Waarom is China de grote boeman voor de G7, de NAVO en de EU? Vijf vragen en antwoorden

De verschillende internationale organisaties en landen leggen eigen klemtonen, en ze hebben niet noodzakelijk dezelfde aanpak van China voor ogen, maar wát Peking verweten wordt, loopt grotendeels gelijk. Waarom wordt er zo gefulmineerd tegen de Chinezen? We lijsten de thema's op aan de hand van vijf vragen en antwoorden.

Het "Belt and Road Initiative" of de Nieuwe Zijderoute is het paradepaardje van de Chinese president en partijleider Xi Jinping. Hij lanceerde in 2013 het plan om infrastructuurwerken te ondersteunen in de landen langs de historische zijderoutes – een handelstraject dat ruim 2.000 jaar geleden al zorgde voor intense uitwisseling van goederen tussen China en het Romeinse rijk. 

Met hun Nieuwe Zijderoute financieren en bouwen de Chinezen wegen, spoorwegen, havens, luchthavens, pijpleidingen en energiecentrales in Centraal-Azië, het Midden-Oosten, Afrika en zelfs Latijns-Amerika (hoewel die laatste regio niet bepaald op de historische zijderoute lag).

Op zich is de ontwikkeling van infrastructuur in landen die dat nodig hebben natuurlijk een nobel doel. Maar er schuilen addertjes onder het gras. Allereerst doen de Chinezen al dat werk natuurlijk niet gratis. Landen die soms gigantische bouwwerken laten uitvoeren, sluiten daarvoor leningen af bij Chinese financiële instellingen. Als ze moeite hebben om hun schulden af te betalen, dan wordt de afgewerkte infrastructuur gewoon geconfisqueerd en voor een lange periode uitgebaat door de Chinese schuldeisers. 

Een ander punt van kritiek is dat China doorgaans eigen ingenieurs, bouwvakkers en materiaal gebruikt om de werken uit te voeren, wat vanuit economisch en werkgelegenheidsoogpunt niet bepaald interessant is voor de betrokken landen. Last but not least wordt er niet altijd op een duurzame manier te werk gegaan door de Chinese bouwfirma's.

Bekijk hier de Terzakereportage uit 2018 over Chinese investeringen in Servië:

Maar het wereldwijde project van de Nieuwe Zijderoute geeft China natuurlijk wel economische en politieke invloed in de landen waar het gaat investeren in grote infrastructuurwerken. Daarom neemt de G7 zich voor om een alternatief uit te werken, dat ecologischer en transparanter is, en dat ervoor moet zorgen dat armere landen niet met een onmogelijk af te lossen schuldenlast worden opgezadeld. 

Dat alternatief kreeg ook een naam: Build Back Better World, of B3W. De vraag is alleen hoe het plan zal worden gefinancierd. Officieel zal gebruik worden gemaakt van fondsen uit bestaande ontwikkelingsprojecten, aangevuld met investeringen vanuit de privésector. Of dat voldoende is om te concurreren met de massale Chinese bouwwoede in een groot deel van de wereld valt af te wachten. (lees verder onder de foto)

De kwestie van de Oeigoeren en de situatie in Hongkong worden vaak in één adem genoemd als het gaat om mensenrechtenschendingen en het gebrek aan democratische vrijheden in China. 

De Chinese provincie Xinjiang komt de laatste jaren geregeld in het nieuws door de opsluiting van honderdduizenden Oeigoeren en andere etnische minderheden in heropvoedingskampen, die door Peking gewoon vakscholen worden genoemd. Voor mensenrechtenorganisaties gaat het om misdrijven tegen de mensheid, sommigen spreken zelfs van genocide (lees hierover ook het achtergrondartikel hiernaast). 

In Hongkong zijn de Chinese autoriteiten dan weer bezig met het uithollen van de vrijheden die werden gegarandeerd in afspraken over de teruggave van de regio aan China in 1997, na anderhalve eeuw Brits bestuur. 

Maandenlange protesten voor meer democratische rechten in 2019 werden vaak hardhandig neergeslagen, en uiteindelijk zou een "nationale veiligheidswet" die bijna een jaar geleden werd ingevoerd een feitelijk einde maken aan de vrije meningsuiting en de half-autonome status van Hongkong. Tegenstanders van de groeiende invloed van Peking werden gearresteerd of moesten in allerijl naar het buitenland vluchten. (lees verder onder de foto)

Zowel de situatie van de Oeigoeren als de gebeurtenissen in Hongkong zijn voor het Westen het bewijs dat de communistische leiders in China geen greintje respect hebben voor mensenrechten en democratie. Dat standpunt is in het recente verleden al herhaaldelijk gecommuniceerd, en het werd de voorbije dagen nog eens krachtig herhaald op de bijeenkomsten van de G7, de NAVO en de EU. Peking reageert steevast – ook nu weer – met de mededeling dat de realiteit wordt verdraaid en dat het Westen zich niet hoeft te bemoeien met de interne aangelegenheden van China.

Bekijk hier het interview met China-correspondent Leen Vervaeke over de Chinese reactie na kritiek van de NAVO en G7:

China heeft het voorbije decennium bewezen dat het allang niet meer alleen de fabriek van de wereld is. Integendeel, het land wordt steeds meer een koploper op het vlak van innovatie en hightech. Chinese producten, die vroeger vrijwel uitsluitend werden vervaardigd met gestolen westerse technologie, zijn nu in toenemende mate het resultaat van eigen onderzoek en ontwikkeling. 

We kennen intussen allemaal de verwezenlijkingen van het telecombedrijf Huawei op het vlak van 5G, maar ook op talloze andere terreinen – niet het minst de ruimtevaart – hebben de Chinezen de voorbije jaren grote sprongen vooruit gemaakt. (lees verder onder de foto)

Dat maakt het Westen zenuwachtig. Het is een van de redenen waarom voormalig president Donald Trump zo tekeerging tegen China. Meer en meer groeit het besef dat we sterker moeten investeren in eigen innovatie om de Chinezen te counteren. 

Vorige week nog keurde de Amerikaanse senaat een plan goed om 170 miljard dollar te besteden aan onderzoek en ontwikkeling. Op de G7-top in Cornwall werd die lijn doorgetrokken, met de belofte van alle deelnemers om meer te investeren in technologie. Dat gebeurt officieel in het kader van de economische wederopbouw in het post-coronatijdperk, maar het past ook perfect in de concurrentiestrijd met China.

Al jaren is China koortsachtig zijn militaire capaciteit aan het verbeteren, met een snelle modernisering en steeds hogere budgetten voor het leger. Of dat een rechtstreekse bedreiging vormt voor het Westen is twijfelachtig – behalve misschien via cyberaanvallen. Maar in hun eigen achtertuin worden de Chinezen wel alsmaar assertiever. 

In de uitgestrekte Zuid-Chinese Zee (die ze helemaal voor zichzelf claimen, terwijl veel buurlanden ook aanspraak maken op eilanden en territoriale wateren in de regio) bouwen ze militaire basissen en zijn er geregeld incidenten met rivaliserende marineschepen of vissersboten. Over maritieme kwesties bestaan ook spanningen met Japan; beide landen zeggen dat de Diaoyu/Senkaku-eilanden en de bijbehorende visgronden, koopvaardijroutes en bodemrijkdommen van hen zijn.  (lees verder onder de foto)

Het gevoeligst ligt de situatie rond Taiwan. Het eiland scheurde zich in 1949 na de communistische machtsovername in China af, maar voor Peking is het gewoon een afvallige provincie, die vroeg of laat weer zal worden geannexeerd. De laatste tijd zijn er geregeld spanningen tussen China en Taiwan, en de Chinese zee- en luchtmacht voeren steeds meer manoeuvres uit in de Straat van Taiwan. 

Een niet geheel ondenkbaar gewapend conflict zou het Westen en zeker de Verenigde Staten voor een ongemakkelijk dilemma plaatsen: militaire steun verlenen aan het democratische Taiwan en daarmee China confronteren, of vanop de zijlijn toekijken? Dat er op de NAVO-top gesproken is over de "uitdaging" van China is in elk geval veelbetekenend, zeker omdat het Atlantisch bondgenootschap strikt genomen niets te zoeken heeft in Azië. Het toont dat men ook in onze contreien elke ongewenste Chinese inmenging wil tegengaan.

De slotverklaring van de NAVO-top gebruikt in verband met China de uitdrukking "systemische uitdaging". Overal in de media wordt "systemisch" tussen aanhalingstekens geplaatst, omdat het zo'n vreemd adjectief is. 

Twee jaar geleden had de Europese Unie het in haar vernieuwde China­strategie ook al over een "systemische" rivaal, en dat werd herhaald op de EU-top met Joe Biden. Waarmee bedoeld wordt dat het hele systeem in China – politiek, economisch – anders is, dat hun waarden niet overeenkomen met de onze. En dat terwijl Peking door Europa lange tijd als strategische partner was behandeld. Maar de tegenstellingen zijn te groot geworden. En nu verschijnt het woord "systemisch" dus ook in het NAVO-jargon. (lees verder onder de foto)

Zal de druk van de verschillende internationale instanties aan Chinese kant indruk maken? Zoals gewoonlijk is de eerste reactie bijzonder scherp. Peking noemt de uitspraken van de G7, de NAVO en de EU over China "een schending van de principes van het VN-handvest", en het zegt dat "kliekvorming, groepspolitiek en ideologisch gemotiveerde standpunten ingaan tegen vreedzame ontwikkeling en samenwerking". 

Een verwachte reactie, maar China is ook niet helemaal ongevoelig voor kritiek. In het verleden heeft het land al stilletjes kleine toegevingen gedaan na aangehouden internationale druk. Al zal aan het "systeem" natuurlijk niet worden geraakt, dat mag duidelijk zijn.