De zelfrijdende auto: wie is verantwoordelijk bij een ongeval? En kan je zo'n wagen hacken?

Uit onderzoek blijkt dat 9 op de 10 verkeersongevallen te wijten zijn aan een menselijke fout. Bij Vias, het vroegere Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid, zien ze alvast veel potentieel in de zelfrijdende auto. Als je de menselijke factor weghaalt, kan in theorie ook het aantal ongevallen dalen.

"Zelfrijdende voertuigen kunnen het aantal ongevallen met naar schatting 85 procent doen dalen", zegt Stef Willems van Vias. "Elk jaar vallen er op onze wegen nog zo’n 600 verkeersdoden. In ons land alleen al zijn er jaarlijks 50.000 verkeersslachtoffers. Als ons volledige wagenpark zelfrijdend is, kan die daling dus enorm zijn."

Die daling van 85 procent wordt pas verwacht als ons wagenpark (zo goed als) volledig geautomatiseerd is. Zeker in een overgangsfase waarbij zowel door mensen bestuurde auto's als autonome voertuigen de weg delen, zullen nog veel ongevallen gebeuren.

Volgens sommige experts gaat het aantal ongevallen zelfs eerst nog stijgen. Hoe meer auto's geautomatiseerd geraken, hoe minder rij-ervaring menselijke bestuurders zullen hebben. Als ze dan toch nog eens zelf moeten rijden of moeten ingrijpen bij situaties die te moeilijk zijn voor de computer, is de kans groter dat ze net door dat gebrek aan ervaring ongevallen veroorzaken.

Wie er dan verantwoordelijk is, hangt af van het niveau van automatisatie van de auto, waar we in de eerste aflevering van deze reeks dieper op in zijn gegaan. 

Volgens Assuralia, de federatie van verzekeraars, zijn er twee vormen van aansprakelijkheid: de aansprakelijkheid voor je eigen daad en die voor de dingen waarvan je de houder bent. Met andere woorden: Zolang er van jou als bestuurder verwacht wordt dat je kunt ingrijpen of het stuur overnemen, ben je als bestuurder verantwoordelijk bij een ongeval.

Stel dat de auto volledig zelfrijdend is en je de mogelijkheid niet meer hebt om in te grijpen, dan blijf je als eigenaar van de auto verantwoordelijk, tenzij je kunt aantonen dat het ongeval is veroorzaakt door een mankement aan de auto. "In dat geval zal de verzekeraar zich keren tegen de constructeur van de auto", zegt Wauthier Robyns van Assuralia. "Daarna kan de verzekeraar van de constructeur trekken naar het elektronicabedrijf dat de systemen heeft aangeleverd enzovoort."

Lees verder onder de video waarin de gevolgen van de aansprakelijkheid worden uitgelegd.

Voor de uitbetaling van de slachtoffers heeft die opeenvolging van claims volgens Robyns geen gevolgen. De slachtoffers worden volgens hem altijd eerst betaald, de verzekeraars vechten het dan onder elkaar uit.

De premies voor de verzekeringen zouden zelfs kunnen dalen, omdat zelfrijdende auto's minder ongevallen veroorzaken. De hoogte van de premie is volgens Robyns immers afhankelijk van het risico. Hoe minder ongevallen, hoe minder risico voor de verzekeringsfirma's. Premies voor omniumverzekeringen kunnen wel stijgen, omdat zelfrijdende auto's in aankoop wellicht duurder worden door de vele technologische snufjes die ze aan boord hebben.

Los van verkeersongevallen moeten bestuurders soms ethisch moeilijke beslissingen maken. Stel dat een zelfrijdende auto te snel rijdt om op tijd te stoppen en moet kiezen tussen: enkele kinderen aanrijden of uitwijken tegen een boom maar daarbij mogelijk de inzittenden verwonden of doden. Wie beslist dan welke keuze het voertuig maakt?

Volgens Bart Lannoo, die bij de Universiteit Antwerpen en Imec draadloze technologie tussen auto’s onderzoekt, bestaat de kans dat net door de technologie dat soort beslissingen niet moet worden genomen. "Draadloze communicatie kan ertoe leiden dat jouw auto weet wat er twee auto’s verder gebeurt of wat er om de hoek gebeurt", zegt hij. "Zo kan de auto veel sneller anticiperen op ongevallen en er vermeden worden dat de auto de keuze moet maken tussen het aanrijden van een voetganger of een ander voertuig."

Bij zelfrijdende auto’s verdwijnt ook het menselijke contact met de bestuurder. Wie als voetganger een weg wil oversteken, maakt nu oogcontact met bestuurders. Wat als de auto zelfstandig rijdt? Op welke manier kun je als zwakke weggebruiker communiceren met het voertuig? Volgens Marc Proesmans, onderzoeksexpert autonoom rijden aan de KU Leuven is dat een kwestie van afspraken. "Je kunt natuurlijk bepaalde signalisatie voorzien", zegt hij. "Als de technologie het kan, waarom zou je het dan niet doen?"

Lees verder onder de video

Naast verkeersveiligheid is er ook zoiets als cyberveiligheid. Als auto’s zelfstandig kunnen rijden en via het internet met elkaar kunnen communiceren, vallen die voertuigen natuurlijk te hacken. In sciencefictionfilms zien we soms zelfrijdende auto’s die op hol slaan of zijn overgenomen door iemand met slechte bedoelingen. Hoe veilig zijn auto’s tegen hacking?

Lannoo geeft toe dat dit zeker een aandachtspunt is. "Er zijn heel wat oplossingen naar security toe", zegt hij. "Maar het is zeker iets wat zeker ook mee in rekening moet worden gehouden. Onlangs was het nog actueel dat er onderzoekers, collega-onderzoekers, ontdekt hadden dat ze de sleutel van een Tesla konden overnemen. Dat is gelijkaardig. Er is zeker de nodige aandacht die daar moet aan besteed worden."

Dit was aflevering 2 van een driedelige reeks over de zelfrijdende auto. Morgen volgt de derde en laatste aflevering. Daarin hebben we het over de mogelijke impact van de zelfrijdende auto op jouw leven: lost de autonome wagen de files op of net niet?

Hieronder kun je ook de aflevering van gisteren herlezen en herbekijken: hoe lang nog voor je in een zelfrijdende auto rijdt?