Negen jaar oorlog in Syrië: wie vecht nu tegen wie en wat doen al die Turken en Russen daar?

Voor alle duidelijkheid: er woeden niet een, maar tal van oorlogen in Syrië. Wat in maart 2011 begon als een opstand tegen de dictatuur van Bashar al-Assad, ontrafelde al snel in bitse conflicten met veel partijen en de laatste tijd steeds meer buitenlandse troepen, zowel op de grond als in de lucht. Wij pogen die gordiaanse knoop voor u te ontwarren.

De voorbije maand zijn in Idlib al 54 Turkse militairen gedood bij bombardementen van Syrische of Russische vliegtuigen. De provincie Idlib, in het noordwesten van Syrië langs de grens met Turkije, is het laatste grote bolwerk van de Syrische rebellen. Het gaat om een amalgaam van rebellengroepen met ook jihadistische (aan Al Qaeda verwante) strekkingen.

Het regime van Assad wil nu ook dat laatste weerstandsnest opruimen en heroverde de voorbije maanden veel grondgebied in Idlib dankzij de steun van Russische vliegtuigen. Het probleem is dat Turkse militairen in Idlib "observatieposten" hebben in het kader van een vorig bestand en dus in de vuurlijn komen. Turkije steunt overigens openlijk een aantal van die rebellengroepen; ook al omdat Ankara bevreesd is voor de komst van nog eens honderdduizenden Syrische vluchtelingen, bovenop de 3,7 miljoen die nu al in Turkije zijn. (Lees verder onder de kaart).

Strikt genomen niet, want het gaat om een aanval op Turkse militairen buiten het grondgebied van de alliantie. Alleen als Turkije op eigen grondgebied aangevallen zou worden, zou het een beroep kunnen doen op militaire bijstand van de NAVO-bondgenoten. 

Dat weerhoudt er de NAVO echter niet van om Turkije indirect te steunen. Dat zou kunnen via informatie verkregen via satellietbeelden, AWACS-verkenningsvliegtuigen en het achter de hand houden van gevechts­vliegtuigen op bases in Turkije. In het verleden stelde de NAVO ook Patriot-luchtafweerraketten op om het Turkse luchtruim te beschermen. 

De kans op een oorlog tussen de NAVO en Rusland moet nu ook niet worden overdreven. Beide kampen zijn intelligent genoeg om dat uit de weg te gaan. Rusland probeert al langer om de Turkse president Recep Tayyip Erdogan los te weken uit de NAVO en wil de zaak niet op de spits drijven, al wil Moskou ook bondgenoot Assad niet laten vallen.

Van in de Sovjettijd onderhield Moskou goede relaties met het linkse Baath-regime van vader Hafiz en zoon Bashar al-Assad in Syrië. Die zijn er ook gebleven na de Koude Oorlog. Rusland heeft marinefaciliteiten in de haven van Tartus en dat is de enige steunpoot in de Middellandse Zee.

Daarom besloot president Vladimir Poetin enkele jaren geleden om in Syrië militair tussenbeide te komen om het toen zieltogende regime van Assad aan de macht te houden, tenminste in een deel van Syrië. Dat lijkt gelukt, dankzij Russische luchtsteun kon Assad - op de grond gesteund door Iraniërs en sjiitische milities uit Libanon en Irak - een groot deel van Syrië heroveren. Idlib is daar nog niet bij. (Lees verder onder de foto). 

Sinds enkele jaren wordt een groot deel van het noordoosten van Syrië beheerst door de Syrisch-Koerdische militie YPG en haar Arabische bondgenoten. Die hebben dat gebied met Amerikaanse en andere westerse luchtsteun kunnen veroveren, niet op Assad, maar wel op de terreurgroep IS, die daar het machtsvacuüm had opgevuld. 

De relatie tussen de Koerden en Assad is nogal ondoorzichtig. Officieel zijn ze geen vijanden en willen de Koerden hun gebied niet afscheuren van Syrië, maar ze willen wel autonomie. Bovendien vochten ze tegelijkertijd tegen IS, maar er is ook niet veel vriendschap tussen Assad en de Koerden. 

Turkije stoorde zich wel aan dat grote autonome en zo goed als onafhankelijke Syrisch-Koerdistan en heeft eind vorig jaar langs de grens een bufferstrook van dertig kilometer breed ingenomen met steun van pro-Turkse Syrische rebellen. Tegelijk trok VS-president Donald Trump zijn grondtroepen daar weg. Daar heerst nu een wankel evenwicht tussen de Russen en Assad-troepen enerzijds en de Turken anderzijds. De olievelden in het oosten van Syrië zijn nog wel in handen van de Koerden en daar lopen ook nog Amerikaanse militairen rond. (Lees verder onder de foto).

De oorlog waar u de voorbije jaren het meest over gehoord heeft, is ongetwijfeld die tegen de internationale moslimterreurgroep IS. Naast grote delen van Noord-Irak had die in 2014 ook het oosten en het noorden van Syrië in handen gekregen. In Syrië maakte IS gebruik van de chaos om snel gebied in te nemen en rebellengroepen op te slorpen.

IS werd nadien in de tang genomen door twee offensieven: dat van de Syrische Koerden met westerse luchtsteun en dat van Assad met Russische steun. Het IS-gebied in Oost-Syrië is nu grotendeels tussen die twee kampen verdeeld en de terreurgroep is verdreven of ondergedoken. Het is afwachten of IS - of een andere jihadistische terreurgroep - van de aanhoudende herrie in Syrië gebruik kan maken om opnieuw de kop op te steken. In Idlib zitten overigens ook veel strijders van een met Al Qaeda verwante groepering die ook gewezen IS'ers hebben opgenomen.

Voor een "live"-kaart van het conflict in Syrië met invloedssferen en recente incidenten kunt u terecht op deze kaart. (Lees verder onder de foto van de vluchtelingen).

De aanhoudende luchtaanvallen van Assad en de Russen hebben intussen een nieuwe grote vluchtelingenstroom in Syrië op gang gebracht. Volgens lokale bronnen zijn de voorbije weken en maanden ook woningen, scholen en ziekenhuizen gebombardeerd om het rebellengebied murw te krijgen.

Volgens de Verenigde Naties zijn er nu 950.000 burgers op de vlucht geslagen, onder wie veel families met kinderen. Die kunnen in feite nergens naartoe, want Turkije houdt de grens dicht. Het is bovendien winter en veel van die mensen zijn al gestorven van honger en koude.

In Turkije wonen nu al 3,7 miljoen officieel geregistreerde Syrische vluchtelingen. Turkije kreeg de voorbije jaren zes miljard euro steun van de Europese Unie om hen op te vangen. De dreiging van Ankara om de grenzen met de EU-lidstaten Griekenland en Bulgarije open te gooien, wordt door die landen beschouwd als humanitaire chantage op de kap van weerloze burgers. En zo dreigen die mensen opnieuw de speelbal te worden van grote belangen in de regio.