Kan basisbereikbaarheid de Vlaamse mobiliteitsknoop ontwarren? "Al tien jaar lang misgroei aan de gang"
Vanaf januari zou elke Vlaming gemakkelijker toegang moeten krijgen tot openbaar vervoer, bijvoorbeeld door de belbus of een deelfiets te gebruiken. Daarom wil Vlaams minister van Mobiliteit Lydia Peeters (Open VLD) de zogenoemde basisbereikbaarheid gefaseerd invoeren vanaf januari volgend jaar. Hoe dan ook is er dringend nood aan beter openbaar vervoer in Vlaanderen, maar of het decreet basisbereikbaarheid daartoe kan bijdragen, is volgens verschillende experten nog onduidelijk.
In 2019 al keurde de vorige Vlaamse regering het decreet basisbereikbaarheid goed. Toenmalig minister van Mobiliteit Ben Weyts (N-VA) maakte komaf met het dure systeem van basismobiliteit van de socialistische oud-minister Steve Stevaert, dat onder meer bepaalde dat elke Vlaming op maximaal 750 meter van zijn huis toegang moest hebben tot openbaar vervoer.
Wij zijn niet zeker dat de chaos die is ontstaan nu voorbij is
Voortaan was "basisbereikbaarheid" het nieuwe toverwoord. Dat stond voor een zogenoemd vraaggestuurd openbaar vervoer met een sterke inbreng van vervoersregio's. Het is de bedoeling dat dit openbaar vervoer wordt opgedeeld in vier lagen:
- een treinnet,
- een kernnet voor de grotere verkeersstromen,
- een aanvullend net voor de iets minder drukke lijnen,
- aanvullend vervoer als "feeder" voor bus en tram.
Mooie, maar aanvankelijk vage plannen. Het was aan Lydia Peeters om alles concreet te maken en uit te voeren. Dat bleek veel moeilijker dan gedacht, en dus kwam er tot twee keer toe uitstel. Peeters neemt nu de vlucht vooruit en kiest voor een versnelde en gefaseerde invoering van de basisbereikbaarheid.
"Wij zijn niet zeker dat de chaos die is ontstaan nu voorbij is", reageert Peter Meukens van reizigersvereniging TreinTramBus. "Die basisbereikbaarheid heeft de minister al twee keer uitgesteld en nu kondigt ze voor het eerst aan wat wanneer gaat veranderen."
Volgens TreinTramBus is er niet genoeg participatie. "De basisbereikbaarheid is volgens de Vlaamse regering vraaggestuurd, maar de reiziger wordt er niet bij betrokken", zegt Meukens. "Wij zijn dus helemaal niet gerustgesteld.
Crisis, te weinig geld en ontevreden klanten
"Als ik aan een adjectief denk om het openbaar vervoersbeleid van de afgelopen 10 jaar te beschrijven, denk ik aan desastreus", zegt mobiliteitsexpert Dirk Lauwers (Universiteit Gent).
"Men heeft willen herstructureren, maar men heeft de complexiteit onderschat. Bovendien is er een gebrek aan financiële middelen. Dat heeft geleid tot een crisissfeer bij De Lijn, waardoor veel mensen zijn vertrokken." Zowat de helft van het management is vertrokken en nieuwe mensen moeten worden opgeleid.
Er is een manifest probleem van financiering
“Je kan niet iemand zijn handen op zijn rug binden en vragen dat hij 100 meter vlinderslag zwemt", parafraseert mobiliteitsexpert Kris Peeters (Hogeschool PXL). "Er is jarenlang niet geïnvesteerd in materieel of in vernieuwing van personeel."
"Er is een manifest probleem van financiering", zegt Dirk Lauwers. "Er is een probleem met leidinggevende mensen na de brain drain van de voorbije jaren, veel bussen en trams zijn verouderd, hier en daar zijn de tramsporen onberijdbaar en er is een personeelstekort."
Een weinig fraai beeld, dus. Niet van die aard om meer mensen naar het openbaar vervoer te lokken, wat nochtans wenselijk is in tijden van ellenlange files en daarbij horende luchtvervuiling. "Al vóór corona heeft De Lijn in Antwerpen een derde van haar klanten verloren", schetst Dirk Lauwers.
Hoe uit de malaise raken?
Openbaar vervoer in Vlaanderen is niet bepaald een succesverhaal, zo blijkt. "De oplossing is niet eenvoudig", weet Dirk Lauwers. "Eerst en vooral zijn er meer middelen nodig. Misschien moeten de zaken ook meer per regio worden aangepakt. Een inspiratiebron kan de Westhoek zijn, waar er al lang een goed systeem van belbussen met overstapmogelijkheden bestaat."
Wie anders dan Peeters zelf is bevoegd voor de uitrol van de basisbereikbaarheid
Dat minister Peeters nu zegt aan te dringen op een snellere uitrol van de basisbereikbaarheid vindt TreinTramBus vooral getuigen van "een stevige portie cynisme". "Wie anders dan Peeters zelf is bevoegd voor de uitrol van de basisbereikbaarheid?", legt Peter Meukens de vinger op de wonde.
Dat De Lijn de regie over stads- en streekvervoer in grote mate aan de vervoersregio's heeft overgedragen, maakt het er niet makkelijker op. "De 15 vervoersregioraden hebben een volledig nieuw plan goedgekeurd, dat niet opgebouwd is vanuit het idee van een gefaseerde aanpak", weet Meukens. En net nu kondigt minister Peeters een gefaseerde aanpak aan.
"Elke vervoersregioraad zal nu moeten afwegen welke lijnen al wel aangepast worden en wanneer. Dat zal tijd kosten, zeker omdat alle gemeenten samen in de vervoersregioraad in consensus moeten beslissen. Burgemeesters zullen dus moeten aanvaarden dat hun collega al voor de volgende verkiezingen met nieuw aanbod mag uitpakken, terwijl zij zelf tot na de verkiezingen moeten wachten. Als dat maar goed komt!”
Dirk Lauwers vindt meer overleg met de regio's dan weer een goede zaak. Zo kan men quick wins vinden en hopelijk de impasse doorbreken, hoopt hij.
Het is erg, wat er met het openbaar vervoer in Vlaanderen is gebeurd
Dat de basisbereikbaarheid ook budgetneutraal moet zijn, wekt weinig vertrouwen. "Dat betekent dat meer aanbod op de ene plek noodgedwongen gepaard gaat met minder aanbod op een andere plek", aldus Peter Meukens. "Hoe dat te rijmen valt met de belofte van de minister dat de reiziger absoluut niet de dupe mag zijn van de operationele uitrol van de basisbereikbaarheid, is ons een raadsel."
"Het is erg, wat er met het openbaar vervoer in Vlaanderen is gebeurd" vindt Dirk Lauwers. "Ik weet wel dat je niet voor 100 procent kan vergelijken, maar toch: in Brussel wordt wel geïnvesteerd in nieuwe lijnen, nieuwe bussen - ook elektrisch - en in nieuwe trams. Daar is de klanttevredenheid veel groter dan in Antwerpen of Gent."