Voer communautaire onderhandelingen en leg een nieuw België aan de kiezer voor in 2024

De recente verklaringen van zowel Waalse als Vlaamse toppolitici openen het perspectief van een constructieve communautaire dialoog. Het is evident dat het Belgische institutionele model niet optimaal functioneert, en dit is een eufemisme. Wel moet worden geconstateerd dat in veel landen, ook in Europa, het staatsbeheer en -bestuur knarsetandt om allerlei redenen.

In België is er natuurlijk de specifieke spanningsboog tussen onze 2 grote gemeenschappen. Sinds de tijd van Julius Caesar is België multicultureel en ook het territorium van een taalkundige scheidingslijn. De geschiedenis heeft echter geleerd dat deze multiculturaliteit nooit is uitgegroeid tot een hechte interculturele samenleving, zodat veeleer tegenstelling en rivaliteit prevaleren (overheersen, red.) boven complementariteit en samenwerking.

Zes opeenvolgende staatshervormingen hebben met vallen en opstaan gepoogd het zogenaamd samenwerkingsfederalisme op te bouwen. Het huidige Belgische model vertoont evenwel een aantal functioneringstekorten die bij niet-oplossing, kunnen leiden tot aanzienlijk welvaarts- en welzijnsverlies voor de inwoners van België. 

Er is meer nood aan een efficiënte werking van onze instellingen. Sommige bevoegdheden overlappen tussen het federale niveau en het gewestelijke. Bevoegdheidsconflicten worden vrij goed beslecht door het grondwettelijk hof. Een grote leemte echter is dat de belangenconflicten door het zogenaamde overlegcomité binnen de federale regering samen met de gewestregeringen meestal niet opgelost geraken. 

Ook de geldstromen tussen het federale niveau en de gewesten moeten transparanter verlopen, waarbij de deelstaten meer budgettaire en dus ook fiscale verantwoordelijkheid moeten opnemen. Dit debat wordt echter vertroebeld door polemische stellingnamen van politieke partijen die hengelen naar populistisch succes. Daarbij worden de Walen systematisch afgeschilderd als luiaards en profiteurs en de Vlamingen als racistische egoïsten. 

Geldstromen zijn overigens aanwezig in elke menselijke samenleving, die naam waardig. Zo wordt koopkracht overgeheveld van rijk naar arm, van gezond naar ziek, van jong naar oud. Als de geldstromen tussen de drie gewesten in België worden uitgesplitst op de schaal van de provincies krijgt men een heel ander beeld. Dan blijkt bijvoorbeeld dat Waals-Brabant als rijke provincie ook bijdraagt aan de nationale solidariteit.     

Het communautaire debat kan maar leiden tot positieve resultaten indien sereniteit aan de dag wordt gelegd en dit kan maar enkel door de discussies te objectiveren, dit wil zeggen door de politici die onderhandelen te omringen met adviezen van experten die onder meer met cijfermateriaal kunnen aantonen wat juist is en wat fout is. Een voldoende depolitisering van het communautaire debat is hoogst gewenst.  

De noodzaak aan betere samenwerking tussen de 3 deelstaten is wetenschappelijk aantoonbaar door hun onderlinge complementariteit en interdependentie (samenhang, red.). Zo blijkt dat in termen van handel en financieel verkeer de belangrijkste economische partner van Vlaanderen wel degelijk Wallonië is, voor Duitsland, Nederland en Frankrijk en dat bijvoorbeeld 40% van het drinkbaar water in Vlaanderen afkomstig is van Waalse rivieren, om te zwijgen van het taalgrensoverschrijdend toerisme, de samenwerking op het vlak van wetenschappelijk onderzoek en de steeds nauwere samenwerking tussen de universiteiten.

Daarbij moet worden onderstreept dat de algemene verengelsing van wetenschap, zakenleven, diplomatie, digitale media van aard is om de taaltegenstelling tussen Franstalige en Nederlandstalige Belgen sterk te relativeren.

Sommige Vlaamse politici zweren bij confederalisme als zaligmakende communautaire toverformule. De vraag is wat men met confederalisme bedoelt? Volgens de handboeken van staatsrecht is confederalisme een samenwerkingsverband tussen zelfstandige en soevereine staten, voortspruitend uit een verdrag. 

Het gaat dus om een statenbond, in tegenstelling tot een federale bondsstaat. Dit laatste is een systeem van interne samenwerking binnen eenzelfde staatsverband steunend op een grondwet. Een voorbeeld van confederatie is bijvoorbeeld de Benelux.

Het echte confederalisme vereist dat Vlaanderen, Brussel en Wallonië voorafgaandelijk zelfstandige staten zouden worden en een verdrag zouden afsluiten om hun betrekkingen te regelen. De samenwerking steunt dan uiteraard op unanimiteit, waarbij elke deelnemende staat beschikt over een vetorecht. Uiteraard veronderstelt dergelijk systeem de ontbinding van België. 

In Vlaanderen zijn er nog steeds politieke partijen die streven naar een onafhankelijk Vlaanderen, lees een republiek Vlaanderen als soevereine staat. Met als gevolg het verdwijnen van België. De meest elementaire realiteitszin noopt ertoe te concluderen dat dit onmogelijk is. Vlaanderen kan zich natuurlijk afscheiden van België, zoals de Catalanen vrij onhandig pogen in Spanje. Maar België zal, ook zonder Vlaanderen, blijven bestaan met Brussel en Wallonië. 

Het zal dan wel gaan over een sterk verkleind België maar dat wel binnen zijn grenzen zou beschikken over Brussel, de hoofdstad van Europa, vandaag een van de belangrijkste diplomatieke hoofdsteden van de wereld met alle voordelige ook economische gevolgen van dien. Het is evident dat een republiek Vlaanderen, als resultante van een splitsing, op weinig internationale sympathie zou kunnen rekenen, meer bepaald wat zijn internationale erkenning betreft. 

Ook zal het onafhankelijke Vlaanderen uit de Europese Unie donderen en zal het een procedure dienen op te starten om lid te worden van de Europese Unie. Maar daarover beslist de Europese Raad bij eenparigheid, inclusief het “overblijvende België”, dat bij monde van zijn dan Franstalige regering, zeker zal weigeren om Vlaanderen in de Europese unie toe te laten.

Onoverkomelijke complicaties zullen zich voordoen in verband met het behoud van de euro in Vlaanderen, de stabiliteit van onze financiële instellingen, het lot van de Belgische openbare schuld, de houding van multinationale maar ook multiregionale bedrijven en uiteindelijk de welvaart van de bevolking. 

De Brexit van het Verenigd Koninkrijk zou maar klein bier zijn in vergelijking met de Flexit van Vlaanderen. Komt daarbij dat de Vlaamse gemeenten ten zuiden van Brussel, die vandaag genieten van faciliteiten omdat de bevolking er in grote mate verfranst is, met de goedkeuring van allerlei internationale instellingen zoals de Raad van Europa, hun aanhechting zullen bekomen bij Brussel en dus bij het nieuwe kleine België.

De waarheid is dat de discussie over confederalisme een wat theoretisch spiegelgevecht is aangezien België na 6 staatshervormingen al allerlei kenmerken vertoont van een confederatie.

In België bestaan geen nationale politieke partijen, de deelstaten hebben zeer verregaande bevoegdheden; de begrotingen van de gewesten en gemeenschappen bedragen bijna het dubbel (ongeveer € 80 miljard) van de federale begroting (40 miljard). De ministers van de gewestregeringen zijn geen ministers van de koning en de wetten gestemd door de deelparlementen worden ook niet door de koning uitgevaardigd maar door de gewesten zelf. 

De wetgevende bevoegdheid van de deelstaatparlementen is “equipolent” ten aanzien van de federale wetten, wat betekent dat zij evenwaardig zijn. In veel federale landen zoals Duitsland bestaat de regel “Bundesrecht bricht Landesrecht”. Dit betekent dat, via een interventie van de Bundesrat in Duitsland belangenconflicten kunnen worden gearbitreerd. Niet in België en zeker niet als de Senaat wordt afgeschaft.

Men kan dus concluderen dat België een federale confederatie is sui generis (enig in zijn soort, red.). De toekomstige staatshervormers kunnen zich troosten met de gedachte dat het misschien aanbeveling verdient de federale confederatie, die België is, om te vormen tot een confederale federatie.

De nieuwe federale regering moet twee ijzers in het vuur houden. Vooreerst dringend werk maken van de grote sociaal-economische en budgettaire uitdagingen, inclusief het klimaatbeleid en bovendien een constructieve bijdrage leveren aan het Europees beleid. Maar daarnaast moet werk worden gemaakt van een betere functionering van de instellingen in ons land. Daarbij moet van meet af aan rekening worden gehouden met het feit dat een communautaire grondwetsherziening tijdens deze legislatuur tot in 2024 niet mogelijk is, omdat de grondwet niet voor herziening vatbaar verklaard is. 

Wel kan voor sommige ingrepen gesleuteld worden aan de communautaire wetten die bij tweederdemeerderheid kunnen worden gewijzigd.

Wat een meer grondige aanpak betreft moet vooral met het oog op de volgende legislatuur een coherente hervorming worden opgezet met als prioritaire doelstelling niet het grote gelijk af te dwingen, de andere gemeenschap in het defensief te dringen of te doen betalen. Alle voorstellen die staatkundige efficiëntieverbetering bevorderen zijn voor discussie vatbaar. Dit betekent zowel verdergaande defederalisering als in specifieke domeinen herfederalisering. 

Bij dit overleg moeten uiteraard de deelstaten en de federale regering worden betrokken bijgestaan door niet-politieke experten. Het is ook wijs geregeld terug te koppelen naar de belangrijke geledingen van het zogenaamde middenveld. 

Indien de nieuwe meerderheid tegen het einde van de legislatuur klaar zou zijn met een samenhangend voorstel voor nieuw België, dan zou dit ook bij de volgende verkiezingen aan de kiezers kunnen worden voorgelegd, als een historische positieve en welvaartsbevorderende bijdrage aan de modernisering van het land, in al zijn componenten en ten bate van al zijn inwoners.