Videospeler inladen...

De circulaire economie, wat is dat eigenlijk? En kan het de planeet redden?

Matrassen die bestaan uit herbruikbare onderdelen of boeren die onderling afvalwater en warmte uitwisselen: bijna 9 op de 10 Vlaamse bedrijven hebben al hun eerste stapjes gezet in de richting van een duurzamere, "circulaire" economie. Dat toont nieuw onderzoek van de SERV aan, het overlegorgaan van de sociale partners. Maar hoe werkt zo'n economie precies? En zijn die duurzame beloftes echt zo groot?

Met de huidige klimaatbeslommeringen in het achterhoofd legt nu ook de SERV (Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen), het Vlaamse overlegorgaan van werkgevers en vakbonden, haar eisen op tafel. In een nieuw rapport roepen de sociale partners de volgende Vlaamse regering op om meer werk te maken van de omslag naar een circulaire economie

U hoort het in Keulen donderen bij die term? Dan kan dit stuk misschien helpen:    

1. De "circulaire economie" zei u? Wat is dat?

Een circulaire economie in de strikte betekenis is een economisch systeem waarin bedrijven grondstoffen niet uitputten en waarbij ze reststoffen volledig opnieuw inzetten. Al gebruikt de SERV in zijn onderzoeksrapport een iets meer pragmatische omschrijving: "Een economisch systeem dat duurzaam omgaat met grondstoffen, materialen en hulpbronnen".

Lees: materialen en reststoffen zoveel mogelijk opnieuw gebruiken om zo de druk op het milieu te doen dalen. Dat betekent ook dat van bij het ontwerp van een product moet worden nagedacht over een langer of op z'n minst tweede leven. 

Er zijn al wel wat voorbeelden te spotten in onze contreien. De Limburgse matrassen- en beddenfabrikant Veldeman Bedding heeft zo bijvoorbeeld een 100 procent demonteerbare boxspring ontwikkeld, waarvan alle onderdelen gerecycleerd of hergebruikt kunnen worden. Aardappelverwerkend bedrijf Mydibel produceert dan weer biogas uit het eigen zetmeelrijk afvalwater, waardoor het bedrijf voor 100 procent op groene energie kan draaien. Met het bijproduct kunnen boeren dan weer hun (aardappel)velden bemesten. 

Een andere manier om meer "circulair" te werken, is om meer nadruk te leggen op gebruik en minder op bezit, bijvoorbeeld door meer met leasing- of verhuurmodellen te werken. Agfa Graphics leaset tegenwoordig al 40 procent van zijn printplaten voor drukkerijen, in plaats van ze te verkopen. Zo kunnen ze nadien worden opgehaald en gerecycleerd.

Eén-programma "De markt" ging dan weer op bezoek bij viskwekerij Omegabaars en het naburige tuinbouwbedrijf Tomato Masters, die een indrukwekkende ruiloperatie hebben opgezet. Tomato Masters wisselt met de viskwekerij warmte, elektriciteit en opgevangen regenwater uit. Nadien krijgen de tuinbouwers het gebruikte water terug. Daarin zitten nog heel wat voedingsstoffen waardoor het een goede meststof voor de tomaten is geworden. Daardoor moet Tomato Masters 10 tot 15 procent minder kunstmest aankopen. 

Bekijk hier de reportage van "De markt" daarover: 

Videospeler inladen...

2. Klinkt allemaal mooi, maar wat winnen we daarmee?

Wereldwijd heeft de massale ontginning van grondstoffen, maar ook de bewerking, het transport, de productie op basis van die grondstoffen en het uiteindelijke weggooien van die producten, ook een enorme impact op het milieu en het klimaat. Door de ontginning bedreigen we soms de biodiversiteit in een bepaalde streek, door het transport en de productie verbruiken we veel energie en stoten we veel broeikasgassen uit en het afval vervuilt die natuurlijke omgeving dan weer. 

Het hoeft niet te verbazen dat de circulaire economie daarom ook een belangrijk punt is in het klimaatakkoord van Parijs. Om dus de vraag in de titel te beantwoorden: de massale omslag naar een circulaire manier van produceren en consumeren wordt op z'n minst beschouwd als een van de elementen met veel potentieel om onze planeet leefbaar te houden en de druk op ons milieu en ons klimaat danig te verlichten. 

Vlaanderen bezit weinig natuurlijke grondstoffen, waardoor wij een schaarste zwaar zouden voelen in onze portemonnee. 

Specifiek voor Vlaanderen zijn er overigens nog wel wat redenen te verzinnen om aan zo'n kringloopeconomie te denken, stelt de SERV nog in zijn rapport. Door de massale ontginning van grondstoffen, waarover we hierboven spraken, sluipt bijvoorbeeld ook de dreiging van een grondstoffentekort dichterbij. Vlaanderen bezit net weinig van die natuurlijke grondstoffen, waardoor wij zo'n schaarste zwaar zouden voelen in onze portemonnee. 

De SERV voorspelt zelf ook sociaaleconomische voordelen van zo'n omslag naar een meer circulaire economie. Door minder afval en een meer voordelige productie en transport zouden bedrijven in theorie kosten kunnen besparen. Innovatie van producten kan een groter marktaandeel opleveren en bedrijven helpen groeien. En die groei kan dan weer jobs opleveren.

Vlaanderen zit bovendien in de aparte situatie dat het nu al heel sterk staat in selectief inzamelen van afval en sorteren, waardoor hier ook heel veel kennis verzameld zit. Dat, gecombineerd met de goede ligging van onze regio, zou ook voor de logistieke sector in ons land veel kansen kunnen bieden, denken de sociale partners.

3. Dat klinkt bijna té veelbelovend. Is er dan geen enkel nadeel van zo'n circulaire economie?

Toch wel. Sinds enige tijd spreken economen ook van de "circulaire terugslag" (circular rebound). Die is eigenlijk gewoon het gevolg van de wet van vraag en aanbod: als er door de circulaire economie minder vraag is naar natuurlijke grondstoffen, daalt de prijs van die grondstoffen, waardoor het plots weer een pak voordeliger wordt om ze wél weer meer te gebruiken. 

Of vanuit consumentenstandpunt: in een circulaire economie gebruiken we producten langer, we hergebruiken dingen of kopen tweedehands. Daardoor sparen we geld uit. Maar zijn we er vandaag eigenlijk wel zo zeker van dat mensen dat geld dan niet gaan uitgeven aan niet-duurzame producten en activiteiten? Of gewoon nog meer gaan consumeren?

De groeiende tweedehandseconomie vervangt de bestaande nog niet, ze heeft er vooral een markt bijgecreëerd

Vandaag vervangt de groeiende tweedehandseconomie (bijvoorbeeld die van 'refurbished' smartphones: tweedehandse telefoons die worden hersteld en herverkocht) de bestaande economie eigenlijk (nog) niet. Ze heeft er voornamelijk een éxtra markt bij gecreëerd voor mensen die oorspronkelijk geen smartphone konden betalen of die er een reservetoestel bijkopen. Het resultaat is dat er nog meer producten in omloop zijn. 

In die situaties kan de aanvankelijk duurzamere, circulaire economie dus méér productie, en dus ook meer transport, meer afvalverwerking en meer CO2-uitstoot opleveren. Het is een evolutie die economen de komende jaren met argusogen zullen volgen en becijferen.

4. Hoe ver staan we hier in Vlaanderen met die omslag naar zo'n circulaire economie?

Uit een steekproef van de SERV bij meer dan 1.600 Vlaamse bedrijven blijkt dat maar 13 procent van hen helemaal geen inspanning doet om circulair te werken. 87 procent van de bedrijven recupereert dus bijvoorbeeld afval- of restproducten, doet aan herstel en recyclage van producten, werkt samen met andere bedrijven om (rest)producten of grondstoffen uit te wisselen of verhuurt zijn producten als dienst (of doet een combinatie van die inspanningen). 

17 procent van de bedrijven wekt zelf energie op, een derde gebruikt regenwater en 13 procent recupereert afvalwater. Vier op de tien bedrijven proberen op een of andere manier afval-, rest- en bijproducten te recupereren.

Ruim een vierde van de Vlaamse ondernemingen (27 procent) let er al bij de productie op dat zijn producten makkelijk te demonteren of herstellen zijn. De helft van de bedrijven werkt op minstens één domein samen met andere organisaties om middelen (logistiek, energie, machines, gebouwen, …) te delen.  

Vooral de grote en industriële bedrijven doen het vrij goed op dat vlak. Vier op de tien bedrijven zeggen trouwens dat die investeringen ook financieel interessant zijn. 

5. Dat is niet zo slecht. Is de SERV daarmee niet tevreden dan?

Volgens de SERV tonen die cijfers aan dat er in elk geval veel goede wil is bij de bedrijven. Toch gaat de omslag volgens de sociale partners niet snel genoeg. De helft van de bedrijven zegt meer circulair te willen werken. Maar een even groot aandeel weet niet hoe het dat kan doen.

Dat ligt volgens de SERV dan weer aan een hele reeks hinderpalen, gaande van het ontbreken van duidelijke regelgeving over de moeilijke financiering van circulaire projecten tot de trage aanpassing van de consument naar meer circulair gedrag.

Circulair moet het nieuwe normaal worden

Caroline Copers, algemeen secretaris van het Vlaamse ABVV en voorzitter van de SERV

De sociale partners hebben daarom een lijst van maar liefst 40 aanbevelingen opgesteld voor de volgende Vlaamse regering. Volgens Caroline Copers, algemeen secretaris van het Vlaamse ABVV en voorzitter van de SERV, maakt de circulaire economie ook deel uit van een slagkrachtig klimaatbeleid. "Circulair moet het nieuwe normaal worden, met aandacht voor alle sectoren en werknemers, zodat iedereen baat heeft bij de omslag. Daarom vragen we de volgende Vlaamse Regering om de circulaire economie een belangrijke plaats te geven in haar regeerakkoord."

Ook de #klimaatraad van Canvas had het over de circulaire economie. Bekijk die video hier: 

Videospeler inladen...

Meest gelezen