeld van de “progressieve centrumpartij” oproept, is de basis vaak wat meer donkerblauw getint. Het landelijke volksliberalisme neemt vooral ook een voorzichtige houding aan tegenover alles wat nieuwe belastingen, grote overheden, meertaligheid en open grenzen inhoudt. 

Ook die ruis op de inhoudelijke lijn moet weggewerkt worden, bijvoorbeeld door een kandidaat-partijvoorzitter met het geschikte ideologische profiel daarvoor. Enige urgentie hierbij is geboden: blijft de partij aan het zwalpen, dan dreigt ze na het Brusselse debacle binnenkort ook tijdens de Vlaamse en federale onderhandelingen alle hoeken van de kamer te zien.