150 jaar geleden landde "de duivel" in Bertem: het verhaal van de allereerste luchtpost in Vlaanderen

Nederland telt nog steeds twee monumenten op plaatsen waar in 1870 luchtballonnen uit bezet Parijs neerdaalden. Ze liggen in de plaatsjes Merselo en Castelre, de laatste dicht bij de Belgische grens ter hoogte van Hoogstraten. De monumenten worden gezien als het begin van de luchtpost en moeten vooral herinneren aan een historisch moment dat generaties lang in het geheugen van de lokale bevolking is blijven hangen.

De verhalen die plaatselijk werden opgetekend vertellen hoe mensen reageerden op het onbekende monster in de lucht. Ze hebben het over de duivelse vlam die 's nachts over de hoofden scheerde, over de duivel die landde in de velden. Of over toegestroomde dorpelingen die werden bedwelmd door gas en met "eau de cologne" weer moesten opgekikkerd worden. 

Geen monument, zelfs geen herinnering werd opgetekend in Bertem in Vlaams-Brabant. Het dorp maakte nochtans een heroïsche landing mee van gevluchte Parijzenaars. In Parijs wordt de ballon van Bertem wel herdacht met een gedenkplaat op de Square Lambert, daar waar de "L'Egalité" op 23 november 1870 opsteeg.

Vijf maanden belegerden Pruisische troepen de stad Parijs in 1870 en 1871. Het Pruisische leger had nog maar net de Franse keizer Napoleon III bij Sedan tot een smadelijke overgave gedwongen. De Pruisen omsingelden daarop de Franse hoofdstad en probeerden de bevolking uit te hongeren om de stad tot overgave te dwingen. Pruisische kanonsalvo's hielden de angst erin. Parijzenaars hadden geen enkel contact meer met hun verwanten in de rest van Frankrijk.

Om de buitenwereld op de hoogte te brengen van de toestand in Parijs was het plan gerezen om de prille ballonvaart in te zetten. In de verlaten Parijse stations werden nieuwe luchtballonnen gefabriceerd. De volgende maanden zouden de Parijzenaars 67 ballonnen op gas laten vertrekken, gestuurd door moedige ballonvaarders en geladen met poststukken en postduiven. De meeste stegen 's nachts op zodat ze niet opgemerkt werden. Gebeurde dat toch, dan waren ze hoog genoeg om aan het Pruisisch spervuur te ontkomen.

Eerst hadden de belegerde Parijzenaars nog geprobeerd om post te verstoppen in gesloten bollen. Die lieten ze meedrijven op de Seine, maar zonder veel succes. Het Parijse ballonexperiment zou wel geschiedenis maken. Binnen de stadsmuren hadden al enkele avonturiers ballonervaring. Andere ballonvaarders werden gerekruteerd onder de Franse marine waar genoeg kennis van navigatie was. Tussen 23 september 1870 en 28 januari 1871 vlogen 67 ballonnen over de vijandige Pruisische linies. Tonnen post zouden in onbezet Frankrijk aankomen aan de prijs van 20 centimen per brief.

De meeste ballonnen kwamen veilig aan de grond, al wisten de ballonvaarders meestal niet waar ze terechtkwamen. Vaak hadden ze postzakken als ballast moeten afwerpen. Een van de ballonnen werd door de Pruisen onderschept, een andere verdween in de Ierse zee en nog een andere moest alle post droppen en kwam pas in Noorwegen aan de grond.

L'Egalité, de luchtballon die op 23 november 1870 Bertem bereikte, veroorzaakte vooral deining voor het opstijgen. Wilfrid de Fonvielle was een eigenzinnige avonturier en selfmade-wetenschapper die zich als vrijwilliger had aangediend om post te vervoeren. 

De Fonvielle vond dat nachtelijke expedities onveilig waren en was ervan overtuigd dat zijn ballon ook bij klaarlichte dag ongenaakbaar was voor het Pruisische vuur. De Parijse instanties weigerden hem in laatste instantie de officiële post mee te geven. De Fonvielle vertikte het om zijn vertrek uit te stellen en steeg dan maar op met 4 passagiers, 12 postduiven en wat schaarse post voor verwanten. Hij beweerde het buitenland op de hoogte te willen stellen van het lot van de Parijzenaars.

Vijf uur later zou hij zonder veel problemen landen, zoals achteraf in zijn verslag opgetekend, "in Bertem, vijf kilometer ten westen van Leuven, op 330 km van Parijs". Hij werd volgens zijn eigen versie op applaus onthaald door toegestroomde dorpelingen. Die namen hem mee naar Leuven waar de overnachting in een hotel werd aangeboden. Nog dezelfde avond werd de Fonvielle geboden zijn verhaal te vertellen aan studenten in een Leuvense aula. Twee postduiven waren intussen teruggestuurd naar Parijs om het welslagen van de landing te melden. In totaal zouden vijf Parijse luchtballonnen op Belgisch grondgebied belanden: in de buurten van Charleroi, Chimay, Doornik, Dinant, en één in Vlaanderen, in Bertem.

Het Pruisische leger zal uiteindelijk de belegering van Parijs opheffen, niet zonder enkele vernietigende kanonsalvo's. De financiële prijs was te hoog voor het leger dat tegelijk werd getroffen door besmettelijke ziektes. Parijs tekende de overgave, meteen het einde van het Tweede Franse Keizerrijk. De militaire Pruisische triomf zorgde voor een eenmaking van Duitse staten. Een nieuwe dominante staat was geboren. De twintigste eeuw zou het vervolg kennen, niet alleen van oorlogvoerende staten maar ook van de luchtpost.