Vijf argumenten om de volksjury af te schaffen

Wanneer ik ziek ben, ga ik naar een dokter en verwacht ik dat die geneeskunde heeft gestudeerd en liefst nog wat ervaring heeft ook.  Wanneer ik naar een garagist ga met mijn defecte wagen, dan verwacht ik dat die iets van autotechniek kent. Wanneer ik een moord pleeg, kom ik voor een onderwijzer of een slager of een huisvrouw die geen rechten heeft gestudeerd en die geen enkele ervaring heeft met veroordelingen en beoordeling. Dat is een systeemfout.

Als beschuldigde heb ik het recht op een deskundige rechter die over mij oordeelt, een rechter die vijf jaar rechten heeft gestudeerd aan de universiteit, die een streng toegangsexamen heeft moeten afleggen, en niet door een leek die éénmaal in zijn leven in de rechterstoel plaats neemt.

Assisenhoven zijn vandaag druk bezet. Men staat in de file en moet wachten tot er een week of een maand of meer vrij is. Daarenboven wordt in naam van het onderzoek de geschiedenis van de beschuldigde vanaf de geboorte van Jezus Christus herschreven en worden tientallen tot soms zelfs honderd getuigen ondervraagd, waardoor de processen soms weken duren. Daardoor zitten verdachten, zelfs zij die bekentenissen hebben afgelegd, zeer lang in voorarrest. Hoewel ze nog niet veroordeeld zijn, hoewel ze nog van het vermoeden van onschuld genieten. 

Laten we ook niet uit het oog verliezen dat zowel rechters als parketmagistraten door een assisenproces soms weken, zelfs maanden hun normale werk niet kunnen uitvoeren. Wanneer men weet dat er nu al een groot tekort is aan magistraten en een grote gerechtelijke achterstand, dan is het wraakroepend dat men voor een assisenproces nog zoveel mensen gaat mobiliseren. 

Er ontstaat hierdoor ook een discriminatie tussen zware misdadigers en plegers van lichte misdrijven. Het “voordeel” van de juryrechtspraak is dat de volksjury gevoelig is voor sentimentele argumenten. Denk maar aan de fameuze “onweerstaanbare drang”, die er kan toe leiden dat beschuldigden die een moord hebben bekend soms worden vrijgesproken. De jaloerse echtgenoot die zijn rivaal de schedel klieft “uit onweerstaanbare drang” past perfect in dit kader. Wat moet een oplichter die fysiek niemand kwaad gedaan heeft maar wel vijf jaar effectief krijgt van een beroepsrechter, denken over zo’n vrijspraak? Daardoor leidt assisen tot een onrechtvaardigheidsgevoel. 

Een assisenproces is ook gesneden brood voor de media en sociale media. Voor mij is dit lijkenpikkerij. Nog niet zo lang geleden heeft Eén er met “De Twaalf” zelfs een zondagse televisiereeks aan gewijd. Die reeks was voor mij volledig overbodig, want een maand ervoor kregen we al elke avond een aflevering van de Pokemonmoord te zien in het journaal. Alleen was deze moord helemaal geen fictie.

Tijdens het proces wordt het privéleven van zowel het slachtoffer als van de dader breed uitgesmeerd. Zelfs zaken die totaal niets ter zake doen, bieden smeuïge details die opgepikt worden door de media en sensatiepers. De verdediging van de beschuldigde trommelt getuigen op, net als de burgerlijke partij en de familie van het slachtoffer. Dat zij het met de waarheid vaak niet zo nauw nemen, is een evidentie. Ooit heb ik in een assisenproces gezegd: “Wij zijn hier niet in het justitiepaleis, maar in het leugenpaleis.” Trouwens, wat herinneren getuigen zich nog wanneer een jaar of twee na het plegen van de moord het proces doorgaat en zij als getuige worden opgeroepen? 

Tijdens een assisenproces oordelen twaalf burgers over schuld en onschuld van de beschuldigde. De volksjury is samengesteld op basis van de kieslijsten, door lottrekking. Voor de start van het proces kunnen verdediging en het openbare ministerie juryleden wraken. Dat betekent: uit de jury houden. Van een correcte vertegenwoordiging van de samenleving kan men dus bezwaarlijk spreken. 

Diezelfde juryleden zijn ook erg beïnvloedbaar. Zo bestaat het gevaar dat een jurylid zich in zijn of haar oordeel laat leiden door de voorzitter, door de overtuigingskracht van een met vuur pleitende advocaat, door andere juryleden of… door de media. Hierdoor kunnen we toch op zijn minst ernstig in twijfel trekken of ze nog in staat zijn om een juiste beoordeling te maken, zeker in vergelijking met professionele rechters. 

De zaak rond de aanslag op het Joodse museum illustreerde dit heel duidelijk. Van de 24 juryleden (12 effectieve en 12 reserves) bleven er op het einde van het proces nog 13 over. Heel wat juryleden raakten tijdens dit rit afgeschrikt door het idee te moeten oordelen over een verdachte bij wie nog een vlag was gevonden van het toen nog niet verslagen IS. Bij één van de advocaten werd een Kalasjnikov gevonden.

Bij assisen is de kans op procedurefouten ook veel groter, omdat men met niet-professionele rechters aan de slag gaat. Bij het aankomende terrorismeproces, waarvoor we ondertussen ook nog eens de NAVO-gebouwen zullen verbouwen, moeten daarom reservemagistraten klaar staan. Zij moeten in tussentijd correctionele kamers sluiten. De juryleden zijn tegen dan ook al lang niet meer anoniem en kunnen bedreigd worden.

Vanuit de politiek gaan vandaag opnieuw stemmen op voor de afschaffing. In een niet zo gek ver verleden slaagde minister van justitie Koen Geens erin de grondwet te omzeilen via een juridische handigheid en zo het aantal assisenzaken tot een minimum te herleiden. Hij poogde assisen een zachte dood te laten sterven, maar het mocht niet zijn. Wat leerde ons die periode? We zagen dat moorden in enkele dagen werden beslecht door een beroepsrechter. Hoog tijd om die periode permanent te laten heropleven. In plaats van euthanasie voor het hof van assisen te brengen zou men ze er beter op toepassen.

In ‘Nachtwacht’ neemt Paul Bekaert het deze week op tegen Johan Platteau, één van de meest ervaren assisenpleiters van het land. Derde gast in het debat over het voortbestaan van de volksjury is justitie-assistente Karen Deckers. Zij begeleidde in meer dan 20 assisenprocessen de slachtoffers. Nachtwacht, zaterdag 29 februari op Canvas (22u10).