Italië is bijzonder hard getroffen door het coronavirus: kan hier hetzelfde gebeuren?

Allereerst even de cijfers. Om het aantal overlijdens goed in perspectief te plaatsen, kunnen we het beste de overlijdens per één miljoen inwoners berekenen. Dan blijkt dat Italië en Spanje veruit de meeste doden te betreuren hebben.

Hier moet wel al meteen een kanttekening bij geplaatst worden. Niet alle landen tellen hun overlijdens op dezelfde manier. In België zijn we sinds kort begonnen met het tellen van overlijdens buiten het ziekenhuis, terwijl in Frankrijk op dit moment alleen nog mensen die in het ziekenhuis overlijden geteld worden.  Momenteel wordt in beide landen nog geen coronatest uitgevoerd als iemand al overleden is. 

In Duitsland en Nederland tellen mensen die thuis overlijden wel mee, maar voeren ze ook geen post-mortem testen uit. In Spanje tellen ook mensen die thuis of in een verzorgingstehuis sterven, en worden soms wel tests uitgevoerd na het overlijden. In Italië, ten slotte, wordt in principe wel getest na het overlijden, behalve in de zwaarst getroffen gebieden. Voor Luxemburg konden we deze informatie niet achterhalen.

Wat betekent dit? Ten eerste dat waarschijnlijk niet alle overlijdens bekend zijn. Ten tweede dat de cijfers lastig onderling te vergelijken zijn, vanwege de verschillen in de manieren waarop ze worden bijgehouden. 

Kunnen we dan helemaal niets met deze cijfers? Ze geven ons in ieder geval een globale indicatie van de verhoudingen tussen landen. De exacte aantallen zijn dan minder interessant.

Er is veel behoefte aan duidelijkheid over hoe het virus zich in ons land verder gaat ontwikkelen, zeker nu we binnenkort een piek verwachten. De neiging is groot om onze curve met die van andere landen te vergelijken. Gaan we Italië achterna? Zullen we het 'beter' doen dan Nederland, dat minder strikte maatregelen heeft genomen? 

Het is niet eenvoudig om het ziekteverloop van landen zomaar naast elkaar te leggen. Elk land is anders. Hoeveel jonge mensen wonen er, hoeveel oude mensen? Wonen mensen dicht op elkaar, of juist niet? En welke cultuur heerst er als het gaat om gezondheidszorg?

Het is dan ook belangrijk om na te gaan waarom het virus juist in Italië zo veel slachtoffers maakt. Helemaal zeker is dit niet te zeggen, maar er zijn een aantal mogelijke verklaringen.

Noord-Italië, waar de hardste klappen vallen, heeft een uitstekend zorgstelsel. Dat zal dus het probleem niet zijn. Wel is er een verschil tussen de noordelijke en zuidelijke Europese landen als het gaat om de drempel om mensen op te nemen op de intensieve zorg.

In bijvoorbeeld Nederland stellen artsen eerder de vraag of een patiënt wel baat heeft bij een lange opname aan de beademing. In het zuiden van Europa zullen artsen eerder ervoor kiezen iemand wel op te nemen, en gaat de behandeling ook langer door.

Dat zou eraan bij kunnen dragen dat de intensive-care-afdelingen in de ziekenhuizen daar zo overvol zijn. Maar er spelen nog andere dingen mee: zo hebben de Italianen "patiënt nul", ofwel de eerste besmetting, nooit gevonden. Daardoor verspreidde het virus zich al veel, zonder dat de artsen wisten waar het vandaan kwam.

Daarnaast zijn er meer oude mensen in Italië dan in bijvoorbeeld België. We weten dat het virus vooral dodelijk is voor oudere mensen, en als de gemiddelde leeftijd van de bevolking hoog is, is er een grotere kans dat meer mensen overlijden. 

Het virus zou ook lang onderschat zijn geweest. Mensen bleven massaal buiten komen: het zit nu eenmaal in de Italiaanse cultuur om veel buiten te zijn, ook in familieverband. Daardoor kon het virus zich snel tussen generaties verspreiden.

Ten slotte lijkt het erop dat een van de eerste besmettingen, de zogenoemde patiënt één, het virus in het ziekenhuis verder heeft verspreid. Daardoor raakten kwetsbare mensen blootgesteld aan het virus.

Al deze mogelijke verklaringen laten zien dat ogenschijnlijk kleine verschillen tussen landen een enorme impact kunnen hebben op de verspreiding van een ziekte zoals het coronavirus. Het is dan ook eigenlijk niet mogelijk om de curves van landen zomaar te vergelijken en voorspellingen te doen.

Toch gebeurt dit veel. Mensen leggen de ontwikkeling van het aantal doden of besmettingen naast elkaar en concluderen dat een dramatische afloop onvermijdelijk is.

Bekijk bijvoorbeeld deze tabel, waar we het aantal overlijdens in Italië vergelijken met België, vanaf de dag dat beide landen 10 doden hadden. We zien dat het aantal doden in België veel sneller stijgt dan in Italië: trek dit door, en we gaan een zeer donker toekomstscenario tegemoet.

Maar stel dat we nu de vergelijking beginnen op de dag dat België voor het eerst overlijdens had. Dat waren er meteen drie, dus we vergelijken dit met de dag waarop Italië voor het eerst drie doden had. Dan ziet de tabel er meteen heel anders uit. Italië loopt duidelijk snel uit: op 29 maart heeft België nog niet de helft van het aantal overlijdens van Italië.

En wat als we de tabel beginnen op het punt dat België en Italië allebei 100 besmettingen hadden? Dan lopen we op 29 maart een drievoud achter in aantal besmettingen, en een zesvoud in aantal overlijdens.

Geen enkele van deze tabellen is een betrouwbare voorspeller voor de toekomst van het coronavirus in België. Niet alleen heeft de keuze voor je beginpunt ontzettend veel invloed op het verloop, maar ook vanwege wat we hierboven al schreven: de cijfers zelf zijn niet volledig, en de verschillen tussen landen zorgen ervoor dat we nooit op de cijfers alleen af kunnen gaan. Er spelen nog veel meer factoren mee. 

We kunnen pas op zijn vroegst over een paar weken, als we de piek al een tijdje achter ons hebben, vergelijkingen gaan maken. Maar geen enkel ander land kan voorspellen hoe hoog die piek in België zal zijn.