Een berekening van de verkiezings­programma’s: wat kunnen we er (niet) uit leren?

Om te beginnen: het waren eigenlijk de politieke partijen die de touwtjes in handen hadden. Zij stuurden naar eigen keuze drie tot vijf prioritaire maatregelen naar het Planbureau om te laten berekenen.

Een volledige doorrekening van de verkiezingsprogramma’s is er dus niet. En vergelijken tussen de partijen is op basis van deze oefening zo goed als onmogelijk. Bovendien werden de partijen in de loop van het proces gebriefd door het Planbureau. Op basis daarvan konden ze eventueel een maatregel uit de berekening halen, naar eigen goeddunken.

Het Planbureau zelf kende ook zijn beperkingen, ondanks extra personeel. En de rekenmodellen konden niet alles berekenen. Denk aan onder meer de migratiestop van Vlaams Belang, de hele klimaatwet van Groen, de meerwaardebelasting van de SP.A of de miljonairstaks van de PVDA.

Van de berekeningen geven we hieronder een overzichtje. Maar welke conclusie kunnen we al meegeven? “Vooral dat men de kiezer belooft zijn inkomen te laten stijgen, meer tewerkstelling en economische groei te creëren, dikwijls ten koste van het overheidstekort, dat we zien groeien in een aantal gevallen”, zegt Jan Verschooten van het Planbureau.

Wat heb je hier als kiezer aan? “Hopelijk heeft de kiezer hiermee een beter zicht op een aantal socio-economische maatregelen, met min of meer de zekerheid dat de partijen u daar geen fiscale hervormingen voor verkopen die eigenlijk niet realiseerbaar zijn. De meeste voorstellen zijn naar een relatief realistisch niveau getrokken.”

Een volledige overzicht van de doorrekening door het Planbureau kunt u raadplegen op de website www.dc2019.be.

Van Open VLD zijn 14 maatregelen binnen 4 prioriteiten doorgerekend door het Planbureau.

• Onder het motto "werken moet lonen" willen de Vlaamse liberalen meer koopkracht voor mensen die werken. De maatregelen die Open VLD daarvoor liet berekenen, kosten volgens het Planbureau ruim 5 miljard euro. Het voornaamste voorstel hierbij is de schrapping van de 40%-schijf in de personenbelasting. Door die te schrappen blijft men langer in de lagere belastingschijf van 25 procent. Die plannen zijn intussen wel enigszins bijgestuurd want kennelijk profiteerden vooral de hoogste inkomens van de fiscale maatregel. De schijf van 40 procent verdwijnt wel nog steeds, maar Open VLD wil de verlaging federaal beperken tot 4 miljard. Met het vrijgekomen geld zouden de liberalen dan op Vlaams niveau een nieuw soort "jobkorting" van 640 miljoen invoeren die vooral gericht is op de laagste arbeidsinkomens. 
• Qua arbeidsmarkt wil Open VLD mensen verder activeren. De kostprijs voor de voorgestelde maatregelen op kruissnelheid komt uit op 338 miljoen euro, berekende het Planbureau. Duurste maatregel hier (133 miljoen euro) gaat over betaalbare kinderopvang: Open VLD wil de fiscale aftrek voor kinderen jonger dan drie jaar verdrievoudigen.
• De liberalen lieten ook enkele voorstellen rond klimaat doorrekenen. Totale kostprijs: 227 miljoen euro. Belangrijkste maatregelen gaan over het btw-tarief. De Open VLD wil het tarief op sloop en heropbouw verlagen van 21 naar 6 procent, net als het tarief op energiezuinige investeringen bij nieuwbouw.
• De maatregelen om de wachtlijsten voor personen met een handicap weg te werken kosten volgens de raming van het Planbureau 31 miljoen euro.

Open VLD heeft er naar eigen zeggen voor gekozen om enkel maatregelen te laten doorrekenen waarvan ze willen weten wat ze kosten. Volgens het Planbureau zullen de doorgerekende maatregelen van Open VLD 43.000 jobs extra opleveren in vergelijking met ongewijzigd beleid. Het tekort op de begroting zou daardoor met nog eens 1,09 procent van het bbp stijgen, de overheidsschuld zou met 5,03 procent stijgen. Gezinnen zouden er qua inkomen gemiddeld 2 procent op vooruitgaan, de winst zit vooral bij de hogere middeninkomens.

Van de N-VA zijn 12 maatregelen binnen 5 prioriteiten doorgerekend.

• Het openhouden van enkele kerncentrales na 2025. Omdat de komende legislatuur eindigt in 2024 heeft het Planbureau de budgettaire gevolgen van dit voorstel op 0 geraamd.
• De N-VA wil een "activerend arbeidsmarktbeleid". De maatregelen die daarbij horen zouden volgens het Planbureau op kruissnelheid zo'n 2,7 miljard euro opleveren. De N-VA wil onder meer de werkloosheidsuitkering in de tijd beperken tot maximum 2 jaar waarna nog 1 "intensief activeringsjaar" aan een forfaitaire uitkering volgt. Die maatregel zou 1,5 miljard euro opleveren.
• Koopkrachtverbetering bescheiden pensioenen: kostprijs 394 miljoen euro. Grootste kostenplaatje hier is het verhogen van de minimum­pensioenen voor werknemers en zelfstandigen. De N-VA wil het minimum­pensioen naar zo'n 1.320 euro per maand brengen. Kostprijs: 265 miljoen euro. Het afbouwen van de belastingvermindering voor hoge pensioenen moet dan weer 112 miljoen euro opleveren.
•  De N-VA wil de uitgaven in de gezondheidszorg onder controle houden. De kosten mogen van de partij niet meer stijgen dan 1,5 procent boven de inflatie. Volgens het Planbureau moet dat 1,4 miljard opleveren.
• Verlaging van de personenbelasting. De N-VA wil de schijf van 45 procent in de personenbelasting afschaffen door de bovengrens van de schijf van 40 procent op te trekken. Volgens het Planbureau zal die maatregel 955 miljoen euro kosten.

Volgens het Planbureau zullen de doorgerekende maatregelen van de N-VA 15.550 jobs extra opleveren in vergelijking met ongewijzigd beleid. De begroting zou met 0,04 procent van het bbp verbeteren, maar de overheidsschuld zou ook met 0,35 procent stijgen. De N-VA zelf stelt dat de begroting met een hoger percentage zal verbeteren en dat de overheidsschuld niet zal stijgen. Het Planbureau kon niet alle effecten van de voorgestelde arbeidsmarkt­hervormingen doorrekenen, klinkt het. Het reëel beschikbaar gezinsinkomen zou er met 0,09 procent op achteruitgaan, winst is vooral bij de hogere inkomens. Het verlies zit bij de laagste inkomens, door de voorgestelde aanpassing aan de werkloosheidsuitkeringen.

Van Vlaams Belang zijn 47 maatregelen binnen 5 prioriteiten berekend.

• De maatregelen voor rechtvaardige belastingen die Vlaams Belang zou willen doorvoeren kosten heel wat: 9,5 miljard euro. Daarin zit onder meer de verlaging van de personenbelasting die ruim 9,5 miljard zou kosten. De partij wil ook de btw op elektriciteit en gas verlagen, kostenplaatje: ruim 1,1 miljard. Een correcte inning van de btw in het algemeen moet dan weer 2 miljard opleveren.
• Vlaams Belang wil ook een "betere en betaalbare sociale zekerheid". De maatregelen die de partij daarvoor liet doorrekenen, zullen volgens het Planbureau 1,1 miljard euro kosten. Het minimumpensioen van € 1.500 euro en het verhogen van de uitkeringen tot de armoedegrens zijn de grootste kostenposten (respectievelijk 1,6 en 1,25 miljard euro). Een aantal maatregelen moet ook geld opleveren, zoals het aanpakken van fiscale en sociale fraude (770 miljoen), de beperking van de werkloosheid in de tijd tot 2 jaar behalve voor 50-plussers (821 miljoen) en het besparen op de hoogste ambtenarenpensioenen (1,01 miljard).
• Een aparte sociale zekerheid voor buitenlanders, dat zou 1,85 miljard euro opleveren. Vooral de wachttijd om toegang te krijgen tot sociale zekerheid of sociale bijstand levert daarin bij: zo'n 1,5 miljard.
• Vlaams Belang wil ook besparen op het politiek systeem. De voorgestelde maatregelen die het Planbureau hiervoor doorrekende, zouden zo'n 900 miljoen euro opleveren. Het gaat dan onder meer over het schrappen van de dotatie voor de VRT, het schrappen van subsidies voor de cultuursector en het besparen op administratiekosten van vakbonden en ziekenfondsen
• De investeringsplannen van Vlaams Belang zouden volgens het Planbureau op kruissnelheid 3 miljard euro kosten. Slokop hier zijn de investeringen in politie en justitie (1 miljard) en in de weginfrastructuur (825 miljoen).

Alles samen zouden deze berekende maatregelen zo'n 11 miljard euro kosten, maar dat komt volgens Vlaams Belang vooral omdat verschillende zaken niet werden doorgerekend, zoals de migratiestop. Volgens het Planbureau kunnen de wel doorgerekende maatregelen van Vlaams Belang ruim 100.000 jobs extra opleveren in vergelijking met ongewijzigd beleid. Het tekort op de  begroting zou wel met 1,90 procent van het bbp extra groeien en de overheidsschuld zou met 8,7 procent stijgen. Het beschikbaar gezinsinkomen zou met 3,2 procent stijgen, vooral de midden- en hoge inkomens zouden gemiddeld gesproken meer overhouden.

Van CD&V zijn 33 maatregelen binnen 5 prioriteiten doorgerekend door het Planbureau.

• De Vlaamse christendemocraten willen de publieke investeringsgraad optrekken door onder meer te investeren in infrastructuur, openbaar vervoer, energierenovatie van gebouwen ... Op kruissnelheid zouden die maatregelen 1,9 miljard euro kosten.
• De lasten verlagen en koopkracht verhogen voor mensen die werken of leven van een uitkering. De kostprijs van dit pakket komt in totaal uit op bijna 3 miljard euro. De duurste maatregelen hier zijn het optrekken van het leefloon (kostprijs 416 miljoen), uitbreiding van de forfaitaire aftrek voor beroepskosten voor werknemers (640 miljoen) en een verlaging van de werkgeversbijdrage (718 miljoen euro).
• Ook de extra middelen die de CD&V wil uittrekken in onderwijs/zorg/gezinnen zijn berekend. Totale kostprijs op kruissnelheid van de maatregelen: ruim 1,4 miljard. 400 miljoen daarvan is berekend voor onderwijs, geld dat onder meer zou gaan naar de lerarenloopbaan of uitbreiding van het duaal leren (een combinatie van leren op school en werken in een bedrijf). De extra middelen voor langdurige zorg kosten ook 400 miljoen.
• De maatregelen die CD&V liet doorrekenen rond klimaat en mobiliteit zullen volgens het Planbureau 546 miljoen euro opleveren. Een taks op vliegtickets zou 250 miljoen euro in het laatje brengen, de kilometerheffing voor vrachtwagens uitbreiden naar lichte vracht 335 miljoen euro.
• De kosten voor investeringen in justitie en veiligheid zijn berekend op 550 miljoen euro. Extra werkingsmiddelen voor de politie zouden 200 miljoen euro kosten, voor justitie is dat 167 miljoen.

Volgens het Planbureau kunnen de doorgerekende maatregelen van CD&V ruim 35.500 jobs extra opleveren in vergelijking met ongewijzigd beleid. De begroting zou met 0,82 procent van het bbp verslechteren en de overheidsschuld zou met 1,89 procent stijgen. CD&V stelt naar eigen zeggen wel een begrotingsevenwicht voorop op basis van de eigen becijfering van haar hele verkiezingsprogramma. Gezinnen zouden er qua inkomen gemiddeld 1,2 procent op vooruitgaan, de laagste inkomens zouden hiervan gemiddeld gesproken het meeste profiteren.

Van de PVDA werden slechts 3 maatregelen berekend door het Planbureau.

• De partij wil onder meer de pensioenleeftijd terugbrengen van 67 naar 65 jaar. Maar omdat de verhoging die door de vorige federale regering is beslist pas ingaat vanaf 2025, komt het Planbureau voor deze voorgestelde maatregel van de PVDA uit op een budgettaire impact van "0" tijdens de komende legislatuur tot 2024.
• De belangrijkste maatregel die de PVDA liet doorrekenen is het "kiwimodel". De overheid dwingt hiermee lagere prijzen voor medicijnen af, via open­bare aanbestedingen. Alleen het goedkoopste geneesmiddel wordt dan terugbetaald. Volgens de berekening van het Planbureau levert dat voorstel van de PVDA 325 miljoen euro op.
• De PVDA wil ten slotte mensen ook gratis naar de huisarts laten gaan. Het kostenplaatje daarvan is berekend op 190 miljoen euro.

Van Groen zijn 28 maatregelen berekend.

• De plannen van Groen om "armoede een halt toe te roepen" zouden op kruissnelheid ruim 1,1 miljard euro kosten. Grootste kostenpost hier is het optrekken van de federale minimumuitkeringen tot de armoededrempel: ruim 1,4 miljard. Het goedkoper maken van geneesmiddelen via een systeem van openbare aanbestedingen levert de kas dan weer 310 miljoen op.
• De arbeidsmaatregelen kosten ruim 2,2 miljard euro. Groen wil onder meer de werkgeversbijdrage verlagen gericht op lage lonen, wat 2 miljard zou kosten. Ook de werkbonus versterken voor lage lonen zou een kleine 2 miljard kosten. Die plannen zouden voor zo'n 1,7 miljard gefinancierd worden door een solidariteitsbijdrage van "ongezonde" werkgevers met een hoog aanhoudend niveau van ziekteverzuim.
• De mobiliteitsmaatregelen van Groen zouden volgens het Planbureau dan weer 531 miljoen euro opleveren. Een slimme kilometerheffing kan voor een kleine 2,4 miljard euro zorgen, het afschaffen van de salariswagens 3 miljard. De salariswagens wil Groen vervangen door een mobiliteitsbudget met een kostenplaatje van zo'n 3 miljard. Investeringen in het spoor kosten in de plannen van de partij een dik miljard.
• Rechtvaardige fiscaliteit zorgt in de plannen van Groen voor bijna 2,5 miljard euro inkomsten. Dat geld moet vooral komen van een betere inning van de vennootschapsbelasting: 1,5 miljard euro. Meer en betere controles vergen wel meer personeel bij de fiscus, wat ruim 100 miljoen zou kosten.
• Duurzame energietransitie. Die maatregelen zouden ruim 1 miljard opleveren. Het geld komt voornamelijk van een koolstofheffing: 2,6 miljard euro. De grootste uitgave in dit pakket van maatregelen is het energiezuinig maken van het gebouwenpark: kostprijs 778 miljoen euro.

Volgens het Planbureau kunnen de doorgerekende maatregelen van Groen ruim 24.000 jobs extra opleveren in vergelijking met ongewijzigd beleid. De begroting zou met 0,10 procent van het bbp verbeteren en de overheidsschuld zou met 1,11 procent dalen. Gezinnen zouden er qua reëel inkomen gemiddeld 0,14 procent op achteruitgaan, de laagste inkomens zouden hiervan gemiddeld het meeste profiteren, de hoogste inkomens zouden licht achteruitgaan door de plannen met de salariswagens.

Van de Vlaamse socialisten zijn 46 maatregelen binnen 5 prioriteiten berekend.

•  Pensioenen. De pensioenplannen van de SP.A zouden op kruissnelheid 891 miljoen euro kosten. Een van de belangrijkste kostenposten is de verhoging van het minimumpensioen tot 1.500 euro voor wie 42 jaar gewerkt heeft, kostprijs ruim 1 miljard euro. Dat wordt deels betaald met een verhoging van de solidariteitsbijdrage van de hoogste pensioenen, wat zo'n 700 miljoen moet opleveren.
• De plannen voor zorg en welzijn van de SP.A zullen volgens het Planbureau in totaal 2,7 miljard euro kosten. Het wegwerken van de wachtlijsten in de gehandicaptenzorg kost bijvoorbeeld op kruissnelheid 810 miljoen euro in de plannen van de socialisten, de verhoogde terugbetaling van tandzorg/brillen/lenzen/hoorapparaten 570 miljoen. Efficientiëwinsten in de gezondheidszorg zouden dan weer voor 300 miljoen euro moeten zorgen.
• De koopkrachtmaatregelen zijn goed voor 14 miljard euro. De duurste maatregel is het optrekken van de belastingvrije som in de personen­belastingen, bijna 12 miljard euro. De werkgevers krijgen dan weer lagere werkgeversbijdragen voor lagere lonen ter compensatie van het verhogen van het minimumloon (1,45 miljard).
• Betaalbaar en energiezuinig wonen, een post die ruim 2 miljard euro zal kosten. Het verlagen van de btw op elektriciteit van 21 naar 6 procent zou bijvoorbeeld 729 miljoen kosten, de extra investeringen in sociale huisvesting 880 miljoen.
• Tot hier kosten de plannen van de SP.A bijna 20 miljard euro. De Vlaamse socialisten lieten als vijfde prioriteit ook de financiering van hun plannen doorrekenen door het Planbureau. Het bureau kwam uit op bijna 15,5 miljard euro. Zo'n 3 miljard komt van besparingen op uitgaven van de overheid. 5,88 miljard kan gehaald worden uit het progressief belasten in de personenbelasting van roerende inkomsten (zoals dividenden of rentes waar nu een voorheffing van 30 procent op wordt betaald), het sluiten van achterpoortjes voor multinationals in de vennootschapsbelasting kan 1,7 miljard opleveren.

Volgens het Planbureau kunnen de maatregelen van de SP.A ruim 81.000 jobs extra opleveren in vergelijking met ongewijzigd beleid. De begroting zou wel met 0,18 procent van het bbp verslechteren en de overheidsschuld zou met 2,95 procent stijgen. Volgens de SP.A zou de meerwaardebelasting - die door het Planbureau niet berekend is - dat verhelpen. Gezinnen zouden er qua inkomen gemiddeld 0,8 procent op vooruitgaan, de middeninkomens zouden er het meeste op vooruitgaan.

Volgens econoom Geert Noels dwingen de berekeningen van het Planbureau de politieke partijen tot een zekere discipline. 

"Er worden voor de verkiezingen altijd veel beloftes gemaakt. Dan is het niet slecht dat een planbureau kan zeggen dat een stationnetje in Haasrode minder kost dan de verlaging van de pensioenleeftijd", aldus Noels in "De ochtend" op Radio 1.

Toch heeft hij vooral ook kritische bedenkingen. "Dit gaat uitlopen op technische debatten waar iedereen zijn gelijk probeert te tonen door te verwijzen naar het Planbureau. Dat worden gefrustreerde debatten, want niemand vindt dat zijn plan goed is doorgerekend."

Onder meer Open VLD pleit er intussen voor om de doorrekening completer te maken.

Herbekijk hieronder de reportage in Het Journaal: