Vlaanderen is het wolvenkruispunt van Europa: een ambitieus en bindend wolvenplan, het is nu of nooit

Het had veel weg van een onverwachte kerstparabel. Enkele dagen voor Kerstmis ontdekte een jogger pootafdrukken van een nieuwe wolf in Oudsbergen, Limburg. En op Kerstavond trakteerde een andere zwervende wolf zich in Balen op een wel erg exotisch kerstdiner: kangoeroe-steak.

Na het droevige wedervaren met Naya – vorig jaar allicht genadeloos neergeschoten door een groepje jagers – krijgt de wolf een tweede kans in Vlaanderen. August, die na Naya’s dood plots weduwnaar werd, doolt nog altijd rond in het militair domein bij Leopoldsburg. Wachtend op een nieuw vrouwtje.

Om een herhaling van het wolvendebacle in 2020 te voorkomen, zal Vlaanderen een aantal duidelijke keuzes moeten maken.

Het begint bij bescheidenheid, een deugd waar wij Vlamingen prat op gaan. Maar alvast niet wanneer het over de wolf gaat. In weerwil van wat onze beleidsmakers ons graag willen doen geloven, kan men de terugkeer van Isengrijn niet toeschrijven aan een krachtdadig natuurbeleid binnen Vlaanderen.

Dat de wolf zich terug richting ons verkavelde Vlaamse landje begeeft, is een combinatie van betere internationale en Europese bescherming, het verdwijnen van het IJzeren Gordijn en een ontvolking van het Oost-Europese platteland. Enter een massale instroom van Poolse wolven in Duitsland en een spill-over richting onze regio’s. Vlaanderen heeft hier géén enkele verdienste aan. Of men moet al aannemen dat men "doelbewust" de grenzen heeft opengesteld voor de toenemende Duitse wolvenpopulatie (not).

België bleek zowaar het laatste land op het Europese vasteland waarin de wolf terug present tekende na een afwezigheid van anderhalve eeuw. Enkel het Verenigd Koninkrijk blijft buiten schot. Wolven blijken wel langeafstandslopers maar geen langeafstandszwemmers. En met de nakende brexit lijken de kansen op een herintroductie van "Europese" wolven eerder klein.

-        ‘Take back control through the introduction of German wolves?’

-      ‘Quite unlikely, Sir!’

Die Duitse wolf blijkt zich gelukkig verrassend makkelijk aan te passen. Hij heeft geen nood aan ongerepte wildernissen, maar kan zich moeiteloos aanpassen aan onze "human-dominated landscapes", door mensen gedomineerd terreinen. Da’s handig. Zelfs autosnelwegen en kanalen blijken geen onoverkomelijke obstakels. Onze versnipperde natuur – die wél het gevolg is van jarenlang Vlaams non-beleid – vormt geen definitieve hinderpaal voor wolven.

Maar het gebrek aan duidelijke keuzes in het Vlaamse natuurbeleid zou de wolf op termijn wel eens parten kunnen spelen. Wat moet er dan wél gebeuren?

Eerst en vooral moeten we werken aan een ambitieus én bindend wolvenplan 2.0. Waarin wordt aangegeven waar we precies naartoe willen met de wolf in Vlaanderen. Het huidige plan doet op dit punt geen uitspraken. Dat mag verbazen, want de wolf komt niet zomaar uit het niets. Men had jarenlang de tijd om dit voor te bereiden.

Ikzelf lanceerde – samen met andere experts – reeds sinds 2011 herhaaldelijk oproepen om proactief een strategie op poten te zetten om het samenleven tussen wolf en mens makkelijker te maken. Het werd afgedaan als dagdromerij. Anticiperen blijft vooralsnog moeilijk voor onze Vlaamse excellenties. We lossen de problemen… Enfin, u kent het wel. Alleen stuiten we op de grenzen van ons laissez faire, laissez passer-beleid.

Nu bevat dat in zeven haasten vormgegeven wolvenplan ook heel wat goede zaken, zoals een vergoeding voor veehouders die schade lijden door de wolf. En een communicatiestrategie. Maar concrete maatregelen om ontsnippering van onze verspreide natuurgebieden tegen te gaan – bijvoorbeeld ecoducten – staan er niet in. Natuurverbinding is overigens géén overbodige luxe nu een van de eerste wolven die voet zette in Limburg, meteen een verkeerslachtoffer werd. Betonstop en wolvenbescherming, één strijd?

Verder doet het plan ook weinig met het thema van preventie. Vlaanderen verleent wel subsidies voor het plaatsen van schrikdraad tegen wolven. Maar het zijn vrijwilligers van Natuurpunt – de zogenoemde fencingteams – die op het terrein het verschil maken. En dat is nodig, want in het merendeel van schadedossiers ging het om vee dat niet goed was beschermd tegen een eventuele wolvenaanval. Reken uit welke winst hier te rapen valt.

Met zijn wolvenplan leek Vlaanderen nochtans heel even op weg om een voorbeeldregio te worden inzake samenleven van wolf en mens. In Vlaanderen vooralsnog geen pleidooien voor het sluiten van de grenzen. Geen wolvenjacht – tolerance hunting – om de bevolking te plezieren. Zelfs Wouter Beke – de burgemeester van Leopoldsburg – tekende present als enthousiaste believer in de aanwezigheid van de wolf in hartje Limburg.

Maar weerstaan aan de druk van de jachtlobby bleek heel wat moeilijker. Dat zelfs een enthousiaste wolvenliefhebster als Zuhal Demir – onze kersverse minister bevoegd voor Natuur – benadrukt dat de aanwezigheid van de wolf ook uitdagingen geeft voor "de veiligheid van de mens"kan als framing tellen. Behoudens tegenbericht heeft de Europese wolf de voorbije decennia nog géén mensen aangevallen. Maar passons.

Wél bemoedigend is dat Demir zegt dat "we de wolf ook zelf moeten beschermen en iedereen die zich bevindt in het leefgebied van de wolf daarnaar moet handelen". Dat is nog zacht uitgedrukt. Het Europees recht verbiedt namelijk aan lidstaten om schadelijke handelingen toe te staan binnen het leefgebied van de wolf. En op dit punt heeft Vlaanderen geen fraai track record. Volgt u even mee?

Een jaar terug was de wolf enkele weken niet langer beschermd doordat de Raad van State Vlaanderen had teruggefloten voor te soepele bestrijdingsregels voor kauwen. Of hoe onvolkomen natuurbeleid de wolf ook indirect parten speelt. Dat euvel werd gelukkig snel rechtgezet.

Door onduidelijke wetgeving zijn de straffen op het doden van een wolf echter nog steeds beduidend minder streng dan dezelfde vergrijpen voor andere beschermde diersoorten. Een onbewuste nalatigheid die symbool staat voor onze nodeloos ingewikkelde natuurwetgeving.

Maar nog kwalijker is dat er het voorbije jaar achteloos grootschalige drijfjachten op everzwijnen toegestaan binnen het leefgebied van Naya. Dat is niet alleen onwettig. Maar ook onzinnig: het verstoorde de drachtige Naya en zette de veiligheid van de pups nodeloos op het spel. Houdt men wel rekening met EU-recht bij het toepassen van de jachtregels?

De aanwezigheid van jagers in wolvengebied is de kat bij de melk plaatsen. Een slinkend aantal natuurinspecteurs – in 10 jaar gingen we van 35 naar 27 over gans (!) Vlaanderen – heeft moeite om de jagers te controleren. Het aantal jachtmisdrijven vastgesteld in het leefgebied van Naya viel alvast niet op één hand te tellen. Een klacht bij Europa over de gebrekkige handhaving van de EU natuurrichtlijnen lijkt niet kansloos.

Europa verplicht lidstaten niet alleen werk te maken van een bescherming op papier, maar evenzeer in de feiten. Op termijn moet Vlaanderen de kerngebieden waarin de wolf aanwezig is, bijkomende wettelijke bescherming bieden als Natura 2000-gebied. Ook hier geeft men vooralsnog niet thuis.

Vlaanderen mag in woord de wolf een goed hart toe dragen, in daad schiet het tekort. Het zal een einde moeten maken aan een aantal inherent verstorende activiteiten binnen wolvengebied om de kansen op een echte "Vlaamse" wolvenroedel open te houden. Want in landen rondom ons gaan er steeds meer stemmen op om meer legale wolvenjacht toe te staan.

Het beschermd statuut van de wolf schopte het zelfs tot knelpunt tijdens de onderhandelingen voor een nieuwe Duitse regering. Met resultaat. Voor elk dood schaap mag in Duitsland sinds kort tot een hele roedel wolven worden afgeschoten. Terwijl het Europees Hof van Justitie al in 2007 oordeelde dat enkel die wolven die zich effectief vergrijpen aan vee kunnen worden uitgeschakeld, lijkt Duitsland minder bezorgd over de naleving van het Europees recht.

Nog enkele maanden terug had datzelfde Europees Hof van Justitie geoordeeld dat enkel wolvenjacht die gestoeld is op wetenschappelijke gronden aanvaardbaar is. De Franse president Emmanuel Macron leek echter vooral bezorgd om zijn steun bij de jachtlobby toen hij dit jaar verkondigde dat Frankrijk vol is. 500 wolven is voldoende en daardoor kunnen de jachtquota weer de hoogte in.

Maar er is vooralsnog géén wetenschappelijk onderzoek dat aantoont dat willekeurige wolvenjacht het draagvlak vergroot bij de bevolking. Evenmin zijn er studies die een oorzakelijk verband aantonen tussen wolvenjacht en schade aan de veestapel. Emotie boven ratio.

Het is dus nu of nooit. Vlaanderen is het wolvenkruispunt van Europa geworden. Maar om dit unieke statuut te behouden zal men wolvengebieden effectief moeten beschermen tegen illegale activiteiten. En overtreders streng moeten bestraffen.

Het kan ook anders. In de film "Lazzaro Felice" (2018) – een magisch-realistisch drama van de hand van Alice Rohrwacher over een naïeve, jonge Italiaanse pachtboer – figureerde een wolf als een verrassende contra-metafoor voor onze verkilde samenleving. Lazzaro leek door zijn overdaad aan goedheid en volgehouden weigering om mensen te veroordelen haast een buitenaards personage. Out of tune. Géén mens. Hij werd uitgebuit door de medemens maar tweemaal gered door… een wolf.

De wolf als redder, het voelt contra-intuïtief aan. Maar ook in het Oude Rome werden wolven – een wolvin redde immers Romulus en Remus van een gewisse dood – vereerd. Is het toeval dat de wolf net in rijkere landen, zoals Noorwegen en Zweden, het zo zwaar te verduren heeft en veel wijder verspreid is in arme landen als Bulgarije, Roemenië en Albanië? Maakt ons toegenomen welvaartpeil ons minder tolerant voor wolven?

Wolven en andere wilde dieren injecteren een gezonde dosis onvoorspelbaarheid in ons verkavelde landschap en strak afgelijnde leven. Zij illustreren dat de mens de natuur niet volledig kan overheersen. Dat de muur tussen mens en natuur misschien wel brozer is dan gedacht. Is deze gedachte te veel voor de 21^e-eeuwse mens, die zichzelf als "God" waant en de natuur louter als te exploiteren "product" beschouwt?

Misschien had Lazzaro het wel bij het rechte eind. En is het uiteindelijk de wolf die de menselijke soort de waarde van mededogen naar mens, natuur en dier moet bijbrengen.