Eerste beelden van Jan Van Eyck-expo in Gent: oog voor detail en weergaloze techniek maken Vlaamse meester uniek

Wereldwijd zijn slechts een 20-tal werken bewaard gebleven van Jan Van Eyck (ca. 1390-1441). Meer dan de helft ervan is naar Gent gereisd. Dat op zich is al een huzarenstukje, want veel musea staan er niet om te springen om deze kwetsbare en kostbare werken uit te lenen. Het MSK in Gent had echter een grote troef in handen. 

Al sinds enkele jaren huisvest het museum het atelier waar de panelen van “De aanbidding van het Lam Gods” worden gerestaureerd. Dat altaarstuk van de gebroeders Van Eyck is een van de hoogtepunten van de Europese schilderkunst.

De Sint-Baafskathedraal gaf het MSK de toestemming om de gerestaureerde buitenluiken van “Het Lam Gods” eenmalig tentoon te stellen buiten de kathedraal. Dat was dus een unieke kans om die panelen in dialoog te laten gaan met ander werk van Van Eyck. Zo kon het MSK veel bruikleengevers toch over de streep trekken. 

De acht gerestaureerde buitenpanelen van “Het Lam Gods” en de nog niet gerestaureerde afbeeldingen van Adam en Eva vormen de kern van de tentoonstelling. Ze worden echter niet samen getoond, maar verspreid over de 13 tentoonstellingszalen. De panelen zijn op ooghoogte opgesteld, zodat je ze als bezoeker volledig in je kunt opnemen. Vaak zijn het de grootste werken in de zaal. Van Eyck schilderde doorgaans op kleinere panelen, maar altijd met evenveel gevoel voor kleur, detail en compositie. 

Naast 13 werken van Jan Van Eyck zelf zijn er ook topstukken te zien uit zijn atelier, kopieën van intussen verdwenen schilderijen en meer dan 100 kunstwerken door tijdgenoten en volgelingen. Zijn werk gaat ook in dialoog met enkele Italiaanse meesters uit de 15e eeuw, zoals Gentile da Fabriano, Fra Angelico en Benozzo Gozzoli. Zo wordt de revolutie in de schilderkunst die Van Eyck teweegbrengt in het noorden, naast de revolutie gelegd die op dat moment in de Italiaanse schilderkunst aan de gang is. 

In de 14e en 15e eeuw floreren Vlaamse handelssteden als Brugge en Gent. Het Bourgondische hof wil er zijn macht met veel pracht en praal tentoonspreiden. We weten niet zoveel over Jan Van Eyck, maar wel dat hij bijna zijn hele leven in de hoogste kringen vertoeft. Zo is hij hofschilder van de Bourgondische hertog Filips de Goede en werkt hij in opdracht van rijke handelaars en politici. Zijn status geeft hem de mogelijkheid te reizen en zich te verdiepen in nieuwe wetenschappelijke inzichten. In 1432 vestigt Van Eyck zich in Brugge en trouwt er met Margareta. Het portret dat hij van haar schildert, is het eerste bekende portret van een schildersvrouw. Hij blijft in Brugge wonen tot zijn dood in 1441.

Wie meer wil weten over het leven van Jan Van Eyck kan deze podcast beluisteren.

Het is duidelijk dat Van Eyck met kop en schouders boven zijn tijdgenoten uitsteekt. Hij wordt tijdens zijn leven al zeer gewaardeerd als kunstenaar en verdient goed zijn brood. Zo geeft Filips de Goede de opdracht om de jaarlijkse vergoeding van Van Eyck om te zetten in een levenslang pensioen, want “we zullen nooit meer iemand vinden die zo uitmuntend is in zijn kunst en wetenschap”, schrijft hij. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Jan Van Eyck sommige van zijn werken signeert. Dat is voor die tijd erg uitzonderlijk, maar hij is een echte persoonlijkheid. 

Van Eyck heeft een weergaloze techniek en een zeer goed oog. Hij is niet de uitvinder van de olieverf, maar perfectioneert wel de samenstelling van die verf, zodat hij er ongeziene effecten mee kan bereiken. Hij kan elk materiaal en elke textuur tot leven brengen in zijn werk. Door te spelen met licht en schaduw krijgen zijn figuren vorm en brengt hij diepte aan in zijn werk. Ook de graad van detail is fenomenaal.

In het minuscule werkje “Heilige Franciscus ontvangt de stigmata” komen de verworvenheden van Van Eyck allemaal samen. Op de voorgrond staan twee levensechte figuren. Het landschap is tot in de kleinste details uitgewerkt en krijgt diepte door de rivier, de stad en de bergen die op de achtergrond zijn afgebeeld. 

“Wat Van Eyck presteert in vergelijking met de generatie voor hem, is totaal ongezien”, zegt professor Jan Dumolyn, die meewerkte aan de tentoonstelling. “Hij heeft een uitzonderlijke verbinding tussen zijn oog en zijn hand. Het is iemand met een buitenaards talent.” 

Van Eyck heeft vooral Bijbelse taferelen geschilderd. De tentoonstelling is dan ook opgebouwd rond thema’s als zonde en verlossing, moeder en kind, en het woord van God.

In de laatste zaal staat het individu centraal. Hier worden zeven portretten getoond van de hand van Van Eyck. Het is een divers gezelschap: een bourgondische staatsman, de opdrachtgevers van het “Lam Gods”, maar ook zijn vrouw en een vriend. Die vriend is Jan De Leeuw, een goudsmid uit Brugge. “Het is een heel bijzonder portret, omdat het het eerste bekende portret is in de westerse schilderkunst van iemand die niet tot de allerhoogste elite behoort”, zegt Jan Dumolyn. “Jan De Leeuw is een ambachtsman, een collega van Van Eyck en wellicht ook een vriend.” 

De portretten van Van Eyck zijn revolutionair, omdat hij de mensen weergeeft zoals ze echt zijn, met hun mooie en minder mooie fysieke kenmerken. “Dit is de komende drie maanden de meest waardevolle en interessantste zaal van om het even welk museum waar ook ter wereld”, vat Jan Dumolyn het samen. 

De tentoonstelling "Van Eyck: een optische revolutie" loopt maar drie maanden. Om zoveel mogelijk mensen de kans te geven om de expo te bezoeken is het museum op maandag, vrijdag en zaterdag open tot 23 uur. Op andere dagen tot 19 uur. Tickets worden verkocht voor een bezoek op een bepaald tijdstip. Je boekt je ticket best vooraf online. Dan ben je zeker dat je de expo kunt bezoeken op het door jou gekozen moment. Je betaalt ook iets minder als je vooraf reserveert. Alle praktische info vind je hier. 

Bekijk hier de reportage uit "Het Journaal" met de eerste beelden van de expo: