Check: Kan iemand die sterft in een woonzorgcentrum onterecht de statistieken ingaan als coronadode?

“Doodsoorzaak Rachel (99) aangeduid als COVID-19 ondanks negatieve test én vaccin”, kopten de kranten Het Nieuwsblad (HNB) en Gazet Van Antwerpen (GVA) deze week. De vrouw stierf op 11 februari in een Gents woonzorgcentrum. “Toch gaf de arts op haar overlijdensattest aan dat COVID-19 de doodsoorzaak was”, staat te lezen in het artikel.

Het stuk citeert een Facebookpost die een familielid van de overledene plaatste. “Jouw overlijden voedt de dagelijkse statistieken die zo gretig worden aangewend om onze vrijheid te beknotten”, merkt hij daarin op. Zijn vrouw wordt door beide kranten geciteerd: “Als je dit meemaakt, ga je je toch vragen stellen bij de statistieken en de gang van zaken (...) het steekt dat de waarheid wordt verdraaid. En waarom?”

Het artikel ging stevig rond. Op vrijdagochtend was het stuk van GVA al meer dan 900 keer gedeeld op Facebook en kreeg het alleen al op de Facebookpagina van GVA ruim 1.000 likes. Ook dat van HNB circuleerde breed op sociale media. Zo belandde het verhaal ook in de Facebookgroep van de coronasceptische beweging Viruswaanzin vzw. Een nieuwsblog nam de tekst over en vulde de titel aan met de woorden “de zoveelste leugen”.

Het is niet de eerste keer dat een verhaal over een al dan niet onterecht geregistreerde coronadode de ronde doet op de sociale media. Een Vlaamse opiniemaker verspreidde een gelijkaardig verhaal in januari. “Dit maakt het natuurlijk moeilijk om cijfers betrouwbaar te vinden”, besloot hij toen. De man verwijderde zijn tweet omdat het verhaal niet te verifiëren bleek.

Wat is er nu aan van die geruchten? 

We contacteerden de auteur van de Facebookpost. Hij bevestigde dat het de begrafenisondernemer was die de familie vertelde dat de dood van Rachel Bolangier werd geregistreerd als een corona-overlijden. We contacteerden ook de begrafenisondernemer in kwestie, maar hij wenste niet te reageren.

Het is in elk geval opvallend, want een begrafenisondernemer kan de doodsoorzaak van een overledene niet kennen. Die doodsoorzaak, die ingevuld wordt op de zogenaamde strook C van het overlijdensattest dat een arts opstelt, valt onder het medisch geheim. De begrafenisondernemer krijgt die strook C mee van de arts bij het ophalen van het lichaam, maar mag die niet inkijken. Hij moet die in een gesloten envelop aan de gemeente bezorgen.

(Lees verder onder de foto.)

De begrafenisondernemer mag wel een andere strook van het overlijdensattest inkijken: strook A. Daarop kan de arts onder andere een aantal voorzorgsmaatregelen aanbevelen aan de begrafenisondernemer, bijvoorbeeld als iemand gestorven is aan een besmettelijke ziekte. Ook als corona niet de doodsoorzaak is, kan een arts besluiten dat er besmettingsgevaar is. Bijvoorbeeld als het gaat om een bewoner van een woonzorgcentrum, waar het coronavirus gemakkelijk circuleert.

Er lijken wel vaker misverstanden op te treden waarbij strook A (met mogelijk besmettingsgevaar) en strook C (met de doodsoorzaak) van een overlijdensattest door elkaar gehaald worden. Ook toen in januari de tweet van de Vlaamse opiniemaker de ronde deed, leek het verhaal bij navraag door onze redactie zo te zijn ontstaan.

“Ik begrijp die verwarring ergens wel”, vertelt Bart Van de Velde, hoofd van de wachtdienst die opgeroepen werd bij het overlijden van Rachel Bolangier. Hij is zelf ook coördinerend raadgevend arts in een woonzorgcentrum. “Een uitvaart ligt sowieso al heel gevoelig. Mensen hebben veel verdriet en willen afscheid nemen. Als de begrafenisondernemer dan zegt dat er beperkingen zijn omdat een arts heeft geoordeeld dat het niet veilig is, wordt dat al snel anders geïnterpreteerd. Maar er moet correct gecommuniceerd worden.”

Dan blijft de vraag: kan het dat een overlijden in een woonzorgcentrum de coronastatistieken in ons land onterecht opblaast? Om dat te weten, moeten we inzicht krijgen in de registratieketting die zo’n overlijden doorloopt voor het in de statistieken van Sciensano belandt.

Wanneer een bewoner van een woonzorgcentrum overlijdt, is het aan de arts die het overlijdensattest opmaakt, om de doodsoorzaak vast te stellen. In samenspraak met die arts zal het woonzorgcentrum het overlijden registreren bij het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid, dat daarvoor een elektronisch formulier voorziet. Het woonzorgcentrum heeft de keuze uit drie doodsoorzaken: COVID-19 (wanneer er een positieve PCR-test was of de arts een diagnose stelt op basis van een checklist van Sciensano), vermoedelijk COVID-19, of een andere oorzaak. Het zijn die cijfers die uiteindelijk bij Sciensano belanden.

Het Nieuwsblad vroeg een reactie aan de wetenschappelijke instelling Sciensano die kon meedelen dat ze "het aantal covid-overlijdens niet registreren op basis van overlijdensattesten". Dat bevestigde Sciensano ook aan ons.

Navraag bij het woonzorgcentrum in kwestie leerde ons dat het overlijden van Rachel Bolangier werd geregistreerd als een andere oorzaak. Zij is dus niet meegeteld bij de coronaoverlijdens. Uit strook A van het overlijdensattest, die we konden inkijken, blijkt dat de arts voorzorgsmaatregelen voor besmettelijke ziekten heeft opgedragen aan de begrafenisondernemer.

Zowel bij dokter Van de Velde als bij twee Gentse woonzorgcentra valt te horen dat er wellicht toch te veel overlijdens toegewezen zijn aan een coronabesmetting, zeker in de eerste golf, toen er nog niet voldoende testcapaciteit ter beschikking was. Want hoewel de richtlijnen van Sciensano duidelijk lijken (positieve PCR-test of duidelijke symptomen), is de realiteit minder eenduidig. Voor een arts is het in de praktijk vaak moeilijk vast te stellen of iemand sterft door corona, dan wel met corona. 

Hoe bepaal je als arts of iemand die eerder positief testte, met zware gezondheidsproblemen kampte en enkele dagen later stierf, wel degelijk aan corona overleed? Wat doe je als een rusthuisbewoner een week na zijn of haar laatste testresultaat sterft, of wanneer het laatste testresultaat nog niet binnen is? Hoe beoordeel je als arts van wacht de medische voorgeschiedenis van een rusthuisbewoner die je nooit eerder hebt ontmoet? En dan zijn er nog andere factoren die buiten de macht van de arts liggen: de foutenmarge die ook PCR-testen onvermijdelijk hebben, bijvoorbeeld, of het feit dat ons land het aantal coronaoverlijdens ruimer telt dan andere.

“Elke arts maakt die inschatting van een overlijdensoorzaak individueel en naar eer en geweten”, benadrukt Van de Velde nog. “Een patiënt kan het ons op zo’n moment niet meer vertellen. Als je geen duidelijk testresultaat hebt, moeten we klinisch redeneren, zoals we dat ook in de dagelijkse praktijk doen als we een diagnose moeten stellen. Want wat is het alternatief? Dat je bij elk overlijden een autopsie gaat uitvoeren? Dat kan gewoon niet, en zelfs die geven niet altijd uitsluitsel. Mensen denken vaak dat het allemaal heel zwart-wit is, die coronadiagnose, maar dat is het vaak niet.”

Nee, in het concrete geval van Rachel Bolangier zal haar overlijden niet bij de coronastatistieken belanden, en het klopt dus niet dat “de waarheid wordt verdraaid”, zoals een familielid stelde. En een begrafenisondernemer kan gevraagd worden om coronavoorzorgen te nemen, ook als een overledene niet officieel is gestorven aan corona.

Dit artikel werd geüpdatet op 27/2/2021 om 11:10. In de vorige versie stond: "Er lijken wel vaker misverstanden op te treden waarbij strook A (met de doodsoorzaak) en strook C (met mogelijk besmettingsgevaar) van een overlijdensattest door elkaar gehaald worden." Dat klopt dus niet, het is omgekeerd. (De ironie hiervan ontgaat ons niet.)