Videospeler inladen...

Eén jaar na de val van Kaboel: hoe gaat het leven in Afghanistan onder "Taliban 2.0"?

Een jaar geleden stortten de Afghaanse regering en het leger als een kaartenhuis in elkaar en namen de extremistische talibanrebellen de macht over in Kaboel. Anders dan onder hun eerste regime in de jaren 90 beloofden de talibanleiders dat ze rechten van vrouwen en minderheden zouden respecteren en dat Afghanistan geen basis meer zou zijn voor internationale terreur. Een jaar later lijkt het vooral om loze beloften te gaan, al is niet alles hetzelfde als het eerste bewind van de taliban (1996-2001). 

analyse
Jos De Greef
Jos De Greef is expert Midden-Oosten en Azië bij VRT NWS.

Vorige zomer viel de ene na de andere stad in Afghanistan in handen van de talibanrebellen. Die "Blitzkrieg" bestond uit veel blitz en weinig krieg, want erg veel Afghaanse militairen vluchtten weg, liepen over of gooiden het op een akkoordje met de taliban, zoals wel vaker gebeurt bij omwentelingen in Afghanistan. De meeste politici volgden dezelfde paden.

De inname van Kaboel door de taliban en de daarop volgende grootscheepse evacuatie door buitenlandse troepen bracht herinneringen terug van de dramatische val van Saigon, de hoofdstad van Zuid-Vietnam, in 1975.

Augustus 2021: honderden Afghanen verdringen zich rond een Amerikaans vrachtvliegtuig op de luchthaven van Kaboel.
Copyright 2021 The Associated Press. All rights reserved.

Net als toen betekende de val van Kaboel niet enkel de ondergang van de regering, maar de mislukking van een politiek project om een modern staatsmodel in Afghanistan op poten te zetten. Miljarden dollars en de inzet van duizenden westerse troepen hadden niet kunnen verhinderen dat de radicale moslimmilitie van de taliban na bijna 20 jaar oorlog opnieuw aan de macht kwam, net als in de jaren 90.

De nieuwe talibanleiders - want daar was intussen ook een generatiewissel doorgevoerd - lieten over hun politiek project geen twijfel bestaan: werd er aanvankelijk - wellicht voor de schijn - nog gepraat met een aantal kopstukken van het gevallen regime zoals ex-president Hamid Karzai over een overgangsregering, dan viel die schijn al snel weg. 

Voor de taliban kan er geen sprake zijn van democratie of verkiezingen omdat die in strijd zouden zijn met hun radicaal-conservatieve visie op de islam. In de plaats kwam - net zoals tussen 1996 en 2001 - een "emiraat". In de praktijk betekent dat een soort "junta" van niet-verkozen kopstukken van de taliban die onderling de macht verdelen, want ook die beweging is geen monoliet. 

Een eerste belofte over amnestie bleek al meteen geschonden toen de taliban jacht maakten op leden en kopstukken van de gevallen regering die vaak op brutale wijze werden vermoord. Old habits die hard.

Videospeler inladen...

Vrouwen achter een gezichtssluier

Over andere punten werden dan weer wel enkele vage beloftes gemaakt, onder meer over de rechten van vrouwen. Tijdens het eerste regime van de taliban (1996-2001) werden die zo goed als opgesloten in hun huis en mochten ze dat niet verlaten tenzij volledig omhuld in een "boerka" en vergezeld van een mannelijk familielid. Werken of onderwijs was toen niet toegelaten voor vrouwen. 

Het moet gezegd dat het nieuwe talibanregime op dat vlak aanvankelijk iets terughoudender van start ging dan in 1996. Hadden veel Afghaanse vrouwen zich uit angst sowieso al een boerka aangeschaft en sloten schoonheidssalons in Kaboel ook zonder veel dwang al de deuren, toch hadden de taliban het in hun eerste decreten nog over "vrouwenrechten", tenminste volgens "islamitische principes". Dat laatste bleef vaag en rekbaar en de gevolgen lieten zich raden. 

In het najaar werden vrouwenrechten dan ingeperkt, geleidelijk en in schijfjes. Zo werden middelbare meisjesscholen gesloten, lager onderwijs kon nog wel. Ook werden gezichtsbedekkende sluiers verplicht voor vrouwen en meisjes en in mei van dit jaar werd de boerka opnieuw verplicht voor vrouwen die hun huis verlaten. Ook nu moet dat opnieuw in gezelschap van een nauw verwant mannelijk familielid. Zonder een echt verbod wordt zo uit gaan werken voor vrouwen wel erg moeilijk. Was er aanvankelijk veel protest van vrouwen (en van mannen) tegen die maatregelen, dan werd dat snel de kop ingedrukt.

Muilkorf voor de media

Onder het eerste talibanregime in de jaren 90 waren televisie en andere mediafenomenen zoals muziek zo goed als verboden. Dat is nu niet het geval, ook al omdat de talibanleiders ingezien hebben dat ze moderne media in hun propaganda kunnen gebruiken. Afghanistan is de voorbije 20 jaar op mediavlak enorm geëvolueerd en zelfs de huidige taliban halen vrouwelijke nieuwsankers en journalisten (voorlopig) niet van het tv-scherm, al werden die begin dit jaar wel verplicht om een gezichtssluier te dragen.

Vrouwen mogen vrij in de media werken op voorwaarde dat ze islamitische en nationale principes in acht nemen

Zabihullah Mujahid, woordvoerder van de taliban in februari

In februari erkende Zabihullah Mujahid, de woordvoerder van de taliban, dat "vrouwen vrij in de media kunnen werken, op voorwaarde dat ze islamitische en nationale principes in acht nemen". Dat geldt overigens voor alle journalisten, voegde Mujahid eraan toe, want die zouden "nationale belangen, islamitische waarden en de nationale eenheid van het land moeten respecteren vooraleer ze artikels publiceren". 

Nieuwsanker Sonia Niazi van de tv-zender Tolo kan enkel presenteren als  ze haar gezicht bedekt.
AFP or licensors

Blijven veel tv-zenders en andere media dan werken, dan halen de taliban - net zoals elk autoritair regime - de teugels steeds meer aan als het over de inhoud gaat. De censuur wordt alsmaar strenger en de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch maakt steeds meer melding van intimidatie, bedreigingen en fysiek geweld van taliban tegenover journalisten, waardoor die laatsten steeds meer aan zelfcensuur gaan doen. 

Vooral buiten Kaboel en andere grote steden - uit het zicht van buitenlandse pottenkijkers - worden de media volgens HRW lastig gevallen, ook al is dat vaak op initiatief van lokale talibanleiders. Veel lokale en provinciale media stoppen ermee, en dan vooral vrouwelijke journalisten.

"Geen basis voor terreur", en Al Qaeda dan?

Een van de eerste beloftes van de taliban voor en na de machtsovername vorig jaar was dat hun land nooit meer een basis voor het internationale terrorisme zou worden, zoals in de jaren 90. Het was uiteraard die terreur -met de aanslagen van 9/11 in de VS - die de directe aanleiding vormde voor de buitenlandse invasie in 2001 en de val van het eerste talibanregime.

Meer nog: de taliban werden zelf het slachtoffer van die terreur, met name die van IS Khorasan, de lokale afdeling van de beruchte terreurgroep IS in Afghanistan en Centraal-Azië. Bij de vreselijke aanslagen nabij de luchthaven van Kaboel tijdens de grote evacuatie van vorige zomer vielen meer dan 180 doden, waaronder zowel Amerikaanse militairen als talibanstrijders.

Ook daarna raakten de taliban steeds meer slaags met IS: het voorbije jaar voerde die groep steeds meer aanslagen uit tegen de sjiitische minderheden, tegen soennieten of tegen religieuze minderheden zoals hindoes en sikhs, maar ook tegen taliban en onlangs zelfs een van hun geestelijke leiders. 

Tegelijk lieten de taliban volgens de VS echter opnieuw toplui van dat andere terreurnetwerk toe: Al Qaeda. De recente uitschakeling van Ayman Al-Zawahiri, die Osama Bin Laden was opgevolgd als leider van Al Qaeda, tijdens een Amerikaanse aanval in Kaboel was erg vervelend voor de taliban: het doet hun imago en kans op internationale erkenning geen goed.

Daarnaast is het beruchte extremistische Haqqani-netwerk een van de steunpilaren van de taliban, en laat dat netwerk nu door de VS als terroristische organisatie gebrandmerkt zijn.

Internationale erkenning of niet?

Sinds de machtsovername door de taliban een jaar geleden kampt de internationale gemeenschap met een dilemma. Moet men de realiteit -en dus de taliban- erkennen als "regering" van Afghanistan of niet? 

Veel westerse landen doen dat niet en laten de ambassadeurs van het vorige regime hun werk doen zoals tevoren. Het Westen koppelt strikte voorwaarden inzake rechten van vrouwen, minderheden, vrije media en mensenrechten aan een eventuele erkenning, en die zijn niet vervuld. Andere landen zoals Rusland, China, de Golfstaten en Pakistan hebben daar minder moeite mee en onderhouden informele contacten met de taliban. 

De taliban mogen dan stoer doen, ze weten ook dat ze "een lege doos" veroverd hebben. Afghanistan was vroeger voor 80 procent van het budget afhankelijk van buitenlandse hulp. Die is nu weggevallen, met alle gevolgen van dien voor  gezondheidszorg, onderwijs, overheidsadministratie en dergelijke meer.

Er zijn schrijnende tekorten aan voedsel, medicijnen en brandstof en meer dan de helft van de bevolking (volgens sommige bronnen tot 80 procent) lijdt honger. Er zijn steeds meer berichten over gezinnen die hun kinderen en dan vooral dochters uit wanhoop verkopen.

De zware aardbeving van juni met meer dan duizend doden en tienduizenden gewonden en daklozen heeft de discussie aangewakkerd over hulp aan Afghanistan. De Verenigde Naties zijn het eens om humanitaire hulp mogelijk te maken zonder dat de VS-sancties treffen, maar op voorwaarde dat dat niet via de taliban gebeurt. Hoe dat in de praktijk moet, is nog verre van duidelijk. 

Er zijn steeds meer  berichten over gezinnen die hun kinderen en dan vooral dochters uit wanhoop verkopen

Er is overigens geld: de Afghaanse Centrale Bank heeft 7 van haar ongeveer 9 miljard dollar reserves geparkeerd bij de Amerikaanse Federal Reserve. Die zijn echter geblokkeerd na de machtsovername door de taliban. Onlangs heeft VS-president Joe Biden een decreet ondertekend waarbij de helft van dat bedrag als schadevergoeding zou uitgekeerd worden aan de slachtoffers en nabestaanden van de terreurgolf van 9/11 (die door Al Qaeda beraamd was vanuit Afghanistan).

De overige helft - ongeveer 3,5 miljard dollar - zou beschikbaar zijn voor humanitaire hulp aan de noodlijdende Afghaanse bevolking, maar ook hier zonder dat de taliban ervan zouden kunnen profiteren.

De Afghanen zitten tenslotte ook op een erg rijke ondergrond met waardevolle en soms zeldzame mineralen. De ontginning daarvan op grote schaal is echter enkel mogelijk als er op lange termijn vrede en stabiliteit is, en die is nog altijd ver te zoeken. Het is niet duidelijk of de taliban alle delen van het land controleren. Er is het verzet van troepen van de vorige regering, van etnische minderheden en de terreur van IS.

Op termijn is de grootste uitdaging voor de taliban, hun gebrek aan efficiënt beleid en hun isolement. Als dat niet verbetert, kunnen de taliban dezelfde weg opgaan als alle vorige regimes van de voorbije halve eeuw. In tegenstelling tot wat een bekend adagium beweert, is Afghanistan immers geen "kerkhof van wereldrijken", maar wel een van eigen falende regimes. 

Deze familie leeft al een jaar onder de taliban in Afghanistan. "Er is geen toekomst voor meisjes in Afghanistan", klinkt het. Bekijk hier hun getuigenis:

Videospeler inladen...

Meest gelezen