Het "kalifaat" is gevallen: betekent dat ook het einde van de terreurgroep IS?
In Oost-Syrië hebben Koerdisch-Arabische milities Baghuz veroverd. Dat was het laatste bolwerk van de terreurgroep IS in Syrië. Eerder had IS ook al de controle verloren over gebieden in buurland Irak. De hamvraag is: wat nu? En kan IS zich elders hergroeperen en terugkeren?
De val van Baghuz in het oosten van Syrië vlakbij de grens met Irak zet symbolisch een punt achter het "kalifaat" of islamitisch rijk dat IS-leider Omar Abu Bakr al-Baghdadi in juli 2014 had uitgeroepen. Dat paste in een erg ambiteuze strategie om het oude kaliefenrijk te herstellen.
Al-Baghdadi wierp zichzelf zo op als voortzetting van de soennitische kaliefen of opvolgers van de profeet Mohammed, een traditie die begon bij diens dood in 632 en eindigde in 1924 toen de Turkse republiek onder Mustafa Kemal "Atatürk" het kalifaat afschafte. Of anders: al-Baghdadi zag zich als opvolger van de profeet Mohammed en leider van de islamitische wereld.
IS-leider al-Baghdadi beschouwde zich als opvolger van de profeet Mohammed en leider van de islamitische wereld
Concreet veegde IS de grenzen tussen Syrië en Irak weg om de facto een nieuwe islamitische staat te stichten op de puinen van "koloniale constructies" zoals de huidige Arabische staten. Meer nog: het was de bedoeling om vanuit dat kerngebied alle grenzen weg te vegen en de islamitische wereld -en nadien de hele wereld- te verenigen in een groot kaliefenrijk, waar de wil van al-Baghdadi en de zijnen wet was. Letterlijk: want elke tegenspraak werd brutaal gestraft, een extreme vorm van sharia of islamitische wet werd opgelegd en vrouwen ingeperkt, maar in feite zat iedereen gevangen in het systeem, ook IS-leden zelf. (Lees verder onder de foto).
"Islamrijk uit het puin van koloniale staten"
IS bouwde voort op de jihadterreur van voorganger Al Qaeda en het verval van staatsstructuren in Syrië, Irak, Libië en andere landen in de Arabische wereld. Het Baath-regime van Saddam Hoessein in Irak was al uitgehold door de bloedige oorlog met Iran (1980-1988), de daaropvolgende misstap in Koeweit (1990-1991), opstanden van Koerden en sjiieten en economische sancties. Bij de Amerikaans-Britse inval in 2003 stortte niet enkel het regime, maar ook de staat Irak in elkaar.
De frustratie van de soennieten in Irak over de verschuiving van de macht naar de sjiitische meerderheid na 2003 kristalliseerde in "Al Qaeda in Irak", de terreurgroep onder Abu Musab al-Zarqawi. Die rekruteerde onder lokale soennitische stammen en ex-militairen van Saddam, maar trok ook buitenlanders aan die wilden vechten tegen de VS-troepen.
Anders dan Al Qaeda wou IS een echte staat zijn met grondgebied, een bevolking en rijkdommen zoals olie
Nadat al-Zarqawi in 2006 gedood werd door VS-troepen deemsterde zijn groep weg om onder leiding van Omar al-Baghdadi weer op te staan na de terugtrekking van de VS uit Irak in 2011.
De groep noemde zich nu "Islamitische Staat in Irak" en die naam is belangrijk: IS wou geen terreurnetwerk zijn zoals Al Qaeda, maar een echte staat met controle over grondgebied, steden, een bevolking, taxatie en rijkdommen zoals olie. Toen in 2012 het Assad-regime in Syrië de controle verloor over de Eufraatvallei in het oosten, nam IS die snel over, vooral omdat lokale jihadisten "bay'ah" of trouw zweerden aan de groep en niet langer aan Al Qaeda. Het leidde tot een breuk met andere jihadisten in Syrië. IS werd nu "Islamitische Staat in Irak en Syrië" of ISIS en nadien gewoon IS toen de ambities nog verder reikten.
Naar Brussel, Parijs, Londen en Berlijn...
IS stapte op het wereldtoneel door de verovering van Mosul, de tweede stad van Irak, waar in juli 2014 het "kalifaat" werd uitgeroepen. Het bleef niet bij woorden: de grenzen tussen Syrië en Irak werden weggeveegd en het IS-rijk leek steeds verder uit te breiden in beide landen, maar kreeg ook voet aan de grond in het chaotische Libië, in Jemen en met Boko Haram in Nigeria.
De klauwen van IS reikten ook tot in het Westen toen lokale geradicaliseerde moslims zich aansloten en aanslagen uitvoerden in Parijs, Berlijn en Londen, de VS en uiteindelijk op 22 maart 2016 ook bij ons in Zaventem en Maalbeek. (Lees verder onder de foto).
Vanaf 2015 kwam de "roll-back" toen westerse en Arabische luchtmachten IS begonnen te bombarderen in Irak en nadien ook in Syrië en elders. Het Iraakse leger, sjiitische milities en vooral Iraakse Koerden drongen IS traag maar zeker terug. In Syrië liep IS te pletter op de Syrisch-Koerdische grensstad Kobanê, waarna de Koerden en hun Arabische bondgenoten IS ook in Syrië begonnen terug te dringen.
De val van de "hoofdsteden" van IS, Raqqa in Syrië en Mosul in Irak, luidde de zwanenzang van de groep in, want steeds meer terrein ging verloren. In 2018 verloor IS het laatste bolwerk in Irak, een jaar later nu dus in Syrië. In Libië is de groep ook al grotendeels geëlimineerd. (Lees verder onder de foto).
Het kalifaat is mislukt, IS ook?
Het verlies van territorium betekent het einde van de ambitie om een "rijk" te vestigen, maar is niet noodzakelijk het einde van IS. Dat is ondergronds gegaan bij Iraakse soennitische stammen en hoopt daar te overleven, zoals voorloper Al Qaeda in Irak eerder.
IS heeft de voorbije jaren ook elders voet aan de grond gekregen door de "trouw" van oudere moslimterreurgroepen -net zoals in het verleden in instabiele gebieden zoals de Sinaï in Egypte, Afghanistan, Jemen, Pakistan, de Indiase deelstaat Kashmir, maar ook in Zuidoost-Azië waar Abu Sayyaf in de Filipijnen en anderen zich onder het vaandel van IS hebben geschaard net als sommige terreurgroepen in Indonesië. Herinner u de vijf maanden lange slag om Marawi City in het zuiden van de Filipijnen in 2017 en de serie bomaanslagen tegen kerken in de grootstad Surabaya op Java vorig jaar in Indonesië.
En mocht IS net zoals Al Qaeda wegdeemsteren, dan verzekert niets dat uit de asse geen nieuw jihadistisch terreurnetwerk zou opstaan. Anderzijds hebben de uitzonderlijke wreedheden van IS het imago van de islam zo besmeurd dat het jihadisme mogelijk aan aantrekkingskracht verliest. De tijd zal het uitwijzen.
