Verboden, weggekrast en verborgen achter gordijnen: de (vele) naakte kunst in het Justitiepaleis

Het Justitiepaleis staat en hangt vól met kunst. In de gangen pronkt het ene beeld na het andere, in de gerechtszalen hangen – vaak enorme – schilderijen. 

Denk aan de zaal Louis Braffort, waar de tuchtraad samenkomt. Daar hangen vier schilderijen van Willem Geets. Opvallend: de vier zijn in spiegelbeeld geschilderd (dat is vooral te merken aan de handtekening die achterstevoren staat). De reden? Het zijn eigenlijk kartons die gediend hebben voor vier wandtapijten die nu in de rookkamer van de Senaat pronken. 

Lees verder onder de beelden:

Nog zo’n indrukwekkende zaal is de plechtige zittingszaal van het Hof van Cassatie. "De bekleding is rijkelijk, het ademt stijl en warmte uit", duidt ere-advocaat-generaal Christian Vandewal, die ons mee op sleeptouw neemt door het Justitiepaleis. En ook in deze zaal: enorme portretten, van koning Leopold I en Filips de Goede (zie afbeelding hieronder). 

Lees verder onder de video met dronebeelden van de zittingszaal van het Hof van Cassatie: 

Maar niet alle kunst die in het Justitiepaleis hangt, is zo onomstreden. Als u bijvoorbeeld langs de ingang aan de Miniemenstraat zou binnenkomen (dat kan nu niet meer, maar stél…), u de tientallen trappen opklimt en uiteindelijk bovenkomt, staat u oog in oog met het gouden achterwerk van "de slangenbezweerster" – of in het Frans "la charmeuse des serpents". "Het verhaal gaat dat een magistraat, die langs de Miniemeningang naar boven kwam, zo gechoqueerd was omdat hij het naakte achterwerk van de dame moest aanschouwen dat hij een gordijn heeft laten hangen om haar achterwerk te bedekken." En inderdaad. Het oude, enigszins muffe groene gordijn hangt er nog steeds. Een overblijfsel van preutsere tijden.

Lees verder onder de video: 

Er is nog meer naakt te aanschouwen in het Justitiepaleis. In de plechtige zittingzaal van het hof van beroep zijn er maar liefst 47 naakte mensen te zien op verschillende schilderijen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog raakte de zaal zwaar beschadigd door de grote brand en na de oorlog kreeg kunstenaar Albert Ciamberlani dan ook de opdracht om de zaal opnieuw te decoreren. En dat deed hij.

Een weetje: Ciamberlani was al 86 toen hij aan zijn opdracht begon. Zijn schilderijen waren nog niet voltooid toen hij stierf, dus een medewerker maakte ze af. 

Maar in het Justitiepaleis waren ze niet zo opgezet met het vele bloot op de schilderijen, vertelt Vandewal. "De kritiek luidde dat het de jeugd zou bederven." De medewerker van Ciamberlani probeerde nog om een aantal gevoelige delen weg te krabben, of op een strategische plaats een tak met bladeren te schilderen, maar tevergeefs. "Het hof van beroep was gescandaliseerd en weigerde hier te zetelen."

Er werd dan maar een Belgische oplossing verzonnen: de schilderijen mochten blijven hangen, maar er werden zware gordijnen voor gehangen. "Die gordijnen hebben er tientallen jaren gehangen, tot de tijd rijp was om de kunstwerken opnieuw te laten zien."

Lees verder onder de video: 

En dan is er nog het kleurrijke fresco in de gang van de rechtbank van koophandel. Een fresco van de hand van drie vrienden, die via Albert Storrer (de conservator die het Justitiepaleis na de Tweede Wereldoorlog opnieuw moest opbouwen) de gang mochten opknappen. Ze kregen borstels, verf en een werkman die het gips aanbracht en tijdens hun vakantie begonnen ze eraan. Maar ook bij dit kunstwerk ontstond een hele rel. Storrer had immers géén toestemming gevraagd aan de Dienst Monumenten en Landschappen, die eigenlijk een advies moest geven. Er werd een speciale onderzoekscommissie opgericht om het incident te onderzoeken en zelfs de minister moest ter plaatse komen. Ook Storrer zelf was niet goed gezind, omdat de kleuren volgens hem te fel waren.

Maar de voorzitter van de rechtbank van koophandel was waarschijnlijk nog het meest woedend van iedereen. 'Hij was vooral boos om de titel van het werk, 'Proletariërs aller landen, verenig u'. De drie vrienden waren aanhangers van de communistische gedachte, en dat in volle Koude Oorlog. De voorzitter weigerde om nog ooit in de gang te passeren en de schilderijen werden beschadigd door graffiti.' Pas in de jaren 90 kreeg het fresco een heropwaardering, en in 2005 werd het gerestaureerd. Een van de kunstenaars leefde op dat ogenblik nog en kon dus nog mee advies geven. 

Journalist Joris Vergeyle kreeg een rondleiding door het Justitiepaleis. Beluister hier de podcast die hij daarover maakte en lees daaronder verder: