100 jaar geleden: de eerste en laatste bestorming van het Belgische parlement

Op donderdag 29 juli 1920 trekken tienduizenden oud-strijders van overal in het land  in de voormiddag naar Brussel. De Kamer moet die dag stemmen over een omstreden regeringsontwerp voor de vergoeding van de oud-strijders. De oud-strijders vinden het een beledigende aalmoes en al hun verenigingen wijzen het voorstel af. De betogers dringen al snel door tot vlak bij het parlement, ze luisteren niet naar de oproepen van hun leiders om zich terug te trekken. Ze willen eerst zekerheid dat het parlement het regerings­voorstel niet goedkeurt en ingaat op hun eisen.

Tegen vier uur in de namiddag loopt het uit de hand. Honderden betogers dringen het parlement binnen. Deurwaarders en militaire politie kunnen hen niet tegenhouden. 

De parlementaire verslaggever van Het Laatste Nieuws beschrijft, duidelijk ontzet, wat hij ziet gebeuren:

“Naar de Kamer! klinkt de kreet. De sliert zwiept de brede eretrap op, verdwijnt in de richting van de kamer en slaat boven op de trap een groot raam in … Nu wordt het een paniek. Het personeel neemt de wijk. Nog deuren worden ingestampt. Gewonden worden weggebracht … Tafels worden in andere ruiten gegooid. Het glas rinkelt schril …

Het verzet der deurwaarders en enkele Kamerleden is dadelijk  gebroken … De Kamer is vol … De betogers springen op de tafels der stenografen, op de trap van het bureel, op de banken naast de afgevaardigden, roepen, schreeuwen, zwaaien met hoeden en stokken … ’t Is een onbeschrijflijk toneel.

(Enkele volksvertegenwoordigers) stormen naar de tribune. Zij willen spreken en gesticuleren. Op zeker ogenblik krijgen ze klappen. Er wordt bij de tribune gevochten. Een heft dreigend een stoel op, een andere slaat aanhoudend met een stok op de stenografentafel, weer anderen op de lessenaars.

Vlaggen worden boven de menigte gezwaaid. Wij horen Vlaamse en Franse kreten. Voldoening! Recht! Ons geduld is uit!  We gaan niet heen zonder recht!”

De soldaten die in de loop van 1919 terug naar huis keerden, hadden tot 52 maanden lang geleefd in vaak gevaarlijke en ongezonde omstandigheden. Velen waren verminkt, fysiek of mentaal. De helden en bevrijders van het vaderland hadden niet alleen vier jaar van hun leven opgeofferd, meestal zonder enig contact met hun familie. Ze hadden ook vier jaar niet kunnen werken en geld verdienen. 

De soldij die ze kregen was schamel, per dag amper wat een ongeschoold bouwvakker in 1914 per uur verdiende. In de loop van de oorlog kwam daar wat bij, maar het werd nooit meer per week dan wat diezelfde  bouwvakker bij het begin van de oorlog op een dag verdiende. En de oud-strijders kwamen terecht in een land waar de kosten van leven intussen waren vervijfvoudigd.

De teruggekeerde soldaten hadden vier jaar lang amper gemord over hun lage soldij, ze vonden dat hun trouw aan het vaderland niet gekocht moest worden. Maar nu de oorlog voorbij was, waren ze ervan overtuigd dat het land hun veel verschuldigd was, niet alleen eretekens, maar ook een financiële compensatie. 

Bij de Belgische militairen leefde dat gevoel sterker dan bij bv. hun Franse of Britse collega’s. In tegenstelling tot Frankrijk of Groot-Brittannië had in België maar een vijfde van de weerbare mannen meegevochten. Eenmaal Duitsland het land bezet had, werd het onmogelijk om dienstplichtigen op te roepen, tenzij bij de families die naar het buitenland waren gevlucht. En maar een beperkt aantal mannen ontvluchtte het bezette land om in het Belgisch leger dienst te nemen. 

Een oud-strijdersvereniging schreef in juni 1920 “dat in alle landen, behalve het onze, iedereen nagenoeg zijn plichten (heeft) gedaan”. Het maakte de eisen van de oud-strijders nog sterker.

Zowel de regering van nationale eenheid die in november 1918 aan de macht kwam, als zijn opvolger na de eerste verkiezingen met algemeen kiesrecht voor mannen in november 1919, pakten de problemen van de terugkerende soldaten aarzelend en onhandig aan. 

De eerste demobilisatiepremie die werd toegekend, was zeer laag, een ruim onvoldoende aalmoes vonden de soldaten. Na fel protest werd uiteindelijk de premie opgetrokken tot alles samen zo’n 1150 frank, inclusief allerlei sommen die de militairen al tijdens de oorlog op een spaarboekje hadden gekregen. Dat was niet eens het jaarloon van de ongeschoolde bouwvakker uit 1914, terwijl intussen het leven wel vijf maal duurder was geworden. De afzwaaiende militairen kregen ook een vergoeding van 200 frank om burgerkleren te kopen.

In de praktijk bleek het ook een erg moeilijke onderneming om dat geld uitbetaald te krijgen. De legeradministratie was er niet op voorbereid en de berekening, voor elke militair verschillend, was erg ingewikkeld.

Kort na elkaar in het voorjaar van 1919 werden de Nationale Oud-strijders Bond (NSB) en het Verbond der Vlaamse Oud-strijders (VOS) opgericht, de twee grootste oud-stijdersorganisaties.  Bijstand aan de soldaten om hun centen te krijgen werd al snel hun hoofdtaak. De terugkeerders ervoeren de bureaucratische rompslomp als een belediging. “Heeren bureelratten, een weinig eerbied voor ons!”, was een slogan op een van de eerste grote betogingen in 1919.

Werk vinden was voor veel oud-strijders een prioriteit, niet makkelijk in een verwoest land. Ze eisten daarom dat ze bij aanwervingen bij de ambtenarij, nationale bedrijven, provincies en gemeenten voorrang zouden krijgen. Die voorrang verkregen ze ook vrij snel, maar in de praktijk bleek die ook vaak niet toegepast te worden, vooral bij de gemeenten. 

De wrevel van de oud-strijders over hun behandeling werd nog groter door enkele maatregelen die de regering zonder enige aarzeling wel snel nam. Eind 1918 al werd beslist om alle in België aanwezige Duitse munten en bankbiljetten om te wisselen in Belgisch geld tegen de koers van 1914, hoewel dat Duitse geld intussen al heel wat van zijn waarde verloren had.  De bevol,ing was immers verplicht geweest Duits geld te aanvaarden. 

De grote winnaars waren de banken, die veel marken op hun rekening hadden staan, en de boeren en anderen die tijdens de oorlog flink, vaak zwart, geld hadden verdiend. “De jubelende woekeraars stapelden op hunnen oorlogsfortuinen, nieuwe na-oorlogsche winsten”, schreef een oud-strijdersblad hierover.

Begin mei 1919 werd ook een wet goedgekeurd voor de volledige vergoeding van alle materiële oorlogsschade. De oud-strijders hadden geen bezwaar tegen het principe, maar vonden ook dat dit in de eerste plaats de grootindustriëlen ten goede zou komen. “Voor de vernieling is er geld, waarom niet voor ons?” stond op een spandoek tijdens een betoging kort nadien.

De NSB, gevolgd door de andere oud-strijdersverenigingen, eiste al snel een vergoeding van circa 2000 frank per oorlogsjaar voor elke militair, zonder onderscheid. Half september 1919 trokken hiervoor al meer dan honderdduizend betogers naar Brussel om hun recht op te eisen. Een van de slogans was:  “De soldaat heeft zijn plicht volbracht, dat de regering hetzelfde doet.”

Maar de eerste naoorlogse regering kwam met het voorstel om uitkeringen uit te betalen op basis van de financiële toestand en de nood van elke soldaat apart. Een commissie met afdelingen in alle gemeentes zou daarover oordelen. Dit leek op een vorm van vooroorlogse liefdadigheid: dat ze hun behoeftigheid moesten bewijzen vonden de oud-strijders een vernederend en verwerpelijk idee. De meesten stuurden de formulieren die ze kregen, oningevuld terug. De leden van een NSB-afdeling schreven op hun formulier: “Wij hebben niet gedurende vijf jaren den oorlog medegemaakt om thans onze ellende bloot te stellen en uwe aalmoes te bedelen.”

Maar de regering die na de verkiezingen in november 1919 aan de macht kwam, bleef het voorstel verdedigen en verweet de oud-strijders ‘geldzucht’. Nochtans lagen in het parlement, waar voor het eerst nu ook oud-strijders zetelden, vier andere wetsvoorstellen klaar die alle min of meer tegemoet­kwamen aan de eis van een vaste, onvoorwaardelijke vergoeding voor alle soldaten. 

Dat de Kamer op de dag van de stemming over het regeringsvoorstel werd bestormd, veroorzaakte grote verontwaardiging en werd vrij algemeen veroordeeld. Maar de oud-strijders haalden wel hun slag thuis en kregen hun “rechtmatige vergoeding”. De regering erkende dat ze zich vergist had en amper zes dagen later werd een wet goedgekeurd die aan elke militair een vast bedrag toekende in functie van het aantal maanden en soort dienst in het leger. Zelfs al waren de bedragen maar half zo hoog als gevraagd, de oud-strijdersverenigingen waren tevreden.

De democratie hadden de oud-strijders nooit in vraag willen stellen; niet het parlement, maar wel de “dove” regering was het doelwit van hun actie. Nog de avond van de bestorming stuurden de NSB en de VOS een brief met verontschuldigingen naar een van de Kamerleden die klappen hadden gekregen. Het geweld was uiteindelijk nog vrij beperkt gebleven: zwaargewonden of doden waren er niet gevallen. De uit de hand gelopen actie was vooral een verwerping van een vooroorlogse paternalistische vorm van politiek voeren, die in de verruimde democratie na de oorlog niet meer geduld werd.

Enkele weken later werd rond het ¨Paleis der Natioe een hek opgetrokken, dat er vandaag nog staat. De Brusselse burgemeester Adolphe Max diende ook een wetsvoorstel in dat samenscholingen in de neutrale zone rond het parlement verbood; het zou duren tot 1954 voor dat ook wet werd.

Meer over de bestorming van het parlement en de oud-strijders vindt u in het boek van Martin Schoups en Antoon Vrints  "De overlevenden. De Belgische Oud-strijders tijdens het interbellum".