Neerslagtekort in Vlaanderen ligt opnieuw historisch hoog: "Veel meer aan de hand dan te weinig regenval"

Het cijfer van 250 millimeter is een gemiddelde voor heel Vlaanderen, op basis van data van verschillende meetpunten. In sommige gebieden was het nog droger, in andere was de situatie ietsje minder erg. 

Hard getroffen zijn onder meer de Westhoek en delen van Oost-Vlaanderen en Limburg, terwijl het in delen van de provincie Antwerpen wat beter meeviel. Maar de cijfers blijven globaal bijzonder slecht. 250 mm komt overeen met de gemiddelde neerslag van ruim drie maanden. We zitten dus in feite met drie maanden "regenachterstand". 

Onderstaande kaart die het KMI samenstelde voor VRT NWS toont de situatie aan voor heel België: hoe bruiner de kleur, hoe groter het tekort. Hoe groener, hoe kleiner het opgebouwde neerslagtekort. 

Het neerslagtekort is er niet enkel bij ons. In grote delen van Europa kampen ze met hetzelfde probleem. In Nederland hoort het neerslagtekort ook bij de 5 procent droogste jaren sinds 1906. "En in België was het dan eigenlijk nog wat erger, het was hier nog heter tijdens de grote hitte onlangs", zegt Patrick Willems.

Het neerslagtekort wordt berekend vanaf de start van de hydrologische zomer, op 1 april. Vanaf dan verdampt er verhoudingsgewijs meer water dan dat we er krijgen van boven. Een tekort op zich is dus niet erg, maar als het te  hoog oploopt, is er wel een probleem voor de natuur, landbouw enz. 

Patrick Willems houdt die statistiek elk jaar bij en ziet dat het tekort voor dit jaar opnieuw erg groot is. Het zit dicht in de buurt van de historische zomer van 1976 en onder meer ook van die van 2018. 

Wat we nu beleven, zou eigenlijk maar één keer om de 20 of zelfs 30 jaar mogen voorkomen, maar in werkelijkheid is dit al de vijfde heel droge zomer in zes jaar tijd, na 2017, 2018, 2019 en 2020. Alleen vorig jaar vormde een uitzondering. Toen hadden we een natte zomer en kon de natuur wat op adem komen. Sowieso is de concentratie van al die droge zomers op die korte tijdspanne op zich al historisch. 

De grafiek van Patrick Willems hieronder toont aan dat we dezelfde weg opgaan als in 1976 en het ook bijzonder droge 2018. De getallen onderaan geven het aantal dagen aan sinds 1 april, momenteel zitten we met de dikke blauwe lijn voor dit jaar aan ongeveer 120 dagen (vier maanden). De verticale as links toont hoeveel millimeter het tekort bedraagt. De rode lijn toont hoe we vorig jaar nooit een een probleem van watertekort hadden.     

De jongste jaren zit er dus een trend in: terwijl 1976 nog een geïsoleerd geval was, zien we nu vaak hetzelfde probleem terugkomen. Mocht hetzelfde weertype blijven aanhouden, dan zouden we dit jaar in een situatie kunnen terechtkomen die zich maar één keer om de 50 jaar zou mogen voordoen, maar zo ver zijn we nog niet. 

Hoe komen we aan dat groot neerslagtekort? In Ukkel was de regenval voor de maanden april, mei en juni eigenlijk relatief normaal - al was die in grote delen van Vlaanderen al iets minder. Toch bouwden we toen al een stevig tekort op, dat nog eens versterkt werd door de bijzonder droge julimaand die we nu beleven. Tot nu toe viel er in Ukkel deze maand iets meer dan 5 mm regen, terwijl er dat normaal zowat 77 is. Ruim 70 mm te weinig dus (dit kan uiteraard verschillen in regio's waar er een bui is gevallen, red.), maar dat verklaart nog niet het neerslagtekort van 250 mm. 

Enter: de grote verdamping. April, mei en juni waren heel zonnige maanden met bijzonder veel verdamping. De zon maakte overuren in iedere maand, met  als uitschieter de maand mei, met een vijfde meer zon dan gemiddeld: afgerond 240 uur tegenover 200 normaal. "Je moet rekenen dat er op een warme zonnige dag tot 4 mm vocht kan verdampen uit de bodem en de vegetatie, op echt warme dagen tot 6 mm", zegt Patrick Willems. 

Onderstaande grafieken op basis van data van het KMI voor Ukkel tonen aan dat het in mei en juni voldoende regende (meer dan gemiddeld zelfs). Maar in de grafiek daaronder met de zonneschijnduur is duidelijk te zien dat de zon overuren deed, niet enkel sinds april maar ook de maanden daarvoor al. 

Ook juli is nu al een erg zonnige maand, met voor Ukkel voorlopig al ruim 250 uur zon. Naast de zonneschijn komen daar nog eens de hoge temperaturen bij die de verdamping in de hand werken: door de klimaatopwarming wordt het almaar warmer. En hoe droger het wordt, hoe sneller het opwarmt, een soort sneeuwbaleffect dus, want de energie van de zon wordt veel minder opgeslorpt door het verdampen van vocht. 

"We hebben dit jaar al veel zonneschijn gekregen, meer dan gemiddeld", zegt weerman Frank Deboosere. "Daardoor gaat alle vocht uit de bodem verdwijnen, en kan die intense zonnestraling meteen worden aangewend om de boel verder op te warmen."

"Dat is wat we nu zien: als gevolg van veel droogte, gaan de temperaturen sneller stijgen, en dat versterkt elkaar. Doordat de temperaturen stijgen, krijgen we meer droogte, en daardoor kunnen de temperaturen nog verder stijgen in de zomer. Dat effect riskeert verder door te hollen waardoor alles nog sneller zal verlopen."

De herhaalde neerslagtekorten van de voorbije jaren tonen het aan: er is dus duidelijk iets aan de hand. Dat ziet ook weerman Frank Deboosere: "De theorie van de klimaatopwarming zegt dat ook heel duidelijk: 's zomers regent het minder, maar als het regent, dan kan het harder regenen. Dat hebben we vorig jaar meegemaakt, met alle ellende van dien. Maar die droge periodes worden gemiddeld langer en langer, en dat is wat we in de toekomst meer en meer gaan zien, dat we in de zomermaanden een tekort gaan hebben aan water. En als het eruit valt, kan het soms te veel zijn." 

"We zien nu dat die zomers gemiddeld gesproken warmer en droger zijn, en we dreigen inderdaad aan een echt serieus tekort van water te komen, en dan moeten we enkel maar hopen dat we dat in de wintermaanden kunnen  aanvullen. Maar een waterprobleem de volgende jaren, decennia, zit er klimaatgewijs zeker in." 

Klimatologen wijzen erop dat onze winters steeds natter worden en onze zomers steeds droger, het zal er dus op aan komen om nog beter onze watervoorraden aan te vullen en vast te houden tijdens de wintermaanden. "Op langere termijn moeten we het water 's winters zoveel mogelijk sparen, en verhinderen dat het snel wegvloeit, want de volgende zomers zullen we het meer en meer nodig hebben", onderstreept Frank Deboosere. 

De maatregelen van de Blue Deal in Vlaanderen, die net daarvoor bedoeld zijn, zullen dus nog aan belang winnen. Als burgers kunnen we zelf ook veel doen, zoals in de zomer zuiniger omspringen met water en dus niet meer het gras besproeien en de auto minder wassen. Verder moeten we proberen de klimaatopwarming zoveel mogelijk af te remmen door minder fossiele brandstoffen te gebruiken. 

Voor de natuur worden het moeilijke tijden. De bomen beginnen nu al te lijden onder het structurele watertekort, en sommige bomen beginnen nu al hun bladeren af te gooien wegens droogtestress.