De 3 oorzaken van de malaise bij voetbalclub Anderlecht 

Marc Coucke en "zijn" RSC Anderlecht hebben het eerste jaar samen niet zonder slag of stoot overleefd. Marc Coucke heeft het snel over een andere boeg willen gooien en de teleurstellende uitslagen zijn volgens sommige supporters dan ook aan zijn keuzes te wijten. Op systemisch niveau zijn er 3 oorzaken aan te wijzen waarom bij Anderlecht momenteel niks goed lijkt te gaan.

(Jesse Segers kijkt op een "systemische" manier naar voetbalclub Anderlecht. Dat betekent dat wat hij bij RSC Anderlecht ziet, niet analyseert als losse incidenten, maar dat hij kijkt naar de interacties tussen de betrokkenen, red.)

Marc Coucke had om te beginnen al niet een al te beste start, die hem tot op de dag van vandaag parten speelt. Als nieuwe leider dien je eerst prototypisch te worden voor het systeem. Dat lijkt in de perceptie van velen (nog) niet gelukt te zijn: hij blijft eigenaar van het stadion in Oostende en bezit 9 procent van de aandelen van de club. 

Door bovendien een aantal spelers contractueel mee te nemen en medewerkers zoals Luc Devroe (ex-sportief directeur) en Chris Goossens (medische staf) van RSC Anderlecht te maken, lijkt hij nog niet echt “los” van zijn KV Oostende te zijn.

Als ondernemer zijn het logische en begrijpelijke beslissingen, zeker als je maar enkele maanden hebt om alles rond te krijgen, maar ze zijn niet helpend om als leider snel aanvaard te worden (door bijvoorbeeld de supporters) van een nieuw systeem. En zeker niet bij een club met een sterke traditie en cultuur.

Er lijkt geen goede symbolische overdracht tussen Marc Coucke en Roger Vanden Stock te zijn geweest. Door tijdens zijn afscheidsreceptie te melden dat hij Coucke veel succes wenst met “mijn club”, blijft Vanden Stock eigenlijk systemisch op zijn plek zitten. In het begin was Coucke lovend over de jaren van Roger Vanden Stock, maar is deze erkenning andersom ook gegeven?

Ik heb daar in ieder geval niets over gezien of gelezen. De club (het systeem) heeft het nodig dat Vanden Stock symbolisch echt het stokje overdraagt.

Het hielp ook niet dat Roger Vanden Stock nog regelmatig op de tribune verscheen. Het zou wijzer zijn geweest om een tijdje fysiek niet meer te verschijnen. Anders blijft de geest van de “oprichters” waar de werknemers loyaal aan zijn, (lang) heersen.

Het is zoals in andere familiebedrijven waar de zoon van de pater familias geen vat krijgt op de organisatie, omdat de oprichter het bedrijf niet echt los kan laten en er maar blijft rondlopen. Het is dan ook niet simpel een plaats in te nemen die systemisch nog bezet is. Het kostte Roger Vanden Stock zelf ook vier jaar voordat hij succesvol kon zijn als opvolger van zijn vader. 

Als nieuweling ziet Coucke uiteraard ook veel "olifanten in de kamer", taboes en vastgeroeste patronen die al lange tijd door niemand aangepakt werden. En dat die er zijn en het moderner kan, geeft Roger Vanden Stock zelf toe, als hij zichzelf omschrijft als “de laatste der Mohikanen”. 

Marc Coucke heeft lef te over, waardoor in korte tijd ook andere helden zoals voormalig manager Herman van Holsbeeck en spelersmakelaar Mogi Bayat het veld ruimen.

Maar systemisch blijven ze nu nog steeds aanwezig omdat het steeds gepaard gaat met (financieel en juridisch) gedoe en er geen passend afscheid kan worden voorzien. Als je bovendien olifanten aanpakt zonder dat je prototypisch bent voor het systeem, is de kans groot dat het systeem zich tegen je keert.

De kans dat die symbolische overdracht met zijn voorganger er nu nog zou komen, lijkt me eerder klein. Al zou het een uitgelezen laatste kans zijn om Roger Vanden Stock officieel te benoemen als erevoorzitter.

Maar ook dat gaat waarschijnlijk niet gebeuren, al was het maar door enkele ongelukkige uitspraken van Coucke over zijn voorganger (“conservatieve adel uit het begin van de vorige eeuw”) en omdat er achteraf financiële lijken uit de kast vielen.

Maar als Vanden Stock groots is en de club hem écht dierbaar is, dan zou dit zijn laatste grootse daad kunnen zijn: Coucke publiek meer expliciet in positie zetten en het vertrouwen doorgeven. 

Anders rest Coucke het enige wat hij nu doet: veel inspanningen leveren om het gewicht uit het verleden te lossen en zijn rechtmatige plek op te eisen.

Het stadion krijgt straks een nieuwe naam, het financiële dispuut met de verkopende aandeelhouders is sinds februari achter de rug en in zijn voordeel beslecht en de dochters van Vanden Stock zijn niet mee gestapt in de kapitaalverhoging waardoor hij minstens op dat niveau steeds meer de nieuwe autoriteit wordt. 

Als de natuurlijke autoriteit in een systeem niet geaccepteerd wordt, dan heeft dat effect op alle lagen van de club. Niet alleen de supporters, maar ook nieuwe medewerkers, spelers en het management presteren dan slecht. Systemisch zijn bestuurders en managers er onder meer om de ontwikkeling van hun organisatie te begeleiden zoals ouders hun kinderen moeten helpen ontwikkelen. 

Als dat niet goed gaat, dan vertonen medewerkers (in dit geval ook bepaalde supportersgroepen) hetzelfde gedrag als dat van verwaarloosde kinderen. Ze worden cynisch, onverantwoordelijk, verliezen respect voor de leiding en zijn bang voor verandering. Het is niet ondenkbaar dat Coucke op systeemniveau een "verwaarloosde organisatie" aantrof.

Nederlands organisatieadviseur Joost Kampen benoemde dit fenomeen en doctoreerde erop. Zijn definitie hiervan is: “een organisatie waarin het langdurig ontbreekt aan sturing en begeleiding van de organisatieontwikkeling”. Signalen dat een organisatie verwaarloosd is, zijn bijvoorbeeld dat het er altijd onrustig is, terwijl er geen bijzondere omstandigheden zijn.

Veel ruis en gedoe rond benoemingen, mopperen uit onvermogen, het informele circuit neemt het over van het formele circuit, iedereen bemoeit zich met alles, investeringsbeslissingen worden uitgesteld etc. Allemaal signalen die ik van buitenaf observeer. 

Coucke lijkt het risico te lopen om de verwaarloosde organisatie verder te zetten. Hij wordt in beslag genomen door cijfers, strategie, juridische vraagstukken, etc. terwijl er nu juist ook op andere noden ingezet moet worden. Een verwaarloosde organisatie vraagt van alle Anderlecht-leidinggevenden (trainers, managers, voorzitter,…): begrenzen en verbinden. 

Ze mogen het destructieve gedrag van de “verwaarloosde kinderen” niet uit de weg gaan. Couckes reactie naar aanleiding van het wangedrag van de supporters die o.a. borden met "Coucke buiten" droegen, was hoopvol, het is een goed voorbeeld van Ouderlijke Aanwezigheid. Hij toonde begrip, maar veroordeelde het gedrag wel. Hij combineerde hierdoor de spanning tussen warmte en grenzen stellen.  

Dit proces gaat niet zonder slag of stoot. Het leiderschap zal nog verschillende keren getest worden door supporters, spelers en media, door meer verzet en provocatie. Daar moet je als "ouder" boven blijven staan en je niet uit je tent laten lokken. Zich laten bijstaan door iemand die kan uitzoomen op het systemische niveau, waardoor je het niet persoonlijk neemt, is aan te raden. 

Je dient steeds opnieuw consequent de boodschap uit te zenden: “wij zijn hier en wij blijven hier”, “wij laten niet toe dat je ons, anderen of jezelf kwetst”. Consequent, maar niet vijandig zijn, is hier heel belangrijk. Anders kan dit proces escaleren tot steeds meer wij-zij-denken. 

Om deze polarisatie tegen te gaan kan je een stem geven aan de "stille menigte". Geef stem aan een grote, meer genuanceerde groep, bijvoorbeeld de vredevolle RSCA-fans. Idealiter laat je hen door verschillende spokespersons vertegenwoordigen.

Dat kunnen oud-spelers, vaste medewerkers of mediafiguren zijn. De verschillende groepen an sich veroordelen helpt niet, zij handelen allemaal naar hun beste vermogen om om te gaan met de krachten in het systeem.

Ze hebben niet enkel het gevoel dat hun club verliest, maar door hun sterke identificatie hebben ze het gevoel dat ze als mens minder worden. Ze proberen op hun eigen manier het tij te keren (door hun ongenoegen te tonen), omdat ze het nieuwe ‘ouderlijke gezag’ nog niet aanvaarden.

Om hun vertrouwen te winnen, moet eerst een relatie opgebouwd worden. Dit kan bijvoorbeeld door met hen in open dialoog gaan, zoals Michael Verschueren het ook gepland en gedaan heeft.

Je kan groepen niet betrekken in een verhaal zonder dat er een relatie is. Het leiderschap dient dus fysiek en emotioneel beschikbaar te zijn door aandacht te hebben voor wat er speelt in de verschillende groepen. 

First connect then lead. Als er vervolgens afspraken zijn waar verschillende (supporters)groepen zich niet aan houden en daarmee gevaar creëren voor zichzelf, anderen en de club zal het leiderschap eenzijdig moeten ingrijpen volgens principes van geweldloos verzet. 

Ik heb de indruk dat de ondernemer in Marc Coucke mogelijk de leider in hem in de weg zit. Hij moet oppassen de emotionele stap die Anderlecht nodig heeft niet over te slaan en hoe sneller het juridische gedoe ophoudt, hoe makkelijker het straks wordt.

Wees mild en geduldig, Marc Coucke, de ervaring leert dat een verwaarloosde organisatie zeker 2 tot 3 jaar nodig heeft om de ontwikkelachterstand in te halen.