Waarom de EU de brexit (nog) niet wil uitstellen

Vorige week leek het duidelijk: Theresa May zou aan de Europese regeringsleiders uitstel moeten vragen van de brexit, nadat het brexitakkoord een tweede keer was verworpen door het Britse parlement. Haar lastminutereis naar Straatsburg om een deal te sluiten met de Europese Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker had niet geholpen. 

In het begin van deze week leek het er op dat May opnieuw een poging zou wagen om het brexitakkoord een derde keer voor te leggen aan het parlement. Tijdens het weekend waren er signalen geweest dat de harde brexiteers (n.v.d.r.: de hevige voorstanders van een brexit) alsnog voor het akkoord zouden stemmen. En May onderhandelde ook over de steun van de Noord-Ierse unionisten van DUP.

Maar dan kwam John Bercow, de voorzitter van het Britse Lagerhuis op de proppen met een regel uit de zeventiende eeuw. Het  parlement twee keer over exact hetzelfde laten stemmen, mag niet, oordeelde Bercow. Hij zou alleen een stemming aanvaarden over een grondig gewijzigd voorstel.

Gisterenmiddag kreeg Europees president Donald Tusk dan uiteindelijk post uit Londen: een brief van Theresa May, waarin ze aan de Europese regeringsleiders zegt dat ze uit is op uitstel van de brexit tot 30 juni.

Ze is van plan om het Lagerhuis een derde keer te laten stemmen over het brexitakkoord en om parlementsvoorzitter Bercow ervan te overtuigen dat het om een grondig gewijzigde tekst gaat, vraagt ze aan de Europese regeringsleiders om het akkoord van Straatsburg goed te keuren.

Met die goedkeuring in de hand hoopt ze dat het parlement nog een keer mag stemmen en dat het brexitakkoord op de valreep, op slechts enkele dagen voor 29 maart, wordt goedgekeurd. Omdat er daarna nog Britse wetten moeten worden goedgekeurd (die het brexitverdrag in Brits recht omzetten), is er nog wat extra tijd nodig, schrijft May, tot eind juni.

In Brussel was er bij diplomaten opluchting dat er een brief was, want zelfs dat leek even onzeker. Over de inhoud was niet iedereen gelukkig. Waarom zouden de regeringsleiders immers nu al het licht op groen zetten voor uitstel?

Om de druk op twijfelende Britse parlementsleden zo hoog mogelijk te houden, maakte Europees president Tusk bekend dat er pas uitstel van de brexit kan komen als het Britse parlement het akkoord goedkeurt.

De leden van het Lagerhuis zijn gewaarschuwd: geen kort uitstel indien het akkoord verworpen wordt. Indien het akkoord wél wordt goedgekeurd volgende week, kunnen de EU-lidstaten via een schriftelijke procedure het uitstel toestaan. Ze moeten dit unaniem doen, maar niemand verwacht dat zich in dit scenario iemand zal verzetten tegen kort uitstel.

Waar wel nog discussie over is, is over de vraag of het uitstel wel tot 30 juni mag duren.  De woordvoerder van de Europese Commissie zei dat Juncker in een telefoongesprek Theresa May had afgeraden om uitstel te vragen tot 30 juni.

Volgens een juridische analyse van de Europese Commissie zou het beter zijn om slechts uitstel te verlenen tot 23 mei, de dag waarop de Europese verkiezingen beginnen in de 27 EU-landen. Indien er uitstel is tot na 23 mei, dan moeten er ook in het Verenigd Koninkrijk verkiezingen gehouden worden, stelt de Commissie.

Indien ze dat niet zouden doen, dan zou dat tot juridische problemen kunnen leiden: Britse burgers die klacht indienen omdat er bij hen geen verkiezingen zijn gehouden en zij dus hun stemrecht niet hadden kunnen uitoefenen. Het Europees Parlement zou niet rechtsgeldig zijn samengesteld en alle beslissingen van het parlement zouden kunnen worden aangevochten.

En wat indien er uitstel verleend wordt, maar er iets fout loopt met de uitvoeringswetten in het Britse parlement: moet er dan een tweede keer uitstel worden verleend? Als het van de Europese Commissie afhangt niet. Bovendien zijn 27 “Britse” zetels in het Europees Parlement al toegewezen aan 14 landen, die extra parlementsleden krijgen (Nederland krijgt er bijvoorbeeld 3 bij).

Wat indien de Britten in juni komen zeggen dat ze toch verkiezingen houden: moeten de 14 landen dan hun zetels weer opgeven? Wellicht zal de discussie tussen de regeringsleiders dus vooral daarover gaan: is uitstel tot 30 juni mogelijk, of slechts tot 23 mei.

En er zijn nog meer vragen: wat indien het Britse parlement het akkoord een derde keer verwerpt? Kiest het Verenigd Koninkrijk voor een harde brexit zonder akkoord op 29 maart? Een meerderheid van het Britse parlement verwierp dat scenario vorige week in een niet-bindende stemming.

De Britse premier May stelt het parlement nu voor de keuze: deze deal, geen deal of helemaal geen brexit. Zelf sloot ze gisteravond alvast uit dat zij om langdurig uitstel zal gaan vragen.  Maar wie zegt dat May een derde negatieve stemming overleeft? In de Britse politiek is niets zeker en een week een eeuwigheid: wat indien er toch zo’n vraag zou komen om langdurig uitstel, ergens in de loop van volgende week?

In dat geval zal Donald Tusk niet anders kunnen dan een extra Europese top van regeringsleiders bijeenroepen. Volgens diplomaten is het niet gegarandeerd dat de 27 landen bereid zijn om zomaar blindelings langdurig uitstel toe te staan.

Vanuit Frankrijk, maar ook vanuit Nederland en België, wordt gewaarschuwd: een langdurig uitstel kan pas wanneer er een duidelijk doel is of een plan. Wanneer de Britten bijvoorbeeld zeggen dat ze over een veel zachtere brexit willen praten of dat er nieuwe verkiezingen moeten worden gehouden, of een tweede referendum.

Langdurig uitstel verlengt alleen maar de onzekerheid voor bedrijven, en die bezorgt hen nu al economische schade: ze moeten zich voorbereiden op allerlei scenario’s waarvan niemand weet of ze ooit werkelijkheid zullen worden.

Is het dan niet beter om te kiezen voor de korte pijn van een harde brexit op 29 maart? Bovendien willen de 27 landen nu echt hun aandacht op andere zaken beginnen te richten en niet alleen op de brexitonderhandelingen: hoe moet Europa omgaan met China, moet er een handelsakkoord komen met de Verenigde Staten, aan uitdagingen geen gebrek.

De vrees bestaat ook dat wanneer er langdurig uitstel komt en de Britten dus nog altijd mee aan tafel zitten wanneer er in Brussel beslissingen genomen moeten worden, dat ze dan “vals” gaan spelen: ze zouden plannen kunnen proberen te dwarsbomen of tegenhouden, in ruil voor toegevingen tijdens de aanslepende brexitonderhandelingen.

In het document van de Commissie staat dat de Britten zich ertoe zouden moeten engageren dat ze zich zullen onthouden bij belangrijke beslissingen over de Europese begroting of over de nieuwe Commissievoorzitter. Als blijk van wantrouwen kan dat tellen.

Bekijk hier het verslag uit “Het Journaal”: 

Rob Heirbaut in Brussel: “Niemand kan voorspellen wat er komende week gaat gebeuren”