Niemand komt beter uit de gevangenis, het is tijd voor andere straffen

Het gaat al jaren niet goed in onze gevangenissen. Hoelang kampen de gevangenissen nu al niet met overbevolking? Hoelang sleept het sociaal conflict al aan? Hoe erg is het niet gesteld met het onderhoud van de gebouwen, oude én minder oude? Hoelang luiden criminologen de alarmklok niet over onze torenhoge recidivecijfers? Hoeveel schrijnende verhalen over moeizame re-integratie hebben we intussen al niet gehoord?

Het gaat nochtans over onze zwaarste straf. We verwachten dat die de samenleving finaal bijeenhoudt. Dat ze antwoord geeft op de meest verscheurende conflicten onder de burgers. Dat er iets gebeurt met gedetineerden tijdens de detentie. Dat de mensen beter uit de gevangenis komen dan ze erin gegaan zijn. Maar hebben we – uit angst voor wie daar binnen opgesloten zit - dat essentiële deel van onze samenleving niet al lang losgelaten, door er niet naar om te zien?

Ooit dacht men dat eenzame afzondering die heling zou brengen. In dat geloof ontstond de gevangenis als concept, met de cel als kloppend hart. Maar twee en een halve eeuw later weten we dat mensen sociale wezens zijn. Als we echt iets willen aanvangen met gedetineerden tijdens de detentie, moet het concept dus grondig aangepast worden.

Dat gaat niet in één legislatuur gebeuren. We blijven realistisch. De vorige regering maakte een schuchter begin met enkele transitiehuizen. Maar de volgende regering moet de ingeslagen weg verder bewandelen. We vragen op zijn minst om te investeren in een nieuw penitentiair spoor voor kwetsbare doelgroepen.

Gedetineerden jonger dan 25 bijvoorbeeld, van wie een aanzienlijk aandeel uit de jeugdbescherming komt. Die stoppen we het best niet weg in overvolle gevangenissen. We weten wat daarvan komt. Maar ook psychisch kwetsbare gedetineerden verdienen beter. En vrouwen met kinderen jonger dan drie jaar. Kleinschalige detentiehuizen, elk met hun eigen aanpak en goed verankerd in de reële samenleving, bieden voor al die gedetineerden wel perspectief. Ze laten de gedetineerde ook toe iets terug te doen ten aanzien van de maatschappij in de plaats van weg te kwijnen in een cel.

Voor wie achterblijft op de secties van onze gevangenissen komt dan misschien tijdelijk ruimte en tijd vrij om vanaf dag één bezig te zijn met wat er na de straf dient te gebeuren. In plaats van met matrassen te sleuren en met getraind personeel het zoveelste handgemeen te onderdrukken, zoals thans gebeurt. Op termijn hoort niemand thuis in de gevangenis. De gevangenis is gewoon een verouderd detentieconcept. Niemand komt er beter uit.

Het is ver over twaalf in de Belgische gevangenissen. Ook de minister van Justitie weet dat er minstens een verdubbeling van het budget van een half miljard nodig is om een beetje uit het moeras te klimmen. En dan moeten nog goede keuzes gemaakt worden wat er met dat geld over de tijd dient te gebeuren.

Kleinschalige detentie zal een goed antidotum zijn voor de groeiende polarisering in onze samenleving. Mensen wegstoppen achter hoge muren werkt het herstel nu eenmaal niet in de hand. Men mag het effect van een falende strafuitvoering - met een pijnlijk hoge recidive, zeker voor kwetsbare groepen – echt niet onderschatten. 

Dit gaat over wat jou als slachtoffer van een inbraak is overkomen en dit gaat over wat jou als grootmoeder overkomt als je drugverslaafde kleinzoon achter de tralies vliegt. Dit zijn de dingen waar mensen wakker van liggen. Die dingen die heel dicht bij hun bed gebeuren.

Toch staat een degelijk gevangenisbeleid zo ver van het bed van onze politici. Dat willen we veranderd zien! Het gaat erom mensen met zorg te bestraffen, omdat ze nu eenmaal deel uitmaken van onze samenleving. Laat dat duidelijk wezen. Men kan niet over een veilige samenleving blijven roepen, zonder aan een zinvolle hoogste strafvorm te werken.