Nederland is in de ban van een stikstofcrisis, maar bij ons is het probleem zeker even groot: 7 vragen en antwoorden 

De Nederlandse regering heeft beslist om de maximumsnelheid op de snelweg te verlagen tot 100 km per uur. Tussen 7 uur 's avonds en 6 uur 's morgens mag er wel nog 130 km per uur gereden worden, wat nu de maximumsnelheid is.

De regering neemt die opvallende maatregel om de uitstoot van stikstofoxiden te verminderen. Dat zijn stoffen die vrijkomen bij de verbranding van fossiele brandstoffen in het verkeer en de industrie. Ze zijn slecht voor de luchtkwaliteit, want ze dragen bij aan de fijnstofconcentratie. Maar daarnaast hebben ze ook negatieve gevolgen voor het leefmilieu en voor het klimaat.

"De ideale snelheid voor een wagen om een lage uitstoot (en een laag verbruik) te hebben is tussen de 80 en de 100 km per uur", legt VRT NWS-verkeersexpert Hajo Beeckman uit. "Sommige studies zeggen dat je 6 à 8 procent minder fijn stof krijgt als auto's 100 km per uur rijden en zelfs 30 procent minder stikstof." 

Hajo Beeckman geeft in "Het Journaal" meer uitleg over de snelheidsvermindering. Lees voort onder de video.

Beeckman verwacht overigens niet dat ons land Nederland snel zal volgen, ook al zijn er naast een betere luchtkwaliteit nog argumenten, zoals minder ongevallen en een betere doorstroming op een aantal plaatsen. "De politiek én het publiek staan er niet voor te springen."

De Nederlandse boeren protesteren al een hele tijd tegen strengere klimaat- en milieumaatregelen. Vorige maand trokken ze met hun tractoren massaal naar de regeringsgebouwen in Den Haag, met een ongeziene verkeerschaos tot gevolg. Het leger werd zelfs ingezet om de boeren in bedwang te houden. Meer over dat boerenprotest, want het draait om meer dan stikstof, leest u in dit artikel.

De landbouw wordt geviseerd omdat het -naast verkeer en industrie- een grote vervuiler is. Stikstofverbindingen, zoals ammoniak, komen via bemesting (kunstmest of organische mest) in de natuur terecht. Stikstof is een essentiële voedingsstof voor planten, maar bij dat proces is er heel wat verlies, waardoor stikstof in de bodem blijft zitten, uitspoelt in waterlopen of drinkwater, of via de lucht neerslaat in natuurgebieden.

Overigens is stikstof overal rondom ons. De lucht die we inademen bestaat voor 78 procent uit stikstofgas (N2). Het gas op zich veroorzaakt geen milieuproblemen, het zijn de verbindingen met zuurstof en waterstof die daartoe kunnen leiden.

Stikstof is dus enerzijds een ontzettend belangrijke bouwsteen voor alle leven, maar een teveel kan tot problemen leiden. "Het is een heel complexe problematiek", legt UGent-onderzoeker David De Pue uit. "Er is de kwestie van de luchtkwaliteit, maar er zijn ook de gevolgen voor de natuur."

"Stikstofoxiden hebben een vermestende werking. Sommige planten, zoals grassen, bramen en brandnetels, kunnen beter tegen veel stikstof dan andere planten. Zij gaan andere planten in de verdrukking brengen. Daarnaast is er ook een verzurende werking. Als stikstof neerslaat op zanderige bodems krijg je verzuring, wat kan leiden tot plantensoorten en diersoorten die verdwijnen. Kortom, de biodiversiteit gaat achteruit."

Meer weten? Beluister het gesprek met David De Pue in "Interne keuken" op Radio 1. Lees voort onder de audio.

Neen. "Het probleem zit in dezelfde grootteorde in Vlaanderen als in Nederland", zegt De Pue. "In Nederland komt er gemiddeld 22,4 kg stikstof per hectare per jaar neer in natuurgebieden, in Vlaanderen ligt dat zelfs nog iets hoger. Het laatste cijfer is 23,8 kg." Een bemerking daarbij is wel dat een aanzienlijk deel komt overgewaaid uit het buitenland. Het is niet enkel een lokaal probleem.

"De langetermijndoelstelling is om in geen enkel natuurgebied een overschrijding te hebben van de kritische belasting. Dan spreken we over een gemiddelde van 16 kg. We zijn daar dus nog een heel eind vandaan. Op dit moment is bij 80 procent van de Vlaamse natuur de stikstofneerslag te hoog om gezond te zijn."

Zowel in Nederland als bij ons wordt er al een aantal jaar beleid gevoerd om de stikstofneerslag te beperken. In 2015 startte Nederland met de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS). De Vlaamse overheid volgde het voorbeeld en startte met een eigen PAS (meer daarover leest u hier), met weliswaar een andere invulling.

De Nederlandse Raad van State heeft in mei echter geoordeeld dat de aanpak in strijd was met de Europese natuurwetgeving. Een beslissing met grote gevolgen. Het hele beleid moest op de schop. Vergunningen voor nieuwe huizen, wegen, industrie en boerderijen werden geschorst, en er werden versneld strengere milieunormen ingevoerd. 

De Nederlandse regering wordt daar dus juridisch toe gedwongen. Premier Mark Rutte noemde de verlaging van de maximumsnelheid op snelwegen vandaag dan ook een "rotmaatregel", maar wel nodig om te vermijden dat "Nederland op slot gaat".

Lees voort onder de foto.

Bij ons is het eerder stil rond de stikstofproblematiek, maar er worden wel maatregelen genomen. "Er zijn doelstellingen voor de industrie en de landbouw. Ik zou zeker niet zeker zeggen dat de Vlaamse overheid hier niet mee bezig is", zegt David De Pue.

Hij verwijst naar de indeling enkele jaren terug in groene, oranje en rode landbouwbedrijven, aan de hand van de impact van hun stikstofuitstoot. Rode bedrijven mogen hun vergunning nog uitdoen, maar moeten op termijn sluiten of een nieuwe locatie zoeken. Oranje bedrijven moeten zich aan bepaalde voorwaarden houden. Voor groene verandert er voorlopig niets. "Nieuwe stallen moeten ook ammoniakarm zijn, en mest moet verplicht geïnjecteerd worden in de bodem in plaats van uitgespreid."

"We zien de laatste jaren een daling van de stikstofdeposities (de hoeveelheid die vanuit de lucht neerdaalt op de bodem), maar ze zijn nog altijd zeer hoog", zegt De Pue. "De vraag is: gaat het snel genoeg?"

Lees voort onder de foto.

Kan ook Vlaanderen juridisch gedwongen worden om drastische maatregelen te nemen? Onderzoeker Hendrik Schoukens, gespecialiseerd in milieurecht, ziet het als een reële mogelijkheid. "Ook de Vlaamse toetsingskaders voor stikstofdepositie lijken juridisch erg wankel", schreef hij recent in een opiniestuk op deze website. Hij meent ook dat die strengere maatregelen op termijn onvermijdelijk zijn. "De natuur is verzadigd, de juridische ruimte voor een laissez faire, laissez passer-beleid is verdampt. Niet alles kan. Niet enkel in Nederland, maar ook in Vlaanderen." 

En zou dat dan leiden tot grootschalig protest? "Dat zou zeker kunnen, ik denk dat de actiebereidheid bij de landbouwers niet min zou zijn", zegt David De Pue, die er ook aan herinnert dat er in 2015, bij de invoering van het PAS, behoorlijk wat protest was. Zo voerden landbouwers toen actie bij wielerklassiekers als de Ronde Van Vlaanderen. Ook dit jaar waren er overigens (kleinschalige) protestacties tijdens wielerwedstrijden.