Gebrek aan vertrouwen in politiek joeg kiezers weg van bestuurspartijen, ideologie dreef ze naar Vlaams Belang
Bij de verkiezingen van 26 mei verloren de traditionele bestuurspartijen fors, ten voordele van radicale partijen. Uit onderzoek bleek al dat nooit eerder zoveel mensen van partij zijn veranderd in vergelijking met een voorgaande stembusgang. Nu hebben wetenschappers van de universiteiten VUB, ULB en KUL ook onderzoek gedaan naar de achterliggende factoren.
Eerste vaststelling: het vertrouwen van de mensen in de politiek is verder gedaald in vergelijking met de verkiezingsjaren 2009 en 2014. “Het vertrouwen in de politici is zeer laag geworden”, zegt professor Kris Deschouwer (VUB). “En de partijen die erin slaagden het best kiezers aan te trekken bij de ontevredenen, zijn de partijen aan de uitersten van het politieke centrum.” In Wallonië profiteerde de uiterst linkse PTB hiervan, in Vlaanderen het uiterst rechtse Vlaams Belang.
“Gebrek aan vertrouwen heeft een rol gespeeld in de verkiezingsuitslag van 26 mei”, aldus prof Deschouwer. Het verschil met 2014 is opmerkelijk. Vijf jaar geleden lokte de N-VA met haar belofte voor verandering heel wat ontevreden kiezers. Die zijn kennelijk overgestapt naar Vlaams Belang. “De N-VA heeft het leiderschap bij deze kiezers aan Vlaams Belang moeten laten”, staat te lezen in het onderzoek. Al blijft de N-VA wel op de tweede plaats staan wanneer het aankomt op kiezers met weinig vertrouwen in de politiek.
Een proteststem dus van mensen die nog maar weinig vertrouwen hebben in de politiek. Maar dat is maar een deel van de verklaring. Vlaams Belang kon op 26 mei namelijk ook een belangrijk deel van kiezers mét veel vertrouwen in de politiek overtuigen. Er zijn dus ook en vooral andere bepalende factoren. En dan komen we op het terrein van de ideologie.
“Protest heeft meegespeeld. Maar als je wil weten in welke richting het protest gaat, moet je kijken naar de inhoud”
Wat verklaart de stemkeuze voor Vlaams Belang? Het hoeft niet te verrassen: de rechtse positie van de partij overtuigt de kiezers van Vlaams Belang. Het kiezerskorps laat zich daarbij leiden door enkele thema’s. Ook daar geen verrassing: voor de kiezers van Vlaams Belang is migratie het belangrijkste thema, waarbij ze vinden dat niet-westerse migranten zich moeten aanpassen aan de Europese cultuur.
Ook op vlak van milieu en klimaat is de kiezer van Vlaams Belang danig verschillend ten opzichte van de kiezers van de meeste andere partijen. VB-kiezers geloven het minst dat de mens zijn gedrag moet veranderen om de klimaatopwarming tegen te gaan en zijn ook het minst bereid om een deel van hun inkomen af te staan voor milieumaatregelen.
Overigens, het kiezerskorps van Vlaams Belang verschilt wat die thema’s betreft niet zoveel in vergelijking met de kiezers van N-VA. “Het verschil zal daar dan zitten in de ontevredenheid”, verklaart professor Deschouwer. “Het gevoel dat de N-VA daar niet geleverd heeft wat kiezers hadden verwacht. Ik denk dat qua migratie het schandaal rond de humanitaire visa geen deugd gedaan heeft aan de partij. Dat soort dingen is desastreus.“
Ten slotte spelen ook de tevredenheid over de democratie en het opleidingsniveau een rol. “Wanneer er hoog wordt gescoord aan de rechtse zijde van het politieke spectrum, laag op tevredenheid met democratie en laag op opleidingsniveau, dan zien we een sterk verschillen tussen de VB-kiezers en de kiezers van alle andere partijen, in het voordeel van Vlaams Belang”, klinkt het samenvattend.
“Politici, voer beleid”
Wat is de boodschap die politieke partijen zouden moeten trekken? “Kiezers verwachten beleid en antwoorden op hun vragen”, antwoordt professor Kris Deschouwer. “Mensen voelen zich in toenemende mate niet vertegenwoordigd door de politici. Ze zijn getuige geweest van heel wat geruzie en strategische spelletjes tussen partijen. Als dat er niet komt, hoeft het niet te verbazen dat kiezers afhaken.”
Maar wat de politiek sinds de verkiezingen 26 mei heeft gebracht, stemt Deschouwer niet hoopgevend op dat vlak. “Wat ik de voorbije weken heb gezien, is niet van die aard om het vertrouwen te herstellen. Er is voorlopig heel weinig over beleid gesproken en veel over strategie.”