Nieuw boek van Georgische succesauteur Nino Haratischwili speelt zich deels in Brussel af: "Ik werd verliefd op de stad"

Enkele jaren geleden had Nino Haratischwili met “Het achtste leven. Voor Brilka” een bestseller te pakken. In Vlaanderen en Nederland alleen al werden er maar liefst 100.000 exemplaren van verkocht. Bijzonder, voor een pil van ruim 1.200 bladzijden. 

Wie zou zo’n dik boek willen lezen over een Georgische familiegeschiedenis, vroeg de uitgever zich indertijd af. Veel mensen dus. “Met familie hebben we allemaal af te rekenen en ik hoor toch ook dat veel mensen sterk emotioneel geraakt werden door het boek,” zegt de schrijfster.  

Nu heeft Nino Haratischwili een nieuw boek uit, “Het schaarse licht”. En opnieuw verweeft ze het persoonlijke met het politieke. In “Het achtste leven” was dat een kleine eeuw geschiedenis van de Sovjet-Unie; nu speelt het verhaal zich af in de loden jaren 90, toen Georgië onafhankelijk werd, maar het land vergleed in anarchie en oorlog. 

Verrassend: ook Brussel speelt een belangrijke rol in het boek. “Ik heb een groot deel van boek hier geschreven, ik was hier twee maanden in residentie via Passa Porta. Ik raakte geïnspireerd door de stad. Meer nog, ik werd verliefd op Brussel. Het was hier zo leuk, het was lente, iedereen zat buiten in de zon, het was druk op straat, ik voelde me heel levend hier.” 

Het is in Bozar in Brussel, “een art-decomeesterwerk, een van de grootste architectonische schatten van Brussel” dat de hoofdpersonages van “Het schaarse licht” elkaar ontmoeten. Het zijn drie Georgische vrouwen, drie vriendinnen die een autobiografische foto-expo bezoeken van een vierde vriendin, die overleden is. 

De foto’s katapulteren de vrouwen naar de extreem moeilijke jaren 90 in de Georgische hoofdstad Tbilisi, toen ze tieners waren. “De personages zijn fictief, maar alles eromheen is echt gebeurd,” zegt Nino Haratischwili, die zelf als kind in Tbilisi woonde op dat moment. 

De titel van de roman “Het schaarse licht” vat de toestand van toen samen: “Duisternis” is het eerste wat naar boven komt als je met iemand praat die die periode in Georgië heeft overleefd. Het was donker en koud. Als ik aan die tijd denk, is het altijd winter. Nochtans hebben we daar ook zomers en is Tbilisi erg zonnig! Maar de emotionele herinnering is die van duisternis. We hadden geen elektriciteit, er was weinig perspectief, de toekomst zag er donker uit, het was een winter zonder einde."

Toen de Sovjet-Unie uit elkaar spatte en Georgië op eigen benen moest staan, viel het land in een politiek vacuüm. Een ideale biotoop voor maffia en drugshandel. De vier vriendinnen, hun familie en liefdespartners, worden uit elkaar getrokken. Verraad knaagt aan hun loyauteit en vriendschap.

Zet je schrap als lezer, want Haratischwili schrijft over moord, zelfmoord, overdoses, zelfverminking. Zoveel miserie, “dat lijkt overdreven, maar het is dat niet. Veel mensen hebben die periode niet overleefd, en wie dat wel deed, is fysiek of psychologisch beschadigd.”

“Alles wat er gebeurde in de politiek had een impact op het persoonlijk leven van de mensen. Het was een ware ineenstorting. Alles ging kapot, alle structuren, en de staat bestond niet meer. Het was pure anarchie. En iedereen probeerde te overleven.” 

De setting is de Kaukasus, maar de thema's zijn universeel. Nino Haratischwili vindt het vooral interessant om te onderzoeken hoe mensen zich gedragen in extreme omstandigheden, hoe hun moreel kompas erbij staat. “Als je honger hebt, dan pakken sommigen de wapens op en wagen zich in de jungle; anderen blijven thuis en geven les aan schoolkinderen. Ik weet niet wat ik zelf zou doen. Conclusie: we kunnen nooit met zekerheid zeggen dat we onszelf of onze naasten echt kennen.”

Vooral vrouwen betaalden de prijs, stelt Nino Haratischwili. De “toxische mannelijkheid” is alomtegenwoordig in “Het schaarse licht”, met verkrachtingen, gedwongen huwelijken, broers die de eer van hun zussen denken te moeten hoog houden.

Alsof dat allemaal nog niet genoeg is, was het begin jaren negentig oorlog in Georgië. Meer bepaald in Abchazië, een regio aan de Zwarte Zee, tussen de Georgische bevolking en de Abchazen, die steun kregen van Rusland. Intussen is Abchazië, net als Zuid-Ossetië, de facto losgescheurd van Georgië en bezet door Rusland. 

Een van de vier vriendinnen uit het boek van Haratischwili is persfotografe tijdens die Abchazische oorlog. En meteen zijn er parallellen te trekken met 2022 en de oorlog in Oekraïne, waar Rusland ook stukken heeft bezet. “Mijn boek verscheen in het Duits twee dagen na de Russische inval. Wat in Georgië gebeurde was op een andere plaats, in een andere tijd, maar het patroon is hetzelfde. Het is schokkend en droevig dat de geschiedenis zich nu al 30 jaar blijft herhalen. En dat het westen zich dat nu pas realiseert.”

Nino Haratischwili woont al bijna 20 jaar in Duitsland, schrijft ook in het Duits, maar was tot gisteren weer aan het werk in de Georgische hoofdstad Tbilisi, als theaterregisseur. Hoe is de atmosfeer daar nu? 

“Er is altijd angst voor Rusland, we kunnen nooit relaxen. Op dit moment houdt Rusland een vijfde van ons land bezet. Maar tegelijk komen er vluchtelingen uit Rusland.” Het gaat sinds enkele maanden om mensen die op de loop gaan voor het regime van Poetin. Maar voor de Georgiërs is het een “krankzinnige toestand”. Cafés in de hoofdstad Tbilisi zitten vol Russen. “Zijn het opposanten? Zijn het toeristen die van hun cappuccino genieten, terwijl Rusland een ander land bombardeert?” vraagt Haratischwili zich schamper af. 

Haar nieuwe roman “Het schaarse licht” verschijnt binnenkort in Georgië zelf. “Mensen kijken ernaar uit, maar de verwachtingen zijn hooggespannen, want veel lezers hebben de periode waarin het boek zich afspeelt zelf meegemaakt.” En alles gaat voorbij, behalve het verleden, leren we uit de boeken van Nino Haratischwili.