Opnieuw dwarsboomt stikstofuitstoot uitbreidingsplannen van boeren, deze keer in Gooik
Nog maar eens vernietigt een rechter de vergunning voor een geplande uitbreiding van landbouwers, deze keer in Gooik. En nog maar eens is het argument de verhoogde stikstofuitstoot die die uitbreiding zou veroorzaken. Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) werkt intussen voort aan een wettelijk kader, maar de vraag is of een politiek akkoord nog voor dit jaar is.
De Raad van State heeft vrijdag een einde gemaakt aan de plannen voor een ruilverkaveling in Gooik. Bij zo’n ruilverkaveling ruilen landbouwers onderling stukken grond uit om zo tot een groter perceel te komen. Het ging samen om 3.000 hectare aan grond.
Maar zover zal het dus niet komen. De Raad van State argumenteert dat de impact van de plannen op de nabijgelegen natuur te hoog zou zijn, door de stikstofuitstoot die ze zouden doen ontstaan. Daarmee vernietigt de raad de beslissing die toenmalig minister van Landbouw, Natuur en Omgeving Koen Van den Heuvel (CD&V) in 2019 nam.
De Raad volgt de redenering van de vzw Natuurpunt, die bezwaar had ingediend tegen de plannen. De stikstofuitstoot zou onder andere gevolgen hebben voor het nabijgelegen Neigembos en de Kesterheide (die deel uitmaakt van het 'Hallerbos en nabije boscomplexen met brongebieden en heiden', een Natura 2000-gebied). Die natuurgebieden worden beschermd door de Europese Habitatrichtlijn.
Geen kader
“Deze uitspraak toont aan dat je de stikstofproblematiek niet meer voor je uit kan schuiven”, zegt professor Milieurecht Hendrik Schoukens, die als advocaat Natuurpunt vertegenwoordigde. “Er is een werkend kader nodig om plannen en projecten door te laten gaan. Dat is er nu niet.”
Wat is het probleem met stikstof? Op zichzelf is er geen probleem. Onze atmosfeer bestaat er voor ongeveer 80% uit. Maar wanneer stikstof omgezet wordt in ammoniak (bijvoorbeeld uit mest) of stikstofoxiden (bij verbranding, bijvoorbeeld door de industrie of in uitlaatgassen) kan het wél voor problemen zorgen. Wanneer dat neerslaat op natuurgebied, kan dat de bodem doen verzuren. Daardoor gaan brandnetels, bramen en grassen woekeren terwijl veel andere kwetsbare natuur achteruit gaat.
Volgens cijfers van de Vlaamse Milieumaatschappij bestaat de stikstofdepositie, stikstof die neerslaat op de bodem, in het water of in vegetatie, gemiddeld voor 63 procent uit NHx (afkomstig van ammoniak), voor 28 procent uit NOy (afkomstig van stikstofoxiden) en voor 9 procent uit opgeloste organische stikstof (DON). Zo’n twee derde van de NHx-depositie in Vlaanderen komt door Vlaamse emissies, vooral van de landbouw, zo'n twee derde van de NOy-depositie in Vlaanderen is afkomstig van uitstoot buiten Vlaanderen. De transportsector is de belangrijkste bron van het binnenlandse gedeelte van de NOy-depositie.
In februari vernietigde de Raad voor Vergunningsbetwistingen de vergunning voor de uitbreiding van een kippenstal in het Limburgse Kortessem. Daarmee zette de rechter ook het Vlaamse stikstofbeleid op losse schroeven. Tot dan bepaalde het PAS (Programmatorisch Aanpak Stikstof) dat onder andere een uitbreiding die niet meer dan 5% extra stikstofneerslag veroorzaakte in natuurgebied, vergund mocht worden. Maar de rechter beoordeelde die richtlijn als onvoldoende.
Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) weet dat het dringend tijd is voor een werkbaar kader, zeker sinds het stikstofarrest van februari. Demir vreest dat het stikstofdossier, als het niet tijdig aangepakt wordt, er weleens toe zou kunnen leiden dat bijvoorbeeld landbouwers die willen uitbreiden, helemaal geen vergunning meer kunnen krijgen.
“Dit arrest bevestigt dat de stikstofregeling uit 2016 niet in orde was”, reageert Demir bij monde van haar woordvoerder Andy Pieters. “We wisten dat al in februari. Daardoor is er toen een ministeriële instructie gekomen om een vergunningstop te voorkomen. Sindsdien is er hard gewerkt en heeft onze minister omvattende voorstellen overgemaakt aan de collega’s waarover nu politieke besprekingen lopen.”
Doortastende keuzes
Die politieke besprekingen duren al een hele tijd. Het is dan ook een erg complex dossier, met mogelijks een grote impact op de Vlaamse landbouw. De stikstofuitstoot terugdringen kan immers op verschillende manieren: door in te zetten op nieuwe technologie, door boeren vlakbij kwetsbaar natuurgebied uit te kopen, of door de veestapel af te bouwen. Dat zijn lastige knopen om door te hakken. Bovendien “bewijst het arrest dat zo’n definitief stikstofkader wetenschappelijk onderbouwd en doortastend zal moeten zijn om te zorgen voor rechtszekerheid”, merkt de woordvoerder nog op.
Lees: het is niet de bedoeling dat een rechter bij de eerstvolgende vergunningsbetwisting ook gaten schiet in het nieuwe stikstofkader.
Ook Schoukens, de advocaat van Natuurpunt, vindt dat het tijd wordt dat er stevige keuzes worden gemaakt. Hij volgt het Vlaamse stikstofdossier naar eigen zeggen al sinds 2014 en geeft minister Demir “krediet omdat ze durft door te duwen”. "Hoe langer je het laat aanmodderen, hoe moeilijker het wordt om de noodzakelijke systemische ingrepen te doen. Dat ligt maatschappelijk gevoelig en het zal geld kosten.”
Volgens het kabinet-Demir blijft het de bedoeling dat de politieke knopen nog voor het einde van het jaar worden doorgehakt, maar het is maar de vraag of dat nog lukt.
Het politieke akkoord is trouwens nog maar de eerste stap op de weg naar een werkbaar plan. Het zal nog maanden duren voor zo’n akkoord ook in de wet verankerd is en op het terrein wordt uitgevoerd. Eerst moeten bijvoorbeeld nog studies gemaakt worden naar de milieu-impact van de besloten maatregelen.
Rechtzetting: een vorige versie van dit artikel bevatte een foto van de wilde boshyacinten in het Hallerbos. Die liggen echter te ver verwijderd van de ruilverkaveling om gevolgen te kunnen hebben ondervonden van de extra stikstofuitstoot.