Bart nam psychedelische drugs om van zijn depressie af te raken... maar is dat wel zo'n goed idee?

Bart Smulders (45) heeft moeilijke jaren achter de rug: twee faillissementen, financiële kopzorgen, een relatiebreuk. Dat heeft zijn zelfvertrouwen ondermijnd. En het vertaalt zich ook in fysieke klachten:

Bart ging een paar keer naar een therapeut... tot hij vorige zomer hoorde over een nieuw soort behandeling: psychedelische therapie, een combinatie van psychotherapie en een psychedelische ervaring. Je krijgt daarbij "magische truffels" toegediend. Die bevatten psilocybine, een krachtige psychedelische drug. Vier tot zes uur lang verandert daardoor je bewustzijnstoestand. Je ziet de wereld en jezelf door een andere bril. Dat zou het therapeutisch proces versnellen.

"Mensen zitten soms vast in bepaalde denk- en gedragspatronen", zegt Michiel Elk, psychedelica-onderzoeker aan de Universiteit van Leiden in Nederland. "Dezelfde patronen en gedachten lijken zich in een eindeloze loop te herhalen.  Psychedelica kunnen die patronen doorbreken. Ze helpen je op een andere manier naar de wereld en naar jezelf te kijken."

Het doorbreken van vastgeroeste patronen zou helpen bij mensen die, zoals Bart, kampen met een depressie. De effectiviteit van psilocybine is vergelijkbaar met die van escitalopram, een veel gebruikt antidepressivum. Dat blijkt uit een studie in het gerenommeerde tijdschrift New England Journal of Medicine.

"Psychedelica worden ook onderzocht voor andere aandoeningen", zegt Van Elk. "Het gaat van posttraumatische stress en doodsangst tot obsessief-compulsieve stoornis. Al die stoornissen hebben een kenmerk gemeen: vast zitten in steeds terugkerende handelingen en gedachten."

Bart twijfelde toen hij voor het eerst hoorde over het potentieel van psychedelische therapie. "Ik heb totaal geen ervaring met psychedelica", zegt hij. "De enige drug die ik af en toe gebruik, is een pintje. Dus nee, ik dacht niet dat het iets voor mij zou zijn."

Toch besluit Bart om het een kans te geven, nadat een kennis hem had verteld over zijn positieve ervaringen met psychedelica. Hij schrijft zich in bij Field Trip, een Canadees bedrijf dat in Amsterdam psychedelische therapie aanbiedt. Prijskaartje voor een volledig traject: 4.150 euro.

Dat traject begint met een grondige intake, via internet. De psycholoog en de psychiater van Field Trip vragen Bart naar zijn motivatie, zijn verleden en zijn eerdere ervaringen met drugs. Zo proberen te ze te weten te komen of hij wel geschikt is voor psychedelische therapie.

"We hanteren bij Field Trip strikte criteria", zegt Hans van Wechem, die als psychiater werkt voor Field Trip. "Als er ook maar het geringste risico is dat mensen een negatieve ervaring zouden hebben, dan adviseren we van het niet te doen. Mensen met een kwetsbaarheid voor psychose of bipolaire stoornis komen niet in aanmerking. Ook mensen met cardiovasculaire risico's aanvaarden we niet. Meer dan de helft van de kandidaten valt af na de intake."

"Grondige screenings zijn erg belangrijk", bevestigt Michiel van Elk. "Je moet ook altijd kijken of mensen antidepressiva of bepaalde voedingssupplementen gebruiken. Die kunnen interageren met psychedelica en dat kan levensbedreigend zijn. Er zijn wel degelijk gevaren verbonden aan het gebruik van psychedelica."

Bart krijgt na het intakegesprek groen licht. Hij komt dus in aanmerking voor een psychedelische ervaring. 

"Zenuwen heb ik niet, maar het is wel spannend", zegt hij wanneer hij het nieuws hoort. "Ik probeer het vooral te zien als een avontuur. We zien wel wat het wordt."

Op 23 december, twee maanden na het intakegesprek, trekt Bart naar Amsterdam voor zijn psychedelische ervaring. Hij heeft op dat moment vier uur therapie achter de rug, met een psycholoog van Field Trip. Die voorbereiding is belangrijk, want psychedelische therapie is veel meer dan een ervaring onder invloed van drugs. De therapie ervoor en erna is minstens even belangrijk.

Bart krijgt bij aankomst niet meteen psilocybine toegediend. Een verpleegkundige meet eerst zijn bloeddruk en er is een voorbereidend gesprek om hem gerust te stellen. Daarna brengt een medewerker van Field Trip een schoteltje met 25 gram psychedelische truffels. Bart eet ze op met wat chocolade en een kop thee, om de bittere smaak weg te spoelen.

Daarna gaat Bart naar een aparte ruimte, die speciaal is ingericht voor psychedelische ervaringen. Pluchen zetels en wollen tapijten, Boeddha-beelden en kristallen. Grote ramen, die uitkijken over het water. Zachte, kabbelende muziek op de achtergrond.  Alles om in de sfeer te komen.

Bart krijgt een gezichtsmasker en een hoofdtelefoon op, met een soundtrack die ontwikkeld werd voor psychedelische ervaringen. Uit onderzoek blijkt immers dat muziek een grote impact heeft op je ervaringen onder invloed van psychedelica. De blinddoek dient om helemaal "naar binnen" te gaan.

Na ruim een half uur begint de psilocybine te werken. "De meeste mensen voelen dan in eerste instantie een soort lichamelijke high opkomen", zegt Michiel Van Elk. "Het hart gaat sneller kloppen en je voelt je een beetje opgewonden."

Daarna hebben mensen het gevoel dat ze met de ogen dicht allerlei patronen zien. De tijdswaarneming raakt sterk verstoord en oppervlaktes lijken tot beweging te komen.

"In hogere dosissen kan het ook leiden tot wat mensen mystieke ervaringen noemen", zegt Van Elk. "Mensen ervaren dan een gevoel van buitengewone eenheid en verbondenheid met de wereld."

Bart heeft het moeilijk om zich over te geven, maar na een gesprek met zijn begeleidster komen de emoties toch naar boven.

In deze video zie je Bart's psychedelische ervaring, van het innemen van de truffels tot het einde van de trip:

Na een vijftal uur is de psilocybine uitgewerkt. Bart krijgt iets te eten en praat even met zijn begeleidster. Hij vertelt haar over zijn ervaringen tijdens de trip. 

"Ik had het gevoel dat ik als een visje zwom op de bodem van de oceaan", zegt hij. "Ik voelde ook een diepe verbondenheid met mijn tweelingbroer. Een besef dat we op de één of de andere manier altijd samen zijn. Dat ik nooit écht alleen ben. Heel gek allemaal, dit had ik absoluut niet verwacht."

Ook dat is typerend voor psychedelische ervaringen: mensen kunnen vaak moeilijk onder woorden brengen wat ze gezien en beleefd hebben. 

De weken na zijn psychedelische ervaring heeft Bart nog enkele gesprekken met de therapeut van Field Trip. Zij helpt hem om zijn ervaringen een plaats te geven.

"Een goede opvolging is belangrijk", zegt Michiel Van Elk. "Sommige mensen met een depressie hebben na een behandeling met psychedelica net meer last van zelfmoordgedachten. Dat is een reëel risico, waar men in het verleden te weinig aandacht voor had. Je moet absoluut voorkomen dat iemand in een negatieve spiraal belandt en de hand aan zichzelf slaat."

"We beseffen dat psychedelica mensen zo kunnen ontregelen dat de kans op suïcidaliteit vergroot", zegt Hans van Wechem, de psychiater van Field Trip. "Je kan je voorstellen dat een suïcide de voorpagina's zou halen. Het zou al het positieve waar we mee bezig zijn in een duister daglicht plaatsen."

Van Wechem beseft dat hij in dat geval ook zelf risico loopt. Als het ooit fout loopt, dan kan hij voor het tuchtcollege voor psychiaters geroepen worden. Omdat psychedelische therapie nog niet officieel erkend is, riskeert hij in dat geval zelfs zijn job te verliezen.

"Dat is een van mijn grote zorgen, voor mezelf als professional", zegt Van Wechem. "Ik steek inderdaad behoorlijk mijn nek uit."

Van Wechem heeft daarom lang getwijfeld over een mogelijke samenwerking met Field Trip. Toch besliste hij om ervoor te gaan. "Er is al veel wetenschappelijk bewijs dat psychedelica kunnen helpen", zegt hij. "En ik heb ook gezien hoe patiënten ervan opknappen."

"Recente onderzoeken laten inderdaad zien dat psychedelische therapie met psilocybine kan helpen bij depressie", bevestigt Michiel Van Elk. "Toch is het niet zo effectief als men soms laat uitschijnen. Het werkt wel, maar niet zoveel beter dan behandelingen met antidepressiva of klassieke psychotherapie."

"Psychedelica zijn zeker niet de heilige graal", zegt ook Kim Kuypers, die psychedelica-onderzoek doet aan de Universiteit van Maastricht. "In de studies die we nu hebben krijgen patiënten één of twee dosissen, maar ze worden niet heel lang opgevolgd. We weten dus niet wat het effect is op lange termijn."

Zo overtuigend is het bewijs voor de heilzame effecten van psychedelische therapie dus (nog) niet. In dat opzicht loopt Field Trip vooruit op de feiten.

Field Trip surft ook mee op de golf van enthousiasme over psychedelica. Studies met positieve onderzoeksresultaten krijgen vaak veel aandacht in populaire media. "De psychedelische revolutie komt eraan", kopte de New York Times vorig jaar. "De psychiatrie zal mogelijk nooit meer hetzelfde zijn."

Mensen lezen al die positieve berichten en ze worden nieuwsgierig. De stap is dan klein om het zelf eens te proberen.

"Ik merk dat in mijn praktijk", zegt Van Wechem. "Mensen wachten geen tien jaar meer tot ze groen licht krijgen van de medische wereld.  Ze gaan er nu al zelf mee aan de slag."

"Mensen horen dat je psychedelica in Nederland legaal kan kopen in een smartshop (een winkel die psychoactieve middelen verkoopt, red.)", bevestigt  Kim Kuypers. "Daar maak ik me grote zorgen over. Psychedelica zijn geen doe-het-zelf medicatie, maar erg krachtige middelen. Zonder goede begeleiding kan het heel erg fout lopen."

Roland Griffiths, een pionier van het psychedelica-onderzoek, trok recent in een interview aan de alarmbel. Hij waarschuwt dat de hype rond psychedelica helemaal uit de hand dreigt te lopen, zeker als mensen op eigen houtje gaan experimenteren, zonder veel kennis van zaken. 

"Mensen minimaliseren de risico's en ze doen alsof psychedelica compleet ongevaarlijk zijn", zei Griffiths "Psychedelica zijn echter niet onschuldig. Er zullen mensen sterven. Er zullen mensen psychotisch worden."

Michiel Van Elk deelt die bezorgdheid. "Ik ben enthousiast over mogelijke toepassingen, maar ik vind dat we te hard van stapel lopen. Daarom pleit ik voor een nuchtere kijk op psychedelica."

Niet toevallig is dat ook de titel van Van Elk's boek, dat eind vorig jaar verscheen.

Ook Kim Kuypers is voorzichtig, maar hoopvol voor de toekomst.  Ze denkt dat psychedelische therapie over pakweg tien, vijftien jaar officieel beschikbaar zal zijn.  Terugbetaald, zodat je niet uit eigen zak 4.150 euro moet betalen.

"Psychedelica kunnen op termijn het aanbod vergroten, zeker voor mensen die niet geholpen zijn met de bestaande therapieën", zegt ze. "Als iets zinvol kan zijn, dan moet je het niet wegduwen."

Bart laat al de wetenschappelijke discussies niet aan zijn hart komen. Vier maanden na zijn psychedelische ervaring voelt hij zich herboren, al beseft hij dat het niet alleen aan de truffels lag. Ook andere factoren speelden een rol: een paar weken vakantie om tot rust te komen, een nieuwe vriendin, ondersteuning door een therapeut.

Bart heeft ook de banden aangehaald met zijn tweelingbroer, die sterk aanwezig was in zijn trip. Hij gaat ook weer vaker kitesurfen, een hobby waar hij vier jaar geleden mee begon.

In deze video kan je zien hoe het gaat met Bart: